Hakimiyyət nümayəndəsinə qarşı müqavimət göstərmə və ya zor tətbiq etmə cinayətinin subyekti. İsmayılov Yunis.

Hakimiyyət nümayəndəsinə qarşı müqavimət göstərmə və ya zor tətbiq etmə cinayətinin subyekti

Azərbaycan Respublikası

Vəkillər Kollegiyasının üzvü

İsmayılov Yunis Dilqəm oğlu

Cinayətin subyekti dedikdə, cinayət qanununda müəyyən olunmuş yaş həddinə çatmış və cinayət törətmiş anlaqlı şəxs başa düşülür.

Cinayətin subyektinin anlayışından da göründüyü kimi cinayət törətmiş şəxs, anlaqlılıq və cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyə imkan verən yaş həddi cinayətin subyektinin zəruri hüquqi əlamətləridir.

Cinayət məsuliyyətinin yaranması üçün yuxarıda qeyd edilən əlamətlərlə yanaşı müəyyən əlavə xüsusiyyətlərə malik olan subyektlər vardır ki, onlar xüsusi subyektlər hesab olunur. Bu subyektlər cinsinə, sosial vəziyyətinə, zərərçəkmiş şəxslə münasibətdə sosial-hüquqi vəziyyətinə və s. uyğun olaraq cinayət məsuliyyəti daşıyırlar.

Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində həm fiziki, həm də hüquqi şəxslərin məsuliyyəti müəyyən edilmişdir.

Fiziki şəxs həm ümumi, həm də xüsusi subyekt olaraq Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin Xüsusi hissəsinin maddələrində nəzərdə tutulmuş bütün əməllərin törədilməsinə görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilər.

Hüquqi şəxsə isə həmin hüquqi şəxsin xeyrinə və ya onun maraqlarının qorunması üçün hüquqi şəxsi təmsil etmək, hüquqi şəxsin adından qərarlar qəbul etmək və ya hüquqi şəxsin fəaliyyətinə nəzarət etmək səlahiyyətinə malik olan vəzifəli şəxs, yaxud bu şəxslər tərəfindən nəzarətin həyata keçirilməməsi nəticəsində hüquqi şəxsin işçisi tərəfindən Məcəllənin 137, 144, 144-1, 144-2, 144-3, 167-169, 169-1, 170-171-1, 192-2, 193-1, 194, 200-1, 200-2, 206.2-206.4, 206-1, 214-220, 233, 234, 237, 240, 242-244-1, 259-261, 271-284, 303.2, 308, 311, 312, 312-1, 313, 315, 316-1, 316-2, 320 və 323-326-cı maddələri ilə nəzərdə tutulmuş əməllərin törədilməsinə görə cinayət-hüquqi tədbirlər tətbiq edilir.

Cinayətin subyektinin digər zəruri hüquqi əlaməti anlaqlılıqdır. Öz əməlinin faktiki xarakterini və ictimai təhlükəliliyini dərk edən və ya onu idarə edə bilən şəxs anlaqlı, xroniki psixi xəstəlik, psixi fəaliyyətin müvəqqəti pozulması, əqli gerilik və ya sair psixi xəstəlik nəticəsində öz əməlinin faktiki xarakterini və ictimai təhlükəliliyini dərk etməyən və ya onu idarə edə bilməyən şəxs isə anlaqsız şəxsdir.

Anlaqlı vəziyyətdə cinayət törətmiş, lakin hökm çıxarılana kimi psixi xəstəliyə tutulmuş və nəticədə öz əməlinin faktiki xarakterini və ictimai təhlükəliliyini dərk etməyən və ya həmin əməli idarə etmək imkanından məhrum olmuş şəxs barəsində məhkəmə tərəfindən tibbi xarakterli məcburi tədbirlər tətbiq edilə bilər.

Anlaqlı vəziyyətdə olan, lakin cinayət törətdiyi zaman psixikanın pozulması nəticəsində öz əməlinin faktiki xarakterini və ictimai təhlükəliliyini tam dərk etməyən və ya həmin əməli idarə edə bilməyən şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir. Anlaqlılığı istisna etməyən bu psixi pozuntu cəza təyin edilərkən nəzərə alınır və tibbi xarakterli məcburi tədbirlərin tətbiq edilməsi üçün əsas ola bilər.

Alkoqollu içkilərin qəbulu, narkotik vasitələrdən və ya digər güclü təsir edən maddələrdən istifadə nəticəsində sərxoş olan şəxs törətdiyi əmələ görə cinayət məsuliyyətindən azad olunmur.

Cinayətin subyektinin başqa zəruri hüquqi əlaməti cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyə imkan verən yaş həddi ilə bağlıdır. Cinayət törədənədək on altı yaşı tamam olmuş anlaqlı fiziki şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir.

Cinayət törədənədək on dörd yaşı tamam olmuş anlaqlı fiziki şəxs isə qəsdən adam öldürmə, qəsdən sağlamlığa az ağır və ya ağır zərər vurma, adam oğurluğu, zorlama, seksual xarakterli zorakılıq hərəkətləri, oğurluq, soyğunçuluq, quldurluq, hədə-qorxu ilə tələb etmə, talama məqsədi olmadan qanunsuz olaraq avtomobil və ya başqa nəqliyyat vasitəsi ələ keçirmə, ağırlaşdırıcı hallarda əmlakı qəsdən məhv etmə və ya zədələmə, terrorçuluq, adamları girov götürmə, ağırlaşdırıcı hallarda xuliqanlıq, odlu silahı, döyüş sursatını, partlayıcı maddələri və qurğuları talama və ya hədə-qorxu ilə tələb etmə, narkotik vasitələri və ya psixotrop maddələri talama və ya hədə-qorxu ilə tələb etmə, nəqliyyat vasitələrini və ya yolları yararsız vəziyyətə salma əməllərinin törədilməsinə görə cinayət məsuliyyəti daşıyır.

Cinayət törədərkən on dörd yaşı tamam olmuş, lakin on səkkiz yaşına çatmayan şəxslər yetkinlik yaşına çatmayanlar hesab olunur. Yetkinlik yaşına çatmayanlar cinayət törətdikdə, onlara cəza təyin edilə bilər və ya tərbiyəvi xarakterli məcburi tədbirlər tətbiq edilə bilər. Yetkinlik yaşına çatmayanlar barədə cinayət məsuliyyətinin və cəzasının xüsusiyyətləri Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 14-cü fəslində təsbit edilmişdir. Yetkinlik yaşına çatmayanlar barəsində icraatın xüsusiyyətləri, həmin şəxslər barəsində görülən tədbirlər və bu tədbirlərin tətbiqi qaydası müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsi və “Yetkinlik yaşına çatmayanların baxımsızlığının və hüquq pozuntularının profilaktikası haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2005-ci il 24 may tarixli 919-IIQ nömrəli Qanunu ilə müəyyən edilir.

Həmçinin qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 8, 11 və 12-ci fəsillərində, o cümlədən 144, 162-1, 192-2, 199, 214, 214-1, 214-3, 215, 228, 229, 234, 240, 244-1, 263, 264, 274, 278, 283-1, 297, 298, 306, 307, 312, 333 və 334-cü maddələrinin qeyd hissələrində əməlin cinayət olmasını aradan qaldıran hallar, cinayət məsuliyyətindən və cəzadan azad etmə ilə bağlı normalar təsbit olunmuşdur.

Tədqiq etdiyimiz hakimiyyət nümayəndəsinə qarşı müqavimət göstərmə və ya zor tətbiq etmə birbaşa qəsdlə törədilən ictimai təhlükəli zorakı əməldir (hərəkətdir). Bu əməl nəticəsində hakimiyyət nümayəndələrinin normal idarəetmə fəaliyyətini və onların (yaxın qohumlarının) sağlamlığını, cismani toxunulmazlığını və təhlükəsizliyini təmin edən ictimai münasibətlər ziyan çəkir.

Hakimiyyət nümayəndəsinə qarşı müqavimət göstərmə və ya zor tətbiq etmə cinayətinin subyekti fiziki şəxsə münasibətdə ümumi, hüquqi şəxsə münasibətdə isə xüsusidir.

Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 315-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hakimiyyət nümayəndəsinə qarşı müqavimət göstərmə və ya zor tətbiq etmə cinayətini törətmiş on altı yaşına çatmış anlaqlı fiziki şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə və məhkəmə tərəfindən iki ildən beş ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması və ya beş ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzası ilə cəzalandırıla bilər.

Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 315-ci maddəsində göstərilən əməl on dörd yaşına çatmış anlaqlı fiziki şəxs tərəfindən törədildikdə zərərçəkmiş şəxsin kateqoriyasından (hakimiyyət nüma­yəndəsi yaxud xidməti və ya ictimai borcunu yerinə yetirən şəxs olmasından) asılı olmayaraq və yetirilən xəsarətin ağırlıq dərəcəsi nəzərə alınmaqla Məcəllənin 126.2.2-ci və ya 127.2.1-ci maddəsi cinayət məsuliyyətinə səbəb ola bilər.

Hüquqi şəxsin xeyrinə və ya onun maraqlarının qorunması üçün hüquqi şəxsi təmsil etmək, hüquqi şəxsin adından qərarlar qəbul etmək və ya hüquqi şəxsin fəaliyyətinə nəzarət etmək səlahiyyətinə malik olan vəzifəli şəxs, yaxud bu şəxslər tərəfindən nəzarətin həyata keçirilməməsi nəticəsində hüquqi şəxsin işçisi tərəfindən Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 315-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hakimiyyət nümayəndəsinə qarşı müqavimət göstərmə və ya zor tətbiq etmə cinayətinin qəsdən törədilməsi hüquqi şəxsə qarşı cərimə, xüsusi müsadirə, hüquqi şəxsi müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum etmə və ya hüquqi şəxsi ləğv etmə kimi cinayət-hüquqi tədbirlərin tətbiq edilməsinə səbəb olur.

Sonda onu qeyd edək ki, yalnız Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi ilə nəzərdə tutulmuş cinayət tərkibinin bütün əlamətlərinin (cinayətin obyekti, obyektiv cəhəti, subyekti və subyektiv cəhəti) mövcud olduğu əməlin (hərəkət və ya hərəkətsizliyin) törədilməsi cinayət məsuliyyəti yaradır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs onun təqsiri Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmənin hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır.