Revision of Təhsil haqqının ödənilməsi ilə bağlı valideynə aliment tələbi irəli sürülə bilərmi? Nəsirova Lamiyə from 05.11.20 - 10:10

Kateqoriya:

Məqalələr

Qoşma:

Təhsil haqqının ödənilməsi ilə bağlı valideynə aliment tələbi irəli sürülə bilərmi? Nəsirova Lamiyə

Təhsil haqqının ödənilməsi ilə bağlı valideynə aliment tələbi irəli sürülə bilərmi?

Nəsirova Lamiyə

Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin Akademiyası, 3-cü kurs.

Nikah pozulduqdan sonra valideyn övladının illik təhsil haqqını ödəməyə borcludur mu?

Valideynlərinin nikahı pozulan zaman uşaq təhsil haqqının ödənilməsi üçün valideynə aliment tələbi irəli sürə bilərmi?

Aliment ailə münasibətləri sferasında olan, qanunla müəyyən edilən vəsaitdir. Aliment nikah pozulduğu zaman uşağın saxlanması üçün valideynləri tərəfindən ödənilir. Qeyd etmək lazımdır ki, uşaqla yanaşı ailənin digər üzvlərinin də aliment hüquqları, öhdəlikləri vardır. Alimentin miqdarı, ödənilmə müddəti qanunla müəyyən edilir. Valideynlər uşaqlarını saxlamadıqda uşaqların bu hüququ məhkəmələr tərəfindən realizə olunur. İndi isə aliment nədir sualına daha ətraflı nəzər salaq. Aliment latın sözü olub (alimentum) yemək, qidalanma ,saxlanılma mənasını verir. Aliment dedikdə, aliment ödəməli olan şəxsin qanunla müəyyən olunmuş ailənin üzv və ya üzvlərinə ödəməli olduğu vəsait başa düşülür. Aliment öhdəliliyinin əsasında ailə münasibətləri durur.

Yəni ailə münasibətləri daxilində bir ailə üzvünün digər ailə üzvünə qanunla müəyyənləşdirilmiş miqdarda ödədiyi vəsait aliment sayılır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 17-ci maddəsinin ikinci hissəsində təsbit olunmuşdur ki, uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Həmçinin, eyni maddədə əks olunmuşdur ki, ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. (maddə 17). Dünyaya yeni bir fərd gətirmək məsuliyyətli olduğu kimi, özü ilə yeni hüquq və vəzifələr - valideyn hüquq və vəzifələri də gətirir. Valideynlərin bu hüquq və vəzifələri qanunla müəyyənləşdirilir. Uşaqların saxlanılması, onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur və bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. 20 noyabr 1989-cu ildə BMT-nin Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilmiş Uşaq hüquqları haqqında Konvensiyada qeyd olunur ki, valideyn(lər) və ya uşağı tərbiyə edən digər şəxslər uşağın inkişafı üçün lazım olan həyat şəraitini öz qabiliyyətləri və maliyyə imkanları daxilində təmin etməyə görə əsas məsuliyyəti daşıyırlar. Nikahın pozulması valideynləri bu məsuliyyətdən azad etmir. Uşaq yetkinlik yaşına çatana qədər, eləcə də qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada tam fəaliyyət qabiliyyəti əldə edənə qədər valideyn bu vəzifələri icra etməyə borcludur. Valideyn bu vəzifələri icra etmədikdə, uşaqların saxlanılması üçün vəsait qanunvericiliyə uyğun olaraq, məhkəmə qaydasında valideynlərdən tutulur. Ailə Məcəlləsində qeyd olunduğu kimi uşaq öz valideynlərindən və ailənin digər üzvlərindən qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada və miqdarda vəsait almaq hüququna malikdir.(maddə 55.1). Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə uyğun olaraq, alimentin ödənilməsi ilə bağlı tərəflər arasında saziş(müqavilə) bağlana bilər. Müqavilə aliment ödəməli olan şəxslə aliment alan şəxs arasında bağlanır. Bu müqavilədə alimentin miqdarı, ödənilmə qaydası və şərtləri əks olunur. Əgər aliment alan şəxs fəaliyyət qabiliyyətli deyilsə müqavilədə tərəf kimi həmin şəxsin qanuni nümayəndəsi iştirak edir. Alimentin ödənilməsi ilə bağlı saziş notariat qaydasında təsdiq olunur və tərəflərin qarşılıqlı razılığı ilə istənilən vaxt dəyişdirilə və pozula bilər. Müqavilə üzrə alimentin miqdarı tərəflərin qarşılıqlı razılığı ilə müəyyən olunur. Ailə Məcəlləsində qeyd olunur ki, yetkinlik yaşına çatmayanlar üçün ödənilən alimentin miqdarı məhkəmə qaydasında onlar üçün müəyyən edilə bilən alimentin miqdarından az olmamalıdır.

Valideynlər arasında alimentin ödənilməsi barədə saziş olmadıqda, nikah pozulduqdan sonra bu barədə iddia qaldırıla bilər. Məhkəmə qaydasında tutulan alimentin miqdarı qanunvericiliklə müəyyən edilir. Bu miqdar tərəflərin ailə və maddi vəziyyəti, eləcə də diqqətəlayiq olan başqa hallar nəzərə alınmaqla azaldıla və artırıla

bilər. Diqqətəlayiq hallar dedikdə, uşağın işləməsi və ya sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olması, cavabdehin işlə təmin olunmasının mümkünsüzlüyü və s. başa düşülür. (M.Dəmirçiyeva s.331)

Valideynlərin uşaqlara görə əlavə xərclərdə iştirakı

Ailə məcəlləsinin 81-ci maddəsində valideynlərin uşaqlara görə əlavə xərclərdə iştirakı məsələsi tənzimlənmişdir. Valideynlərin uşaqlara görə əlavə xərclərdə iştirakı mümkünlüyü üçün qanunda göstərilən müstəsna hallar mövcud olmalıdır. Bu müstəsna hallara ağır xəstə, şikəst olan uşaqlara, habelə əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaşına çatmış övladlara göstərilən kənar xidmətin haqqının ödənilməsi ilə əlaqədar və digər hallar aid edilir. (AR Ailə Məcəlləsi, maddə 81.1). Bu maddədə əks olunan “kənar xidmət haqqı” və “və digər hallarda” ifadələri özündə tam olaraq nəyi ehtiva etməsi məcəllədə təsbit olunmamışdır. Yəni Ailə Məcəlləsində əlavə xərclərin ödənilməsinin halları dəqiq müəyyən edilməmişdir.

Bəs ailə məcəlləsinin 81-ci maddəsində əks olunan “və digər hallarda” ifadəsinə uşağın təhsil haqqının ödənilməsini aid edə bilərik mi? Valideynlərinin nikahı pozulan zaman uşaq təhsil haqqının ödənilməsi üçün valideynə aliment tələbi irəli sürə bilərmi?

Ailə məcəlləsinin 81-ci maddəsinə AR Konstitusiya Məhkəməsi Plenumu şərh vermişdir. 27 yanvar 2015-cil il tarixli qərarda bu məsələlərə aydınlıq gətirilmiş, 81-ci

maddədə əks olunan “və digər hallarda” ifadəsinə aid olan hallar bu qərarda göstərilmişdir. Həmin qərarda təhsil haqqının ödənilməsi müstəsna hal kimi dəyərləndirilməmiş və göstərilmişdir ki, “və digər hallarda” ifadəsi təhsil haqqının ödənilməsini özündə ehtiva etmir. Bu onunla izah olunur ki, Azərbaycan Respublikasında ümumi orta təhsil icbaridir və Ailə Məcəlləsinin 58.4-cü maddəsinə əsasən valideynlər uşaqların ümumi orta təhsil almasına qədər onların maraqlarını nəzərə almaqla təhsil müəssisəsini və təhsil formasını seçmək hüququna malikdirlər. Orta təhsil başa çatdıqdan sonra isə təhsil müəssisəsini və təhsilin formasını uşaqlar özləri seçirlər. Ailə Məcəlləsinə uyğun olaraq, valideynlər uşaqların ümumi təhsil almasını təmin etməyə borcludurlar. Bu müddəa, icbari xarakterli olduğu üçün ümumi orta təhsili ehtiva edir. Təhsilin digər pillələri və səviyyələri icbari xarakter daşımır. Qanunda valideynlərin uşaqların digər təhsil pillə və səviyyələrində təhsil almasını təmin etməyə borclu olması göstərilmir. orta təhsil bitdikdən sonra uşağın təhsil müəssisəsini və təhsilin formasını seçməsinə valideynin müdaxiləsi qanunla nəzərdə tutulmamışdır. Bununla əlaqədar Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd edir ki, ümumi orta təhsildən fərqli olaraq əlavə və ya peşə təhsili, eləcə də ali təhsilin seçim xüsusiyyətinə malik olması, müsabiqə əsasında təşkil olunması və daha çox fərdin maddi vəziyyəti ilə bağlı olması baxımından, uşağın ümumi orta təhsili başa vurduqdan sonra əlavə və ya peşə təhsili, ali təhsil almasına, böyük xərc tələb edən müsabiqə və sair tədbirlərdə iştirakına görə valideynlərin əlavə xərclərdə iştirakı, onlardan bu məsələ ilə bağlı vəsait tələb olunması əsassızdır (AR Konstitusiyası Plenumunun 27 yanvar 2015-ci il tarixli qərarı). Təhsil haqqının ödənilməsi müstəsna hal kimi dəyərləndirilməməsi və ailə məcəlləsinin 81-ci maddəsində nəzərdə tutulan “və digər hallarda” ifadəsinə aid edilməməsi aşağıdakı kimi təhlil oluna bilər.

Azərbaycan Respublikasında ümumi orta təhsildən başqa təhsilin digər pillə və səviyyələri icbari xarakter daşımır,
Ümumi orta təhsildən fərqli olaraq əlavə və ya peşə təhsili, eləcə də ali təhsil seçim xüsusiyyətinə malikdir,
Əlavə və ya peşə təhsili, eləcə də ali təhsil daha çox fərdin maddi vəziyyəti ilə bağlıdır,
Valideynlər ümumi orta təhsil istisna olmaqla uşağın təhsilin digər pillə və
səviyyələrində təhsil almasını təmin etməyə borclu deyildir,
Ümumi orta təhsil istisna olmaqla uşağın təhsil müəssisəsini və təhsilin formasını seçməsinə valideynin müdaxiləsi qanunla nəzərdə tutulmamışdır.

Yuxarıda sadalanan hallara əsasən ,valideynlərinin nikahı pozulduqda yetkinlik yaşına çatmış və tam fəaliyyət qabiliyyətli uşaq təhsil haqqının ödənilməsi üçün valideynə aliment tələbi irəli sürə bilməz.

Bəs Türkiyə qanunvericiliyində eyni məsələ necə tənzim olunur?

Türkiyə qanunvericiliyinə əsasən aliment (nafaka) dedikdə, qanunda nəzərdə tutulan hallar baş verdiyi zaman, aliment öhdəlikləri olan şəxs və ya şəxslərin qanunla müəyyən edilən şəxslərə ödəməli olduqları, miqdarı və şərtləri hakim tərəfindən müəyylənləşdirilən vəsait başa düşülür. Türkiyə qanunvericiliyində alimentin bir neçə

növü fərqləndirilir. Yoxsulluq alimenti, yardım alimenti, iştirak alimenti və digər növlər.

İştirak alimenti dedikdə uşaqların ehtiyaclarının qarşılanması üçün ödənilən vəsait başa düşülür. İştiak alimentinin miqdarı uşaqların tələbatları həmçinin valideynlərin maddi imkanı nəzərə alınmaqla məhkəmə tərəfindən müəyyən edilir.

“Türk medeni kanunu” 328-ci maddəsində qeyd olunur ki, valideynlərin aliment öhdəlikləri uşaqlar yetkinlik yaşına çatana qədər davam edir. Qanuna uyğun olaraq valideynin yetkinlik yaşına çatan uşaqlara aliment ödəmək öhdəliyi yoxdur. Yalnız iki

istisna hal vardır ki, bu hallarda valideyn yetkinlik yaşına çatmış uşaqlarına aliment

ödəməyə borcludur. Birinci hal ondan ibarətdir ki, valideynin aliment ödəməyəcəyi halda uşaqların yoxsul vəziyyətə düşməsi və ehtiyaclarının qarşılamağın

mümkünsüzlüyü. İkinci hal isə uşaqların təhsili ilə bağlıdır. Belə ki, nikah pozulan

zaman uşağın təhsili davam edirsə, təhsilin davam etdiyi müddət ərzində valideynlər

aliment ödəməyə borcludur. Qanun, uşaqlarına xüsusilə fiziki və əqli qüsurlu

uşaqlarına onların istedad və istəklərinə uyğun olaraq ümumi təhsil və hər hansı

peşəyə yiyələnməyə yönəlmiş təhsil almasını təmin etməyi valideynlərin öhdəliyi

kimi nəzərdə tutur. Valideynlərin uşaqlarına ümumi və hər hansı peşəyə yiyələnməyə

yönəlmiş təhsil almasını təmin etmə öhdəliyi Türkiyə mülki məcəlləsinin 328-ci

maddəsində əks olunmuşdur. Bu maddəyə görə uşaq yetkinlik yaşına çatdığı halda

təhsili davam edirsə, təhsili bitənə qədər valideynlər uşağa baxmağa borcludurlar.

[10, s.6]

Yetkinlik yaşına çatmış uşağın təhsilini təmin etmək məqsədilə aliment ödənilməsi

üçün bir sıra halların mümkünlüyü labüddür. Belə ki, aliment tələbinin təmin

olunması üçün valideynlərin maddi -iqtisadi vəziyyəti buna uyğun olmalıdır. Bundan

başqa valideynlərin uşaqlarla əlaqələri, şəxsi münasibətləri də nəzərə alınmalıdır. Əgər

valideynlərin aliment ödəmələri mümkünsüz hal kimi qiymətləndirilirsə, bu zaman

aliment tələbi təmin edilə bilməz. [10, s.18] Valideynlərin aliment öhdəliyi uşağın

ağlabatan müddətə təhsilini bitirməsinə qədər davam edir. Əgər təhsil məqbul müddətə tamamlanmırsa bu zaman valideynlərə aliment tələbi irəli sürülə bilməz. Bundan

başqa valideynlər tərəfindən aliment ödənilməsi üçün təhsilin növü və vacibliyi böyük

əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, valideynlər müəyyən peşə yiyələnməyə yönəlmiş təhsil

üçün aliment ödəməyə borcludurlar. Digər hallarda valideynə aliment tələbi irəli

sürülə bilməz. [10, s.14]

Nəticə

Bu məqalədə aliment öhdəlikləri və təhsil haqqının ödənilməsi ilə bağlı aliment

tələbinin həll olunma məsələsini türkiyə qanunvericiliyi ilə müqayisəli şəkildə təhlil

etdik. Təhlil nəticəsində aydınlaşdırdıq ki, təhsil haqqının ödənilməsi ilə bağlı aliment

məsələlərinə Azərbaycan və Türkiyə qanunvericiliyində fərqli yanaşma mövcuddur.

Belə ki, Türkiyə qanunvericiliyində "təhsil alimenti", uşaqların müəyyən peşəyə

yiyələnməsi yönündə təhsil aldığı müddətdə valideyn öhdəliklərinin davam etməsi

mövcud olduğu halda, Azərbaycan qanunvericiliyində isə ümumi orta təhsil istisna olmaqla təhsilin digər pillə və səviyyələri icbari xarakter daşımadığı əsası ilə valideynin bu cür öhdəliyi istisna olunur. Təhsil hər bir vətəndaşın konstitusion hüququdur və şəxsin həyatında önəmli mövqe tutur. Baxmayaraq ki, ölkəmizdə yalnız ümumi orta təhsil icbaridir, fərdin müəyyən peşəyə yiyələnməsi və sahəsində peşəkar olması üçün ali təhsil və təhsilin digər pillə və səviyyələri mühümdür. Buna görə də düşünürəm ki, eyni məsələyə türkiyə qanunvericiliyində yanaşma daha doğru və məqsədyönlüdür. Nikahın pozulması uşaqların təhsilinə zərər verməməli, onların peşəyə yiyələnməsi, təhsilin digər pillə və səviyyələrində təhsil almasında valideynlərin məsuliyyətini kənar etməməlidir. Bu cür problem təkcə uşaqların deyil, həmçinin cəmiyyətin həyatında çətinliklər və çatışmazlıqlar yarada bilər. Bu sahədə qanunvericiliyə yeniliklər əlavə olunmasının və Türkiyə qanunvericiliyi təcrübəsindən yararlanmanın faydalı olacağını zənn edirəm.

Ədəbiyyat siyahısı: