İpoteka predmeti olmayan əmlakların icra icraatı çərçivəsində açıq hərracdan satılması qaydası ilə bağlı qanunvericiliyin tətbiqi üzrə rəy

İpoteka predmeti olmayan əmlakların icra icraatı çərçivəsində açıq hərracdan satılması qaydası ilə bağlı qanunvericiliyin tətbiqi üzrə

“Amicus curiae” Rəy          

Məlum olduğu kimi, Ali Məhkəmənin ayrı-ayrı məhkəmə tərkibləri arasında icra icraatı qaydasında ipoteka predmeti olmayan əmlakın açıq hərracdan satılması qaydası ilə bağlı fərqli hüquqi yanaşmaların mövcud olduğu nəzərə alınaraq, mübahisəli məsələ üzrə məhkəmə təcrübəsinin vahidliyinin təmin edilməsi baxımından Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 418-1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hüquqi mexanizmdən istifadə olunmasına qərar verilmiş, bununla əlaqədar olaraq Ali Məhkəmə müzakirəyə çıxarılmış mübahisəli hüquqi məsələni ictimaiyyətin diqqətinə çatdıraraq maraqlı şəxsləri və təşkilatları yazılı formada əsaslandırılmış hüquqi rəylərini Ali Məhkəməyə təqdim etməklə müzakirələrdə iştiraka dəvət etmişdir (http://www.supremecourt.gov.az/post/view/1284). Bu baxımdan Mülki Kollegiyanın təşəbbüsünü yüksək qiymətləndirərək bir hüquqşünas kimi qaldırılan məsələ ilə bağlı hüquqi mövqeyimi diqqətinizə çatdırmağı zəruri hesab edirəm. Məlum olduğu kimi, müəyyən bir sahəvi qanunvericilik aktının tətbiqi ilə bağlı məhkəmə təcrübəsində formalaşan hüquqi mövqelərin haçalanması bir qayda olaraq həmin qanunvericilik aktının tənzimlədiyi ictimai münasibətlərin xarakteri və onun məhkəmə predmetinə çevrilənədək iştirakçı subyektlərin praktikası ilə şərtlənir. Odur ki, Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyasının icraatında olan hazırki iş üzrə məhkəmə təcrübəsində formalaşan hüquqi mövqe differensasiyasının faktiki mənşəyi bilavasitə ixtisaslaşdırılmış hərrac təşkilatlar tərəfindən qeyd olunan normaların müxtəlif formada tətbiqi ilə əlaqədardır. Belə ki, son illər ixtisaslaşdırılmış hərrac təşkilatlarının praktikasında ipoteka predmeti olmayan, borcluya məxsus üzərinə həbs qoyulmuş tələbin yönəldildiyi əmlakların icra icraatı çərçivəsində açıq hərracdan satılması proseduru ilə bağlı fərqli yanaşmalar müşahidə olunur. Bu yanaşmaları şərti olaraq aşağıdakı kimi klassifikasiya etmək olar:

1. Belə əmlakların “İcra haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 53-cü və Mülki Məcəllənin 414-416-cı maddələrində müəyyən edilmiş qaydada realizəsi, yəni tələbkar ona təklif edilmiş əmlakı qəbul etməkdən imtina etdikdə icra məmuru tərəfindən əmlakın açıq hərracdan satışına dair Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada əmtəə birjaları nəzdində yaradılan və bu cür əməliyyatlar aparmaq hüququna malik olan ixtisaslaşdırılmış müəssisələrə sifariş verilir, əmlak həmin müəssisə tərəfindən yalnız bir dəfə və qiymətləndirici tərəfindən müəyyən edilmiş bazar qiyməti üzrə ilkin satış qiyməti əsasında açıq hərracdan satışa çıxarılır, əmlak satılmadıqda hərrac sifarişi icra məmuruna geri qaytarılır, icra məmuru əmlakı yenidən borc əvəzinə naturada tələbkara təklif edir və s.
2. Belə əmlakların analoji qaydada Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 90-cı maddəsində müəyyən edilmiş qaydada realizəsi, yəni tələbkar ona təklif edilmiş əmlakı qəbul etməkdən imtina etdikdə icra məmuru tərəfindən əmlakın açıq hərracdan satışına dair əmtəə birjaları nəzdində yaradılan və bu cür əməliyyatlar aparmaq hüququna malik olan ixtisaslaşdırılmış müəssisələrə sifariş verilir, Vergi Məcəlləsinin 90.3.20.4-cü maddəsinə müvafiq olaraq birinci hərrac baş tutmadıqda və ya siyahı üzrə ayrı-ayrılıqda əmlakın satışı baş tutmadıqda, hər növbəti hərraca 10 gün qalmış kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən internet saytlarında və sosial şəbəkələrdə hərracla bağlı 90.3.5-ci maddədə qeyd olunan elan verilir. İkinci hərracda qiymət birinci hərracda satılmayan əmlakın və ya onun ayrılıqda siyahı üzrə satılmayan hissəsinin ilkin satış qiymətinin 20 faizi, üçüncü hərracda isə 40 faizinədək aşağı salına bilər.
3. Belə əmlakların analoji qaydada “İpoteka haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 42, 43-cü maddələrində müəyyən edilmiş qaydada realizə edilməsi, yəni  birinci hərracın baş tutmadığı halda ilkin satış qiymətindən 15 faiz aşağı qiymətlə təkrar hərraca çıxarılması, habelə təkrar hərracın baş tutmaması zamanı ipoteka saxlayanın ipoteka predmetini təkrar hərracdakı ilkin satış qiymətindən 25 faiz az olmayan qiymətlə ala bilməsi imkanları və s.
4. Belə əmlakların Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin yerli icra qurumları ilə ixtisaslaşdırılmış hərrac müəssisələri arasında bağlanmış hərracların təşkilinə dair müvafiq müqavilələrdə müəyyən edilmiş qaydalar üzrə realizəsi, yəni əmlak Vergi Məcəlləsinin 90-cı maddəsinin əvvəlki redaksiyasında müəyyən edilmiş qaydada açıq hərracdan satışa çıxarılır, müvafiq olaraq ilkin satış qiyməti hər keçirilən hərracda 10-15% aşağı salınmaqla ümumilikdə 4 dəfə hərrac keçirilir.

 
Hesab edirik ki, borcluya məxsus üzərinə həbs qoyulmuş tələbin yönəldildiyi qeyri-ipoteka əmlakın realizəsinin yuxarıda göstərilmiş 2, 3 və 4-cü formada keçirilən hərracları tamamilə qanunsuz, ədalətsiz, mülki qanunvericiliyin, konstitusiya qanunvericiliyin, habelə hüququn ümumi prinsiplərinin, eləcə də Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin presedent hüququnun tələblərinə ziddir və belə əmlaklar yalnız yuxarıda göstərilmiş 1-ci formada, yəni “İcra haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 53-cü və Mülki Məcəllənin 414-416-cı maddələrində müəyyən edilmiş qaydada realizə edilə bilər. Belə ki, borcluya məxsus üzərinə həbs qoyulmuş tələbin yönəldildiyi qeyri-ipoteka əmlakın realizəsi üzrə hərracların təşkilinə analoji qaydada “İpoteka haqqında” Qanunun, Vergi Məcəlləsinin və digər qanunvericilik aktlarının, habelə üçüncü tərəflər üçün öhdəliklərin yaradılması ilə nəticələnən hərracların təşkili ilə bağlı müqavilənin müddəalarını tətbiq edən ixtisaslaşdırlmış hərrac təşkilatları bu mövqeyini onunla əsaslandırmağa çalışırlar ki, Azərbaycan Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsinin 13.4-cü maddəsinə əsasən barəsində mübahisə edilən hüquq münasibətlərini tənzimləyən hüquq norması olmadıqda, məhkəmə analoji münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarına müraciət edir. Məhkəmə qətnaməsinin icrası prosesi ümumilikdə mülki prosesin tərkib hissəsi olduğundan mülki prosessual qanunvericiliyin qanunun analogiyası metodu da bu münasibətlərə tətbiq oluna bilər. Təsadüfi deyildir ki, məhkəmə qərarlarının icrası ilə bağlı bir sıra məsələlər (qətnamənin icrasına möhlət verilməsi və ya onun hissə-hissə icra edilməsi, qətnamənin icra üsulunun və qaydasının dəyişdirilməsi icra üzrə icraatın dayandırılması, borclunun ölkədən getmək hüququnun müvəqqəti məhdudlaşdırılması, qətnamənin izah olunması və s.) məhz MPM-in normaları ilə tənzimlənir. Lakin məsələyə bu hüquqi mövqedən yanaşan ixtisaslaşdırılmış hərrac təşkilatları unudurlar ki, “Normativ hüquqi aktlar haqqında” Konstitusiya Qanununun 13.5-ci maddəsinə əsasən cinayət, inzibati xətalar və vergi qanunvericiliyində, məsuliyyətə cəlb olunma, hüquqların məhdudlaşdırılması və vəzifələrin müəyyən edilməsi hallarında hüququn analogiyasından və ya qanunun analogiyasından istifadə oluna bilməz. Məsələ burasındadır ki, borcluya məxsus əmlakın üzərinə həbs qoyulması, tələbin yönəldilməsi, qiymətləndirilməsi, tələbkara təklif edilməsi, hərraca çıxarılması və s. borclunun mülkiyyət hüquqlarının qanunvericidə müəyyən edilmiş qaydada məhdudlaşdırılması, onun qanuni əsaslarla müəyyən əmlak məhrumiyyətlərinə məruz qoyulması və icra icraatı prosesində vəzifələrinin müəyyən edilməsi halları ilə müşayiət olunan məcburi icra hərəkətləridir. Odur ki, qanunvericiliyin belə məcburi icra hərəkətlərinin tətbiqi zamanı onun mülkiyyət hüquqlarının və əmlak mənafelərinin daha da məhdudlaşdırılmaqla tələb yönəldilmiş əmlakının ümumilikdə təxminən ilkin satış qiymətindən 40% aşağı qiymətə tələbkara təqdim edilməsi ilə nəticələnməklə analogiya üzrə tətbiqi “Normativ hüquqi aktlar haqqında” Konstitusiya Qanununun 13.5-ci maddəsinin tələblərinə qəti və birmənalı şəkildə ziddir. Eyni zamanda istinad olunan Konstitusiya qanununun 16.0-cı maddəsində hüququn analogiyasından və qanununun analogiyasından istifadə olunmasını istisna edən digər hallar da sadalanmamışdır. Belə ki, həmin maddəyə əsasən aşağıdakı hallarda hüququn analogiyasından və ya qanunun analogiyasından istifadə oluna bilməz:

• 16.0.1. qanunvericilikdə boşluqlar zahiri xarakter daşıdıqda;
• 16.0.2. normativ tənzimləmə zərurəti olmadıqda;
• 16.0.3. normativ tənzimləmə qanunla qadağan olunduqda;
• 16.0.4. normativ tənzimləmə mövcud olduqda.

Göründüyü kimi, “İcra haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 53-cü və Mülki Məcəllənin 414-416-cı maddələrində borcluya məxsus üzərinə həbs qoyulmuş tələbin yönəldildiyi qeyri-ipoteka əmlakın realizəsi üzrə hərracların təşkili ilə bağlı müfəssəl olmasa da müəyyən normativ tənzimləmə mövcuddur. Belə ki, qeyd olunan maddələrin məzmunundan aydın olur ki,  tələbkar ona təklif edilmiş əmlakı qəbul etməkdə imtina etdikdə icra məmuru tərəfindən əmlakın açıq hərracdan satışına dair Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada əmtəə birjaları nəzdində yaradılan və bu cür əməliyyatlar aparmaq hüququna malik olan ixtisaslaşdırılmış müəssisələrə sifariş verilir, əmlak həmin müəssisə tərəfindən yalnız bir dəfə və qiymətləndirici tərəfindən müəyyən edilmiş bazar qiyməti üzrə ilkin satış qiyməti əsasında açıq hərracdan satışa çıxarılır, əmlak satılmadıqda hərrac sifarişi icra məmuruna geri qaytarılır, icra məmuru əmlakı yenidən borc əvəzinə naturada tələbkara təklif edir və s. Eyni zamanda hərracın təşkili zamanı hərracın baş tutmaması nəticəsində növbəti hərracın və ya hərracların təyin edilməsi, yaxud keçirilməsi, hər hansı bir əsasla əmlakın ilkin satış qiymətinin aşağı salınması kimi şərtlər nəzərdə tutulmamışdır. Bundan başqa, “İpoteka haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun preambulasından göründüyü kimi bu Qanun mülki hüquqi müqavilələrdən irəli gələn öhdəliklərin icrasının təmin edilməsi ilə bağlı ipotekanın yaranması əsaslarını, onun dövlət qeydiyyatı, təmin olunmuş borcun və digər mülki hüquqi öhdəliyin ipoteka hesabına ödənilməsi qaydalarını, tərəflərin hüquq və vəzifələrini müəyyən edir, habelə bu sahədə digər münasibətləri tənzimləyir. Odur ki, tərəflərin iradə sərbəstliyi və müqavilə azadlığı prinsipi əsasında bağlanmış ipoteka müqaviləsi üzrə tutmanın ipoteka predmeti olan əmlaka yönəldilməsi prosedurunun borcluya məxsus üzərinə həbs qoyulmuş tələbin yönəldildiyi qeyri-ipoteka əmlakın realizəsi üzrə hərracların təşkilinə tətbiq edilməsi icra haqqında qanunvericiliyin hamının qanun qarşısında bərabərliyi, obyektivlik, ədalətlilik prinsiplərinə tamamilə ziddir.  Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 339.1-ci maddəsinə əsasən hakimiyyətdən sui-istifadə, bir tərəfin nümayəndəsinin digər tərəflə pis niyyətlə razılığa gəlməsi nəticəsində bağlanmış, yaxud bu Məcəllənin 49.4-cü maddəsində müəyyən edilmiş hallara səbəb olan əqd, habelə şəxsin ağır vəziyyətə düşməsi və digər tərəfin bundan istifadə etməsi nəticəsində həmin şəxsin özü üçün son dərəcə əlverişsiz şərtlərlə bağlamağa məcbur olduğu əqd (ağır şərtli əqd) zərərçəkən tərəfindən mübahisələndirilə bilər. Mülki Məcəllənin 560.1-ci maddəsinə əsasən mülki hüquqlar hüquqa uyğun həyata keçirilməlidir. Hüquqdan yalnız başqalarına ziyan vurmaq məqsədi ilə istifadə edilməsi yolverilməzdir. Mülki Məcəllənin 560.3.5.1-ci maddəsinə əsasən alğı-satqının tənasübsüz qiymətlərinə və ya əqdin digər şərtlərinə birbaşa və ya dolayısı ilə məcburetmə hüquqdan sui-istifadə hesab edilir. Beləliklə istinad olunan mülki qanunvericilik normalarından göründüyü kimi şəxsin icra icraatı üzrə borclu olması, tələbkarın onun qarşısında müəyyən tələb hüququna malik olması heç də borclunun əmlakı ilə bağlı onun üçün son dərəcə əlverişsiz şərtlərlə (tənasübsüz dərəcədə aşağı qiymət əsasında) hərracın yekunlarına dair protokolun tərtib edilməsinə, dolayısı ilə onun əmlakının mənimsənilməsinə şərait yaradılmasına əsas vermir.

Kazual olaraq bildirmək istərdik ki, icra sənədi üzrə tələbkar qarşısında 100 min manat borcu olan şəxs icra icraatında bazar qiyməti 100 min manat olan qeyri-ipoteka əmlakına həbs qoyularaq tələb yönəldilərkən əmlakın realizəsi “İpoteka haqqında” Qanunun 42, 43-cü maddələrində müəyyən edilmiş qaydada və analoji əsaslarla həyata keçirildikdə nəticə etibarilə bazar qiyməti 100 min manat olan əmlakını itirməklə yanaşı hələ təxminən 40 min manata yaxın passivə (qalıq borca) da malik olur. Başqa sözlə bu halda icra hərəkətləri nəticəsində tələbkar borcluya məxsus bazar qiyməti 100 min manat olan əmlakı əldə etməklə yanaşı, təxminən 40 min manatlıq tələb hüququnu da saxlamış olur. Təbii ki, bu kifayət qədər ədalətsiz, qeyri-adekvat, hüquqlardan sui-istifadə xarakterli, borclu üçün kifayət qədər əlverişsiz vəziyyətdir. Həmçinin qeyd etməyi zəruri hesab edirik ki, tələb yönəldilən qeyri-ipoteka əmlakın hərracda satış qiymətinin düzgün müəyyən edilməsinin mühüm hüquqi əhəmiyyəti və nəticələri vardır. Düzgün qiymət əmlakın satışından əldə edilmiş vəsaitin borcun ödənilməsinə yönəldilməsini təmin etməklə artıq qalmış vəsaitin borcluya (mülkiyyətçiyə) qaytarılmasını təmin edir ki, bu da icra sənədi üzrə borclunun mülkiyyət hüquqlarının müdafiəsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə əmlakın ipoteka haqqında qanunvericiliklə və ya digər qanunvericlik aktları ilə analoji qaydada müəyyən edilmiş formada hərracda bazar dəyərindən kəskin fərqlənən ucuz qiymətə satılması borclunun əmlak vəziyyətini daha da pisləşdirməklə yanaşı hərracın nəticələrini, başqa sözlə alqı-satqı müqaviləsini də şübhə altına alır. Mülki Məcəllənin 405.1-ci maddəsinə əsasən tərəflər müqavilənin bütün mühüm şərtləri barəsində tələb olunan formada razılığa gəldikdə müqavilə bağlanmış sayılır. Müqavilənin predmetinə dair şərtlər, bu Məcəllədə həmin növ müqavilələr üçün mühüm və ya zəruri adlandırılmış şərtlər, habelə tərəflərdən birinin müraciəti ilə barəsində razılaşma əldə edilməli olan bütün şərtlər mühüm sayılır. Mülki Məcəllənin 567-ci maddəsinə əsasən alğı-satqı müqaviləsinə görə satıcı əşyanı alıcının mülkiyyətinə verməyi, alıcı isə əşyanı qəbul edib əvəzində müəyyənləşdirilmiş pul məbləğini (qiyməti) ödəməyi öhdəsinə götürür. Qeyd edilən hüquq normalarının təhlilindən belə nəticə çıxır ki, alqı-satqı müqaviləsində və ya hərracın yekunlarına dair protokolda əşyanın qiyməti müqavilənin zəruri şərti kimi çıxış edir. Hazırki halda əşyanın ipoteka haqqında qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydalarla analoji formada bazar dəyərindən təxminən 40% dəyərində aşağı qiymətlə tələbkara satılması (X-15%-25%= 63.75%) hərracın nəticələrinə dair yekun protokolun müqavilənin zəruri şərti kimi əşyanın qiyməti ilə bağlı müddəalarının qanuniliyini və əsaslılığını şübhə altına salır. Qeyd edilən bu xüsusatlar Mülki Məcəllənin 390-cı maddəsində nəzərdə tutulmuş müqavilə azadlığı prinsipi ilə də uzlaşmır. Həmçinin, borclunun əmlakına icra sənədi üzrə tələbin yönəldilməsi və onun realizəsi mahiyyət etibarilə mülkiyyət hüququna xitam verilməsi üsullarından biridir. Mülki Məcəllənin 211-ci maddəsinə əsasən mülkiyyət hüququna xitam verildikdə əmlak onun bazar qiymətinə əsasən qiymətləndirilir. Lakin tələbin yönəldildiyi borcluya məxsus qeyri-ipoteka əmlakın açıq hərracdan realizəsi ilə bağlı məcburi icra hərəkətlərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı yaranan ictimai münasibətlərə analoji qaydada ipoteka haqqında qanunvericiliyin və ya digər qanunvericilik aktlarının müddəaları tətbiqi olunduğu halda borclunun həmin əmlak üzərində mülkiyyət hüquqlarına nəticə etibarilə onun bazar qiyməti əsasında deyil, hətta likvid qiymətindən də dəfələrlə aşağı qiymət əsasında tərtib edilmiş hərracın yekunlarına dair protokol və bağlanmış alğı-satqı müqaviləsi üzrə xitam verilmiş olur ki. bu da Mülki Məcəllənin 211-ci maddəsinin tələblərinə ziddir. Qanunvericilik paritet əsaslarla həm tələbkarın, həm də borclunun əmlak mənafelərini və mülkiyyət hüquqlarını mühafizə edir. Eyni zamanda belə praktika hüquqi müəyyənlik prinsipinə də ziddir. Belə ki, hüquqi müəyyənlik prinsipinə xüsusi əhəmiyyət verən Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi “Brumeresku Rumıniyaya” qarşı işdə qeyd etmişdir ki, hüququn aliliyinin fundamental aspektlərindən biri hüququn müəyyənliyi prinsipidir, hansıki digərlərlə yanaşı tələb edir ki, məhkəmələr tərəfindən iş üzrə yekun qərar qəbul olunarkən bu qərar şübhə altına qoyulmasın. Bu prinsipdən uzaqlaşma yalnız o halda mümkündür ki, ədalət mühakiməsinin səhvlərinin və boşluqlarının aradan qaldırılması üçün mühüm və qeyri-müəyyən halların mövcudluğu olsun. (Avopa Məhkəməsinin “Ryabıx Rusiya Federasiyasına” qarşı, “Marquşin Rusiya Federasiyasına” qarşı işlər üzrə qərarları). Avropa Məhkəməsinin prinsipial hüquqi mövqeyi ondan ibarətdir ki, qanun, qanunverici normaların kifayət qədər dəqiq ifadə olunmasını, bu və ya digər hərəkətin hansı nəticələrə səbəb olacağını görməyə imkan verməsini tələb edən müəyyən olunmuş standarta cavab verməlidir (Avropa Məhkəməsinin Deryus Litvaya qarşı iş üzrə 31 iyul 2000-ci il tarixli qərarı və həmin Məhkəmənin Böyük Palatasının Baranovski və Braniovski Polşaya qarşı işlər üzrə 28 mart 2000-ci və 22 iyul 2004-cü il tarixli qərarları). Məhkəmə “Sporronq və Lonnrot İsveçə qarşı” işdə qeyd etmişdir ki, mülkiyyətçinin əmlakına hüququ ilə bağlı statusu toxunulmaz qalsa da, mülkiyyət hüququnun həyata keçirilməsi imkanının əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırılması ilə mülkiyyət hüququ “şərti və qeyri-sabit” xarakter almışdır. İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin mövqeyinə görə, əgər qayda vətəndaşa öz davranışını idarə etmək üçün imkan verən kifayətedici dəqiqliklə ifadə olunmayıbsa, o, «qanunvericilik norması» kimi qəbul oluna bilməz: vətəndaş – zərurət olduqda, müvafiq məsləhətlə – olduğu vəziyyəti baxımından ağlabatan olan dərəcədə, müvafiq hərəkətin səbəb ola biləcəyi nəticələri əvvəlcədən gözləmək imkanına malik olmalıdır (bax, Maestri İtaliyaya qarşı (Böyük Palata), № 39748 /98, § 30, İHAM 2004-I; Adalı Türkiyəyə qarşı, № 38187/97, § 272, 31 mart 2005-ci il; və Rekveni Macarıstana qarşı (Böyük Palata), № 25390/94, § 34, İHAM 1999-III).

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu da əvvəllər ifadə etdiyi hüquqi mövqeyini təkrarlamaqla qeyd edir ki, konstitusiya hüququnun doktrinası hüquqi müəyyənlik prinsipini Konstitusiyanın Preambulasında öz əksini tapan qanunun aliliyinin əsas elementlərindən biri kimi tanıyır. Hüquqi müəyyənlik prinsipi isə digər tələblərlə yanaşı ən ümumi mənasında mövcud hüquqi vəziyyətə aid aydınlığı və müəyyənliyi nəzərdə tutur («Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 228.5-ci maddəsinə dair» Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun 27 may 2008-ci il tarixli Qərarı). Göründüyü kimi icra sənədi üzrə borcluya məxsus üzərinə həbs qoyulmuş tələbin yönəldildiyi qeyri-ipoteka əmlakın ipoteka haqqında qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydalar əsasında açıq hərracdan realizəsi hüquqi müəyyənlik prinsipinə, habelə bununla bağlı Avropa Məhkəməsinin presedent hüququnda qeyd edilmiş hüquqi mövqeyə də ziddir. Həmçinin, ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun təmin edilməsi, o cümlədən qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarlarının icrası digər hüquqların pozulması və ya qeyri-mütənasib müdaxilə nəticəsində məhdudlaşdırılması ilə nəticələnməməlidir. Təsadüfi deyildir ki, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Rousk İsveçə qarşı iş üzrə qərarında qeyd etmişdir ki, bəzən şəxsin dövlətə vergi borclarının ödənilməsini təmin etmək üçün üzv dövlətin onun evinin üzərinə həbs qoyması və evi satması zərurəti yarana bilər. Bununla belə, bu tədbirlər şəxsin mənzil hüququna hörmətin təmin edildiyi tərzdə həyata keçirilməlidir. Vergi borcunun ödənilməsi üçün evin məcburi qaydada hərracda satışının şərtləri ilə əlaqədar olan işdə Məhkəmə evin sahibinin maraqlarının yetərincə qorunmaması səbəbindən pozuntu baş verdiyini müəyyən etdi (Rousk İsveçə qarşı, 137-142-ci bəndlər).

Başqa sözə tələbkarın icra sənədi üzrə borcluya qarşının tələbinin mövcud olması onu yalnız borcluya məxsus tələbin yönəldildiyi qeyri-ipoteka əmlakın realizəsi zamanı tələbi həcmində alış qiymətini ödəməkdən azad etməli, icra sənədinin icrası ilə əlaqədar həyata keçirilən məcburi icra tədbirləri ilə müşayiət olunan əlverişsiz vəziyyət borclunun mülkiyyət hüquqlarına ədalətsiz, qeyri-mütənasib müdaxiləyə rəvac verməməli, tələbkarın qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarının icrası ilə ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ ilə borclunun mülkiyyət hüquqlarının tarazlığı gözlənilməlidir.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tabeliyində Əmək Bazarı və
Sosial Müdafiə Məsələləri üzrə Milli Observatoriyanın baş mütəxəssisi, hüquqşünas

Qaya Əliyev (55 3853852)