“Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə”nin təsdiq edilməsi barədə

 

 

“Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə”nin təsdiq edilməsi barədə

 

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI

 

Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin aidiyyəti dövlət orqanları ilə razılaşdırılmış təklifini nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərara alır:

1. «Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə» təsdiq edilsin (əlavə olunur).

2. Müəyyən edilsin ki, büdcədən maliyyələşdirilən aidiyyəti dövlət orqanlarında bu Əsasnaməyə uyğun olaraq, hərbi-həkim ekspertizasını və tibbi şəhadətləndirilməni həyata keçirmək məqsədi ilə yaradılan ştatlı və ştatdankənar hərbi-həkim komissiyalarının (hərbi-uçuş komissiyalarının) vəzifələrinin yerinə yetirilməsi üçün tələb olunan vəsait həmin orqanların saxlanılması xərcləri hesabına müvafiq qaydada ödənilir.

3. «Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin dəyişiklik edilmiş bəzi qərarlarının siyahısı» təsdiq edilsin (əlavə olunur).

4. «Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qüvvədən düşmüş bəzi qərarlarının siyahısı» təsdiq edilsin (əlavə olunur).

5. Bu qərar imzalandığı gündən qüvvəyə minir.

 

Azərbaycan Respublikasının Baş naziri A. RASİZADƏ

 

Bakı şəhəri, 29 fevral 2008-ci il

     № 59

 

 

 

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 29 fevral tarixli, 59 nömrəli qərarı ilə TƏSDİQ EDİLMİŞDİR

 

Hərbi-həkim ekspertizası haqqında^[1]

 

ƏSASNAMƏ

 

I. ÜMUMİ MÜDDƏALAR

 

1.1. Bu Əsasnamə «Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanına, «Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında » və «Hərbi xidmətkeçmə haqqında Əsasnamə»nin təsdiq edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikasının qanunlarına əsasən hazırlanmışdır və müvafiq olaraq hərbi-həkim ekspertizasının təşkili və aparılması qaydalarını, hərbi qulluqçuların, hərbi xidmətə çağırılan və ya hərbi xidmətə könüllü (bağlaşma əsasında) daxil olan vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətinə dair tələbləri müəyyən edir.^[2]

1.2. Hərbi-həkim ekspertizası sülh və müharibə dövrlərində Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq yaradılmışbaşqa silahlı birləşmələrdə (bundan sonra — digər qoşunlar), Azərbaycan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhəd Xidməti, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Xidməti, Azərbaycan Respublikasının, Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti, gömrük və feldyeger rabitəsi orqanlarında (bundan sonra — orqanlar) Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının (bundan sonra — vətəndaşlar) sağlamlıq vəziyyətlərinə görə hərbi xidmətə və orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyasını, habelə vətəndaşların aldıqları xəsarətlərin (yaralanmaların, travmaların, kontuziyaların), xəstəliklərin hərbi xidmətlə (hərbi toplanışla), orqanlarda xidmət keçməklə səbəb əlaqəsini (bundan sonra — xəsarətlərin, xəstəliklərin səbəb əlaqəsi) təyin etmək məqsədi ilə keçirilir.^[3]

1.3. Hərbi-həkim ekspertizasını və tibbi şəhadətləndirilməni (bundan sonra — şəhadətləndirilmə) keçirmək üçün Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində, digər qoşunlarda və orqanlarda ştatlı və ştatdankənar hərbi-həkim komissiyaları (həkim-uçuş komissiyaları) yaradılır.

Bəzi hallarda Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi ilə razılaşdırılmaqla, hərbi xidmətə könüllü (bağlaşma əsasında) daxil olmuş, çağırış üzrə hərbi xidmət keçən (bundan sonra — hərbi qulluqçular) və orqanlarda xidmət keçən vətəndaşların tibbi müayinəsinin və müalicəsinin aparıldığı dövlət səhiyyə sistemi müəssisələrində də hərbi-həkim komissiyaları yaradıla bilər. ^[4]

1.4. Hərbi-həkim komissiyalarına həvalə olunur:

a) aşağıda göstərilən şəxslərin şəhadətləndirilməsinin təşkili və keçirilməsi:

hərbi xidmətə könüllü daxil olan vətəndaşların;

orqanlara xidmətə daxil olan vətəndaşların;

hərbi qulluqçuların;

orqanlarda xidmət keçən şəxslərin;

hərbi liseylərə daxil olan vətəndaşların;

Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin, digər qoşunların və orqanların ixtisas təhsilli hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə (bundan sonra — hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələri) daxil olan vətəndaşların;

orqanların orta və ali ixtisas təhsilli təhsil müəssisələrinə (bundan sonra — təhsil müəssisələri) daxil olan vətəndaşların;

hərbi liseylərdə və hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrində təhsil alan vətəndaşların;

Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin, orqanların ehtiyatında olan vətəndaşların;

hərbi toplanışa çağırılan vətəndaşların;

hərbi toplanış keçən vətəndaşların;

hərbi toplanış keçmiş vətəndaşların;

hərbi xidmət keçmiş vətəndaşların;

orqanlarda xidmət keçmiş vətəndaşların;

Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin, orqanların və digər qoşunların mülki heyətindən olan şəxslərin;

hərbi qulluqçuların (müddətli həqiqi hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçulardan başqa) ailə üzvlərinin;

orqanlarda xidmət keçən şəxslərin ailə üzvlərinin;

b) hərbi-həkim ekspertizasına metodiki rəhbərlik və hərbi qulluqçuların, orqanlarda xidmət keçən şəxslərin tibbi müayinəsinin, müalicəsinin və şəhadətləndirilməsinin aparıldığı Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin, digər qoşunların və orqanların hərbi tibb müəssisələrində, hərbi hissələrində, müəssisə və təşkilatlarında hərbi-həkim ekspertizası məsələləri ilə əlaqədar müalicə-diaqnostika işinin təşkilinə, keçirilməsinə və nəticələrinə nəzarət;

c) ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən vətəndaşların tibbi şəhadətləndirilməsinin, tibbi müayinəsinin (müalicəsinin) aparılmasına, hərbi qeydiyyatda olan və ya sağlamlıq vəziyyətinə görə hərbi xidmətə çağırışdan möhlət alan vətəndaşlar arasında müalicə-sağlamlıq tədbirlərinin keçirilməsinə nəzarət; ^[5]

ç) hərbi qulluqçuların, orqanlarda xidmət, hərbi toplanış keçən vətəndaşların, hərbi xidmət və ya hərbi toplanış, orqanlarda xidmət keçmiş vətəndaşların xəsarətlərinin, xəstəliklərinin, habelə hərbi qulluqçuların, orqanlarda xidmət keçən şəxslərin ölümü ilə nəticələnmiş xəsarətlərin, xəstəliklərin səbəb əlaqəsinin təyin edilməsi;

d) vətəndaşların hərbi xidmətdən (orqanlarda xidmətdən) buraxıldıqları an üçün hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasının təyin edilməsi;

e) hərbi qulluqçuların, orqanlarda xidmət keçən vətəndaşların, hərbi tibb müəssisələrində pulsuz tibbi təminat hüququna malik olan şəxslərin nəqliyyat vasitələrini idarə etməyə yararlılığının təyin edilməsi;

ə) hərbi-həkim ekspertizası problemlərinin elmi araşdırılmasında iştirak edilməsi;

f) hərbi-həkim ekspertizası üzrə həkim-mütəxəssislərin hazırlanması.

1.5. Tibbi şəhadətləndirilmə dedikdə, hərbi xidmətə, ayrı-ayrı hərbi-uçot ixtisasları (ixtisaslar) üzrə təhsilə (xidmətə), orqanlarda xidmətə yararlılığın təyin edilməsi, bu Əsasnamədə nəzərdə tutulmuş digər məsələlərin yazılı qərar çıxarılmaqla həll edilməsi məqsədi ilə vətəndaşların şəhadətləndirilmə anında sağlamlıq vəziyyətinin və fiziki inkişafının öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi başa düşülür.

Hərbi xidmət dövründə xəsarət, xəstəlik almış hərbi qulluqçuların, hərbi toplanış, orqanlarda xidmət keçən vətəndaşların hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasının müəyyən edilməsi üçün şəhadətləndirilməsi aydın həkim-ekspert nəticəsi olduqda keçirilir.

Aydın həkim-ekspert nəticəsi dedikdə, şəhadətləndirilən şəxsin elə sağlamlıq vəziyyəti başa düşülür ki, müayinə və müalicənin nəticələri hərbi-həkim komissiyasına (həkim-uçuş komissiyasına) hərbi xidmətə (orqanlarda xidmətə) yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar çıxarmağa əsas versin və müalicənin davam etdirilməsi bu yararlılıq kateqoriyasını dəyişməsin.

Bu Əsasnamədə nəzərdə tutulmuş hallardan başqa, qiyabi (sənədlər üzrə) şəhadətləndirilmə qadağandır.

Hərbi-həkim komissiyaları hərbi-həkim ekspertizası məsələləri ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrindən, hərbi hissələrdən, orqanlardan, hərbi tibb müəssisələrindən, mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, digər tibb müəssisələrindən, təşkilatlardan şəxsi işləri, pensiya işlərini (məxfilik rejimi tələb etdiyi hallarda şəxsi işlərdən, pensiya işlərindən çıxarışları), tibbi sənədləri, xəstəlik tarixlərini, inzibati araşdırma, təhqiqat, cinayət işi materiallarını, xasiyyətnamələri, arxiv arayışlarını, əmrlərdən, aktlardan, protokollardan çıxarışları və qərar çıxarmaq üçün zəruri olan digər sənədləri müəyyən edilmiş qaydada tələb edirlər.

1.6. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində, digər qoşunlar və orqanlarda hərbi-həkim komissiyalarının (həkim-uçuş komissiyalarının) yaradılması qaydaları, onların hüquq və vəzifələri, bu Əsasnamənin tətbiqi qaydaları, habelə hərbi-həkim komissiyalarının (həkim-uçuş komissiyalarının) qərarlarının rəsmiləşdirilməsi, baxılması və təsdiq edilməsi qaydaları Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyi və bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanlar tərəfindən müəyyən edilir.

Ştatdankənar hərbi-həkim komissiyalarının (həkim-uçuş komissiyalarının), şəhadətləndirilən şəxslərin hərbi xidmətə (orqanlarda xidmətə) yararlılıq dərəcəsini dəyişdirən qərarları ştatlı hərbi-həkim komissiyaları tərəfindən təsdiq edilməlidir.

Azərbaycan Respublikasında hərbi-həkim ekspertizasına metodik rəhbərliyi Müdafiə Nazirliyinin Mərkəzi Hərbi-Həkim Komissiyası həyata keçirir.

1.7. Hərbi-həkim komissiyalarının (həkim-uçuş komissiyalarının) qərarları «Xəstəliklər cədvəli»nə və vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətinə əlavə tələblər cədvəlinə (bundan sonra — ƏTC) uyğun olaraq, hərbi-həkim komissiyalarının (həkim-uçuş komissiyalarının) iclasda iştirak edən üzvlərinin səs çoxluğu ilə qəbul olunur.

Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri aviasiyasının, digər qoşunların və orqanların uçuş heyəti, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ehtiyatında olan uçuş heyəti, uçuş heyətinin hazırlanması üzrə hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinin kursantları və bu hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olan vətəndaşlar tabeliyində aviasiya bölmələri olan orqanlarla razılaşdırılmaqla Azərbaycan Respublikasının Müdafiə naziri tərəfindən təsdiq edilən «Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri aviasiyasının uçuş heyətinin tibbi şəhadətləndirilməsi haqqında» Əsasnaməyə uyğun olaraq həkim-uçuş komissiyalarında şəhadətləndirilirlər.

1.8. Hərbi tibb müəssisəsində hərbi-həkim ekspertizasının təşkili və keçirilməsinə görə cavabdehlik müəssisə rəisinin tibb hissəsi üzrə müavininə, ştat üzrə rəisin tibb hissəsi üzrə müavini vəzifəsi olmadıqda isə müəssisə rəisinə həvalə olunur.

Şəhadətləndirilən şəxsin müayinələrinin vaxtında və tam aparılmasına, müayinələrin nəticələrinə görə həkim-ekspert sənədlərinin hazırlanmasına, rəsmiləşdirilməsinə və hərbi-həkim komissiyasına təqdim edilməsinə görə məsuliyyət müayinə aparılan tibb bölməsinin rəisinin üzərinə düşür.

Hər bir həkim-mütəxəssis hərbi-həkim ekspertizası ilə əlaqədar verdiyi rəyin əsaslılığına və obyektivliyinə görə məsuliyyət daşıyır.

1.9. Vətəndaş hərbi-həkim komissiyasının (həkim-uçuş komissiyasının) onun barəsində çıxarılmış qərarından razı olmadıqda, həmin dövlət orqanının yuxarı hərbi-həkim komissiyasına (həkim-uçuş komissiyasına) və ya məhkəməyə şikayət verə bilər.

Yuxarı hərbi-həkim komissiyasının (həkim-uçuş komissiyasının) və ya məhkəmənin qərarı ilə vətəndaş nəzarət qaydasında müayinəyə və təkrar şəhadətləndirilməyə göndərilə bilər.

Hərbi-həkim komissiyasının (həkim-uçuş komissiyasının) hərbi xidmətə (uçuş işinə), orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında qərarı həmin qərarda başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, şəhadətləndirilmə anından etibarən bir il müddətində qüvvədədir.

Əgər bu müddətdə şəhadətləndirilmiş şəxsin sağlamlıq vəziyyətində hərbi-həkim komissiyası (həkim-uçuş komissiyası) tərəfindən əvvəl qəbul edilmiş qərara yenidən baxılması üçün əsas ola biləcək dəyişikliklər baş vermişsə, təkrar şəhadətləndirilmə keçirilir. Təkrar şəhadətləndirilmədən sonra hərbi-həkim komissiyasının (həkim-uçuş komissiyasının) əvvəl çıxarılmış qərarı qüvvədən düşür.

1.10. Hərbi xidmətə (hərbi toplanışa) çağırılan vətəndaşların, hərbi xidmət keçməyən vətəndaşlar sırasından hərbi xidmətə könüllü daxil olan şəxslərin, hərbi liseylərə və hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olan vətəndaşların, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ehtiyatında olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsinin keçirilməsi üçünyerli (rayon, şəhər və şəhər rayonu) icra hakimiyyəti orqanlarının Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti ilə razılaşdırmaqla təsdiq etdiyi fərdi tərkibdə dövlət səhiyyə sistemi müəssisələrinin həkim-mütəxəssisləri və orta tibb işçiləri cəlb edilirlər. ^[6]

1.11. İlkin hərbi qeydiyyata alınan və hərbi xidmətə çağırılan vətəndaşların, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinə hərbi xidmətə könüllü daxil olan şəxslərin, hərbi liseylərə,hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olan vətəndaşların, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ehtiyatında olan vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətinə tələblər Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi və bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanlar tərəfindən birlikdə işlənib hazırlanır.

Vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətinə tələblər dedikdə, onların sağlamlığının və fiziki inkişafının vəziyyətini xarakterizə edən və hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasının müəyyən edilməsi üçün əsas ola biləcək tibbi göstəricilər başa düşülür.

Təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq, tibbi təşkilatlar və tibb müəssisələri Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrin, qanunvericiliklə hərbi xidmətkeçmə (orqanlarda xidmətkeçmə) nəzərdə tutulmuş orqanların kadr bölmələrinin, ştatlı hərbi-həkim komissiyalarının sorğuları əsasında 2 həftə müddətində psixi pozuntulara, narkomaniyaya, alkoqolizmə, toksikomaniyaya, insanın immunçatışmazlığı virusu ilə yoluxmaya görə uçotda (nəzarətdə) olan vətəndaşlar, diaqnozu və uçota götürülmə tarixi göstərilməklə, digər xəstəliklərə görə dispanser nəzarətində olan vətəndaşlar barədə məlumat verməli, eləcə də ilkin hərbi qeydiyyata alınan, hərbi xidmətə çağırılan, hərbi liseylərə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olan, hərbi xidmətə könüllü daxil olan və Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ehtiyatında olan vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətini xarakterizə edən ambulator xəstələrin tibbi kartını, zəruri hallarda digər tibbi sənədləri (xəstəlik tarixini, stasionar xəstələrin tibbi kartını, rentgenoqramları, xüsusi müayinələrin protokollarını və s.) təqdim etməlidirlər.

Şəhadətləndirilmə başa çatdıqdan sonra Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələri, kadr orqanları, ştatlı hərbi-həkim komissiyaları tibbi sənədlərin əslini 2 həftə müddətində müvafiq tibbi təşkilatlara qaytarırlar.

1.12. Digər qoşunlarda və orqanlarda hərbi xidmətə (xidmətə) könüllü daxil olan və hərbi xidmət (xidmət) keçən şəxslərin və onların ailə üzvlərinin, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil və təhsil müəssisələrinə daxil olan vətəndaşların, orqanların ehtiyatında olan zabit rütbəli vətəndaşların şəhadətləndirilməsinin təşkili və keçirilməsi qaydaları, onların sağlamlıq vəziyyətinə dair tələblər bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanlar tərəfindən müəyyən edilir.

 

II. İLKİN HƏRBİ UÇOTA GÖTÜRÜLƏRKƏN VƏ HƏRBİ XİDMƏTƏ ÇAĞIRILARKƏN VƏTƏNDAŞLARIN ŞƏHADƏTLƏNDİRİLMƏSİ

 

2.1. İlkin hərbi qeydiyyata alınan, müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılan və ehtiyatdan həqiqi hərbi xidmətə çağırılan vətəndaşların şəhadətləndirilməsi Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələri tərəfindən təşkil edilir.^[7]

Zabit hərbi rütbəsi verilməklə ehtiyata götürülmüş vətəndaşlar hərbi xidmətə çağırılarkən, şəhadətləndirilmənin təşkili rayon, şəhər (rayon bölgüsü olmayan) hərbi komissarına həvalə olunur.

2.2. İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən şəhadətləndirilməyə qədər vətəndaşlara hər il tibbi baxışlar, müayinələr (müşahidələr), habelə müalicə-sağlamlıq tədbirləri keçirilir və profilaktik peyvəndlər edilir.

2.3. Tibbi baxışların, müayinələrin (müşahidələrin), müalicə-sağlamlıq tədbirlərinin və profilaktik peyvəndlərin təşkili və keçirilməsi dövlət səhiyyə sisteminin yerli idarəetmə orqanlarına və tibb müəssisələrinə həvalə olunur. Tibbi baxışların, müayinələrin (müşahidələrin), müalicə-sağlamlıq tədbirlərinin və profilaktik peyvəndlərin təşkili və keçirilməsi, qeydiyyat və hesabat aparılması, bu iş üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi qaydaları Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi ilə birlikdə Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən müəyyən edilir. ^[8]

2.4. Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrinin göndərişinə əsasən vətəndaşlar şəhadətləndirilməyə qədər Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin müəyyən etdiyi qaydada və həcmdə məcburi diaqnostik müayinələrdən keçirlər. ^[9]

2.5. İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən vətəndaşların şəhadətləndirilməsini cərrah, terapevt, nevropatoloq, psixiatr, oftalmoloq, otorinolarinqoloq, stomatoloqdermato-veneroloq, psixoloq və zərurət olduqda, bu bəndin ikinci abzasında müəyyən edilmiş qaydada digər ixtisaslardan olan həkim-mütəxəssislər keçirirlər. ^[10]

Dövlət səhiyyə sistemi müəssisələrinin rəhbərləri ilə razılaşdırılmış həkim-mütəxəssislərin və orta tibb işçilərinin fərdi tərkibini yerli (rayon, şəhər və şəhər rayonu) icra hakimiyyəti orqanları Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti ilə razılaşdırmaqla təsdiq edir . ^[11]

2.6. İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən vətəndaşların şəhadətləndirilməsinin nəticələrinə görə həkim-mütəxəssislər hərbi xidmətə yararlılıq haqqında aşağıdakı kateqoriyalar üzrə rəy verirlər:

A — hərbi xidmətə yararlıdır;

B — sıradankənar hərbi xidmətə yararlıdır;

C — sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlıdır;

Ç — hərbi xidmətə müvəqqəti yararsızdır;

D — həm dinc dövrdə, həm də müharibə dövründə hərbi xidmətə yararsızdır. ^[12]

Hərbi xidmətə yararlı sayılmış vətəndaşlar üçün «Xəstəliklər cədvəli»nə və ƏTC-yə müvafiq olaraq hərbi xidmət keçməyə görə təyinat göstəricisi müəyyən edilir.

Həkim-mütəxəssisin rəyinin rəsmiləşdirilməsi qaydası Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən müəyyən edilir.

2.7. İlkin hərbi qeydiyyata alınma üzrə komissiya sədrinin qərarı ilə ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, vətəndaşların hərbi-uçot ixtisasları üzrə hazırlanmasını həyata keçirən ictimai təşkilatlarda təhsil almağa, habelə onların nəqliyyat vasitələrini idarə etməyə yararlılığı müəyyən edilir.^[13]

2.8. İlkin hərbi qeydiyyata alma komissiyalarının, rayon, şəhər, şəhərdə rayon çağırış komissiyalarının və Mərkəzi Çağırış Komissiyasının qərarı ilə, vətəndaş diaqnozun dəqiqləşdirilməsi, yaxud müalicə məqsədi ilə dövlət səhiyyə müəssisələrinə ambulator və ya stasionar müayinəyə və müalicəyə göndərilir. ^[14]

Vətəndaşın tibbi müayinəsi (müalicəsi) başa çatdıqdan sonra, Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən müəyyən edilmiş formada onun sağlamlıq vəziyyətinin müayinə aktı tərtib olunur.

2.9. Sağlamlıq vəziyyətinə görə çağırışa möhlət 3 il müddətinədək, hər dəfə 1 ildən artıq olmamaq şərti ilə verilir. 3 ildən sonra, sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq möhlət almış çağırışçılar ya müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılır, ya həm dinc dövrdə, həm də müharibə dövründə hərbi xidmətə yararsız hesab edilərək hərbi qeydiyyatdan çıxarılır, ya da dinc dövr üçün hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövrü üçün məhdud yararlı hesab edilərək ehtiyata keçirilirlər.^[15]

Vətəndaşın tibbi müayinəsini (müalicəsini) vətəndaşların ilkin hərbi qeydiyyata alınması üzrə komissiyanın və ya çağırış komissiyasının hərbi xidmətə cari çağırış üzrə işi qurtarana qədər başa çatdırmaq mümkün olduqda, onun hərbi xidmətə müvəqqəti yararsızlığı haqqında qərar çıxarılmır. Bu halda, həkim-mütəxəssis təkrar şəhadətləndirilməyə gəlmə vaxtını göstərməklə, vətəndaşın tibbi müayinəsinin (müalicəsinin) zəruriliyi haqqında rəy verir.

2.10. Yerli səhiyyə orqanlarının, dövlət səhiyyə sistemi müəssisələrinin rəhbərləri və Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrinin rəhbərləri vətəndaşların vaxtında müayinə (müalicə) olunmasını təmin edirlər. ^[16]

İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən və ya hərbi xidmətə çağırılarkən hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılmış vətəndaş tibbi müayinədən (müalicədən) imtina etdikdə və ya yayındıqda, 3 aydan sonra təkrar şəhadətləndirilməlidir. Əgər təkrar şəhadətləndirilmə zamanı vətəndaşın sağlamlıq vəziyyətinin pisləşməsi əlamətləri aşkar edilməzsə, yaxud onun hərbi xidmətə çağırılmasına mane ola biləcək xəsarətin və ya xəstəliyin aşkar əlamətləri olmazsa, o, hərbi xidmətə yararlı, yaxud müvafiq təyinat göstəricisi ilə hərbi xidmətə yararlı hesab edilir.

2.11. Sağlamlıq vəziyyətinə görə hərbi xidmətə çağırılmalı olmayan vətəndaşların hərbi xidmətə çağırılması hallarını istisna etmək məqsədi ilə, hərbi xidmətə çağırılmış vətəndaşlar bilavasitə xidmət yerinə göndərilməzdən əvvəl tibbi baxışdan keçirlər.

Hərbi xidmətə çağırılmış vətəndaşların xidmət yerinə göndərilməzdən əvvəl tibbi baxışının təşkili, sağlamlıq vəziyyətinə görə hərbi xidmətə çağırışdan azad edilmiş və ya möhlət almış vətəndaşların, habelə şəhadətləndirilmənin nəticələrinə görə onların barəsində hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında çıxarılmış qərarlarla razı olmadıqlarını bildirən vətəndaşların nəzarət qaydasında şəhadətləndirilmələrinin təşkili Mərkəzi Çağırış Komissiyasına həvalə olunur.^[17]

rayon, şəhər, şəhərdə rayon çağırış komissiyasının qərarı ilə sağlamlıq vəziyyətinə görə hərbi xidmətə çağırışdan azad edilmiş və ya möhlət almış vətəndaşların nəzarət qaydasında şəhadətləndirilməsi onların Mərkəzi Çağırış Komissiyasına təqdim edilmiş şəxsi işlərin və tibbi sənədlərin öyrənilməsi əsasında qiyabi keçirilir. Mərkəzi Çağırış Komissiyasının əsaslandırılmış qərarı ilə nəzarət qaydasında şəhadətləndirilmə əyani keçirilir.^[18]

Tibbi baxış və nəzarət qaydasında şəhadətləndirilmə Mərkəzi Çağırış Komissiyasının qərarı ilə cərrah, terapevt, nevropatoloq, psixiatr, oftalmoloq, otorinolarinqoloq, stomatoloq,dermato-veneroloq, psixoloq və zərurət olduqda, digər ixtisaslardan olan həkim-mütəxəssislər tərəfindən həyata keçirilir. ^[19]

Xidmət yerinə göndərilməzdən əvvəl tibbi baxış və ya nəzarət qaydasında şəhadətləndirilmə zamanı vətəndaşın sağlamlıq vəziyyətində onun hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişə biləcək faktlar aşkar edildikdə, Mərkəzi Çağırış Komissiyası rayon, şəhər, şəhərdə rayon çağırış komissiyasının müvafiq qərarını ləğv edir, bu barədə vətəndaşa və qərarı ləğv edilmiş komissiyaya məlumat verir. ^[20]

Nəzarət qaydasında şəhadətləndirilmənin təşkili və keçirilməsi qaydalarını Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti müəyyən edir. ^[21]

 

III. HƏRBİ XİDMƏTƏ (ORQANLARDA XİDMƏTƏ) KÖNÜLLÜ DAXİL OLAN VƏTƏNDAŞLARIN ŞƏHADƏTLƏNDİRİLMƏSİ

 

3.1. Hərbi xidmət keçməyən və Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinə, digər qoşunlara hərbi xidmətə könüllü daxil olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsinin təşkiliAzərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrə həvalə olunur.

Orqanlara xidmətə daxil olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsinin təşkili müvafiq orqanların hərbi-həkim komissiyalarına (həkim-uçuş komissiyalarına) həvalə olunur.

Vətəndaşlar şəhadətləndirilməyə qədər Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrin, orqanların hərbi-həkim komissiyalarının (həkim-uçuş komissiyalarının) göndərişinə əsasən, Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin və bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanların müəyyən etdikləri qaydada və həcmdə məcburi diaqnostik müayinələrdən keçirlər.

Hərbi xidmətə (orqanlarda xidmətə) könüllü daxil olan vətəndaş xəstəliyin diaqnozunun dəqiqləşdirilməsi üçün ambulator və ya stasionar tibbi müayinəyə göndərilə bilər.

3.2. Hərbi xidmətə (orqanlarda xidmətə) könüllü daxil olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsini cərrah, terapevt, nevropatoloq, psixiatr, oftalmoloq, otorinolarinqoloq, stomatoloq,dermato-veneroloq, psixoloq və Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələri tərəfindən müəyyən edilmiş zəruri hallarda digər ixtisaslardan olan həkim-mütəxəssislər keçirirlər. ^[22]

3.3. Hərbi xidmətə (orqanlarda xidmətə) könüllü daxil olan vətəndaşın hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar bu Əsasnamənin 2.6-cı bəndinə uyğun olaraq çıxarılır.

Zərurət olduqda, hərbi-həkim komissiyası həmçinin Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin müəyyən növündə və ya müəyyən qoşun növündə hərbi xidmətə yararlılıq, yüksək dağlıq rayonlarda və əlverişsiz iqlim şəraiti olan yerlərdə hərbi xidmət (orqanlarda xidmət) keçməyə yararlılıq haqqında qərar çıxarır.

Hərbi xidmət keçməyən və hərbi xidmətə könüllü daxil olan vətəndaşda «Xəstəliklər cədvəli» ilə hərbi xidmətə yararlılığın fərdi qiymətləndirilməsini nəzərdə tutan xəstəliklər olduqda, hərbi həkim komissiyası «C» kateqoriyası üzrə (sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlıdır) qərar çıxarır.

 

IV. HƏRBİ LİSEYLƏRƏ, HƏRBİ TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNƏ, TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNƏ DAXİL OLAN VƏTƏNDAŞLARIN ŞƏHADƏTLƏNDİRİLMƏSİ

 

4.1. Hərbi xidmət keçməyən və hərbi liseylərə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, təhsil müəssisələrinə daxil olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsinin təşkiliAzərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrə və orqanların hərbi-həkim (həkim-uçuş) komissiyalarına həvalə olunur.

Vətəndaşlar şəhadətləndirilməyə qədər Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrin, orqanların hərbi-həkim (həkim-uçuş) komissiyalarının göndərişi ilə Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin və bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanların müəyyən etdikləri qaydada və həcmdə məcburi diaqnostik müayinələrdən keçirlər.

Hərbi liseylərə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, təhsil müəssisələrinə daxil olan vətəndaş, xəstəliyin diaqnozunun dəqiqləşdirilməsi üçün ambulator və ya stasionar tibbi müayinəyə göndərilir.

4.2. Hərbi liseylərə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, təhsil müəssisələrinə daxil olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsini cərrah, terapevt, nevropatoloq, psixiatr, oftalmoloq, otorinolarinqoloq, stomatoloq, dermato-veneroloq, psixoloq və zəruri hallarda, digər ixtisaslardan olan həkim-mütəxəssislər keçirirlər. ^[23]

4.3. Hərbi liseylərdə təhsil alan vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətlərinə görə hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olmağa yararsız olduqları aşkar edildiyi halda, onlar həmin liseydə təhsil almağa yararsız hesab edilirlər.

Hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, yaxud təhsil müəssisələrinə daxil olan hərbi qulluqçuların, orqanlarda xidmət keçən vətəndaşların şəhadətləndirilməsinin təşkili və keçirilməsi qaydaları Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyi və bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanlar tərəfindən müəyyən edilir.

 

V. HƏRBİ QULLUQÇULARIN ŞƏHADƏTLƏNDİRİLMƏSİ

 

5.1. Hərbi qulluqçuların şəhadətləndirilməsinin təşkili və keçirilməsi hərbi-həkim komissiyasına həvalə olunur.

Şəhadətləndirilməni cərrah, terapevt, nevropatoloq, oftalmoloq, otorinolarinqoloq həkim-mütəxəssislər, zərurət olduğu halda isə digər ixtisaslardan olan həkimlər keçirirlər.

Hərbi qulluqçunun hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar bu Əsasnamənin 2.6-cı bəndinə uyğun olaraq çıxarılır.

Zabitlərdə, gizirlərdə, miçmanlarda və Dövlət Sərhəd Xidmətinin müddətdən artıq xidmət keçən çavuşlarında «Xəstəliklər cədvəli» üzrə hərbi xidmətə, hərbi-uçot ixtisası üzrə xidmətə fərdi qiymətləndirməni nəzərdə tutan xəstəliklər olduqda, yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar şəhadətləndirilənlərin ixtisası, tutduğu vəzifə, hərbi-uçot ixtisası, yaxud təyin ediləcəyi nəzərdə tutulmuş vəzifə və hərbi uçot ixtisası üzrə xidmət təcrübəsi, sağlamlıq vəziyyəti, komandanlığın və hərbi-hissə həkiminin bu hərbi qulluqçunun hərbi xidmət, hərbi-uçot ixtisası üzrə xidməti vəzifələrini icraetmə qabiliyyəti barədə xidməti və tibbi xasiyyətnamələrdəki rəyləri nəzərə alınmaqla çıxarılır.

Könüllü hərbi xidmət keçən əsgərlərdə, matroslarda, çavuşlarda (Dövlət Sərhəd Xidmətinin çavuşlarından başqa və buraxılış kursunda təhsil alanlar istisna olmaqla), hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinin kursantlarında «Xəstəliklər cədvəli» ilə hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasının fərdi qiymətləndirilməsini nəzərdə tutan xəstəliklər olduqda, hərbi xidmətə yararlılıq haqqında «C» kateqoriyası üzrə «sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlıdır» qərarı çıxarılır.

Sıradankənar hərbi xidmətə yararlı və ya sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlı hesab edilmiş zabitlər, gizirlər, miçmanlar əgər «Xəstəliklər cədvəlində» başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, hava-desant qoşunlarında (bundan sonra — HDQ), üzən heyətlərdə (bundan sonra — ÜH), dəniz piyadasında (bundan sonra — DP), xüsusi təyinatlı dəstələrdə (bundan sonra — XTD) və xüsusi qurğularda (bundan sonra — XQ) xidmətə yararsızdırlar.

Sıradankənar hərbi xidmətə yararlı olan müddətdən artıq xidmət hərbi qulluqçuları və hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinin kursantları əgər «Xəstəliklər cədvəli» ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, HDQ-də, ÜH-də, DP-də, XTD-də və XQ-də xidmətə yararsızdırlar.

Sıradankənar hərbi xidmətə yararlı və (və ya) müəyyən qoşun növündə hərbi xidmətə yararsız sayılmış hərbi qulluqçular həmin qoşun növündə arxa xidmət mütəxəssislərinin xidmət heyəti vəzifələrinə, inzibati-təsərrüfat və digər vəzifələrə təyin edilirlər.

5.2. Bağlaşma əsasında hərbi xidmət keçən və yeni bağlaşma əsasında hərbi xidmətə daxil olmaq istəyən hərbi qulluqçuların şəhadətləndirilməsi hərbi hissə komandirinin qərarına əsasən keçirilir. ^[24]

5.3. Hərbi qulluqçuya xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin və ya onun hərbi xidmət vəzifələrinin icrasından azad edilməsinin (bundan sonra — azad edilmə) zəruriliyi haqqında qərar «Xəstəliklər cədvəli»ndə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsızlıq nəzərdə tutulan hallarda çıxarılır.

Sülh dövründə hərbi-həkim komissiyası hərbi qulluqçuya xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərarı o vaxt çıxarır ki, hərbi qulluqçunun hərbi xidmət vəzifələrinin icrasına başlamasına qədər keçəcək müddət 15 gündən az olmasın.

Bu müddət 15 gündən az olduğu hallarda hərbi-həkim komissiyası hərbi qulluqçunun azad edilməsi barədə qərar çıxarır.

Müharibə dövründə hərbi qulluqçuların müalicəsi müalicə müəssisələrində başa çatdırılmalıdır. Hərbi-həkim komissiyasının qərarı ilə //çıxarılıb// xəstəliyə görə 30 gün müddətinə məzuniyyət verilir. Bu müddət qurtardıqdan sonra hərbi-həkim komissiyasının qərarı ilə xəstəliyə görə məzuniyyət yenə bu müddətə, müvafiq tibbi göstərişlərə görə daha bir dəfə artırılır. Ümumilikdə xəstəliyə görə məzuniyyət 3 aydan çox olmamalıdır. Xəstəliyə görə məzuniyyət başa çatdıqdan sonra hərbi-həkim komissiyası hərbi qulluqçunun hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasını müəyyən edir. ^[25]

Müharibə dövründə hərbi qulluqçunun hərbi xidmət vəzifələrinin icrasına başlaya bilməsinə qədər keçəcək müddət 3 aydan artıq olduqda, hərbi-həkim komissiyası onun hərbi xidmətə müvəqqəti yararsızlığı və 6 — 12 aydan sonra təkrar şəhadətləndirilməsi haqqında qərar çıxara bilər.

Hərbi xidmət vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinin bərpa olunmayacağını yəqin etməyə əsaslar olduqda, hərbi-həkim komissiyası hərbi qulluqçuya xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsi haqqında qərar çıxarmır, onun hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası barədə məsələni həll edir.

5.4. Sülh dövründə hərbi-həkim komissiyası xəsarətin, xəstəliyin xarakterindən və ağırlığından asılı olaraq, hərbi qulluqçuya xəstəliyə görə 15 gündən 60 günədək müddətə məzuniyyət verilməsi barədə qərar çıxarır.

Çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçunun xəstəliyə görə məzuniyyəti ayrı-ayrı hallarda 60 gündən artıq olmayaraq uzadılır. ^[26]

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçunun xəstəliyə görə məzuniyyəti 30 gündən artıq olmayaraq uzadılır. Fasiləsiz müalicədə olmanın ümumi müddəti xəstəliyə görə məzuniyyətdə olma müddəti də daxil olmaqla, 6 aydan artıq olmamalıdır (vərəm xəstəliyinə tutulmuşlar üçün — 12 ay). Müalicədə olma müddəti «Hərbi xidmətkeçmə haqqında Əsasnamə»yə müvafiq olaraq uzadılır.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçunun müalicədə və xəstəliyə görə məzuniyyətdə olma müddəti «Hərbi xidmətkeçmə haqqında Əsasnamə»yə uyğun olaraq o halda uzadıla bilər ki, o, müalicə qurtardıqdan sonra xidməti vəzifələrinin icrasına başlaya bilsin.

Hərbi qulluqçu qadınlara hamiləliyə və doğuşa görə məzuniyyət hərbi-həkim komissiyasının qərarı əsasında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş müddətə verilir.

5.5. Hərbi-həkim komissiyası hərbi qulluqçunun xidməti vəzifələrinin icrasından 7 gündən 14 günədək tam və ya qismən azad edilməsi barədə qərar çıxarır. ^[27]

Hərbi-həkim komissiyası hərbi qulluqçunun xəstəliyə görə azad edilməsinin zəruriliyi haqqında təkrar qərar çıxarır, lakin azad edilmənin ümumi müddəti 30 gündən artıq olmamalıdır.

5.6. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçular hərbi xidmətdən buraxılarkən, onlara xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsi haqqında qərar çıxarılmır.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçunun «həm dinc dövrdə, həm də müharibə dövründə hərbi xidmətə yararsız» hesab edildiyi və hərbi xidmətdən buraxılmanın rəsmiləşdirilməsi dövründə hərbi xidmət vəzifələrini sağlamlıq vəziyyətinə görə icra edə bilmədiyi halda, hərbi-həkim komissiyası hərbi xidmətə yararsızlıq haqqında qərarla yanaşı, eyni zamanda, onun hərbi hissənin şəxsi heyətinin siyahısından çıxarılanadək olan müddətə azad edilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarır.

5.7. Vətənin müdafiəsi, hərbi xidmət vəzifələrinin icrası, fövqəladə vəziyyət və hərbi münaqişələr şəraitində hərbi xidmətin digər tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi zamanı, döyüş əməliyyatları aparılmış dövlətlərdə hərbi xidmətkeçmə dövründə, xaricdə kəşfiyyat və ya əks-kəşfiyyat işlərində olma dövründə xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən xəsarət almış, Vətənin müdafiəsi zamanı xəstələnmiş hərbi qulluqçuların şəhadətləndirilməsi müalicənin müddətindən asılı olmayaraq, stasionar müalicə başa çatdıqdan sonra keçirilir.

5.8. Hərbi toplanışa çağırılmış və hərbi toplanış keçdiyi dövrdə xəsarət almış vətəndaşın şəhadətləndirilməsi onun hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasının dəyişilib-dəyişilməməsindən asılı olmayaraq keçirilir. Hərbi toplanış dövründə xəstələnmiş vətəndaşın şəhadətləndirilməsi yalnız o halda keçirilir ki, xəstəlik onun hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişsin, yaxud onun hərbi xidmətə yararsızlığına (o cümlədən, müvəqqəti yararsızlığına) gətirib çıxarsın.

5.9. Hərbi-həkim komissiyası hərbi qulluqçunun (müddətli həqiqi hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçulardan başqa) və onun ailə üzvlərinin stasionar müalicəsini davam etdirmək üçün bir tibb müəssisəsindən başqa tibb müəssisəsinə keçirilməsi haqqında qərar çıxara bilər.

5.10. Əgər hərbi xidmətə könüllü daxil olmuş hərbi qulluqçunun və onun ailə üzvlərinin, 20 il hərbi xidmətdə olmuş və hərbi xidmətdə olmanın son yaş həddinə çatması ilə, sağlamlıq vəziyyəti və ya təşkilati-ştat tədbirləri ilə əlaqədar hərbi xidmətdən buraxılmış zabitin dövlət tibb müəssisələrinə, digər qoşun və orqanların tibb müəssisələrinə və sanatoriya-kurort müəssisələrinə müalicəyə getməsi ilə, habelə hərbi qulluqçunun xəstəliyə görə məzuniyyətə və ya ehtiyata (istefaya) buraxıldıqdan sonra yaşayış yerinə getməsi ilə əlaqədar müşayiətçiyə ehtiyacı olarsa, hərbi-həkim komissiyası müşayiətçilərin sayını da göstərir.

Şəhadətəndirilmiş şəxsin sağlamlıq vəziyyətindən, tibbi yardıma və ya başqasının qulluğuna ehtiyacı olmasından asılı olaraq, hərbi-həkim komissiyası onun və onu müşayiət edən şəxslərin hava, dəmiryolu (plaskart və ya kupe vaqonunda, ali zabitlər üçün isə XV kateqoriyalı vaqonda) və ya su nəqliyyatı ilə getməsi haqqında qərar çıxarır.

Hərbi-həkim komissiyası təcrid olunması tələb edilən xəstələrin və onları müşayiət edən şəxslərin sürət və ya sərnişin qatarının sərt kupe vaqonunun ayrıca kupesində, III kateqoriyalı kayutda və ya nəqliyyat xətlərinin II kateqoriyalı yerlərində getməsi haqqında qərar çıxarır.

VI. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ehtiyatında olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsi

6.1. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ehtiyatında olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsinin təşkili Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrə həvalə olunur.

Şəhadətləndirilmənin təşkili və keçirilməsi qaydalarını Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti müəyyən edir.

Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ehtiyatında olan vətəndaş xəstəliyin diaqnozunun dəqiqləşdirilməsi üçün ambulator və ya stasionar tibbi müayinəyə göndərilir. ^[28]

Şəhadətləndirilməni cərrah, terapevt, nevropatoloq, oftalmoloq, otorinolarinqoloq stomatoloq, dermato-veneroloq, psixoloq və Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələri tərəfindən müəyyən edilmiş zəruri hallarda isə digər ixtisaslardan olan həkimlər keçirirlər.

6.2. Hərbi xidmətə çağırış zamanı «sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlı» sayılmış və bununla əlaqədar ehtiyata keçirilmiş vətəndaşlar 35 yaşa çatana qədər 3 ildən bir məcburi şəhadətləndirilmə keçirlər.

Birinci və ikinci dərəcə ehtiyatda olan, əvvəllər «sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlı» sayılmış zabitlərin, ehtiyatda olan vətəndaşların, tibbi şəhadətləndirilmə tələb olunan hərbi vəzifələrə təyin olunmaq üçün ehtiyatda olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsi 5 ildən bir keçirilir.

Təyin edilməsi üçün tibbi şəhadətləndirilmə tələb olunan hərbi vəzifələrin siyahısı Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilir.

6.3. Hərbi xidmətə yararsız hesab edilmiş vətəndaşlar dövlət səhiyyə sistemi müəssisələrində və ya digər tibb müəssisələrində müayinə nəticəsində onlarda əvvəllər müəyyən edilmiş diaqnoz dəyişdirildiyi və ya onların sağlam hesab edildikləri halda təkrar şəhadətləndirilirlər. ^[29]

Səbəbindən və vaxtından asılı olmayaraq, hərbi xidmətdən ehtiyata və ya istefaya buraxılarkən, orqanlarda xidmətdən buraxılarkən şəhadətləndirilmə keçməmiş və ya buraxılma anında hərbi həkim komissiyasının onlar barəsində çıxardığı qərarla razılaşmayan vətəndaşlar, hərbi xidmətdən (orqanlarda xidmətdən) buraxılma anı üçün hərbi xidmətə (orqanlarda xidmətə) yararlılıq kateqoriyasının təyin edilməsi məqsədi ilə hərbi-həkim komissiyaları tərəfindən şəhadətləndirilirlər.

 

VII. HƏRBİ QULLUQÇULARDA, HƏRBİ TOPLANIŞA ÇAĞIRILMIŞ VƏTƏNDAŞLARDA, ORQANLARDA XİDMƏT KEÇƏN VƏTƏNDAŞLARDA, HƏRBİ XİDMƏT (HƏRBİ TOPLANIŞ) VƏ ORQANLARDA XİDMƏT KEÇMİŞ VƏTƏNDAŞLARDA XƏSARƏTLƏRİN, XƏSTƏLİKLƏRİN SƏBƏB ƏLAQƏSİNİN TƏYİN EDİLMƏSİ

 

7.1. Hərbi qulluqçuların, orqanlarda xidmət keçən vətəndaşların, hərbi toplanışa çağırılmış vətəndaşların şəhadətləndirilməsi zamanı, onlara diaqnoz təyin edilmişdirsə, həmin şəxslərin istintaq altında olması və ya barələrindəki cinayət işinin məhkəməyə verilməsi halları istisna olunmaqla, hərbi-həkim komissiyası onların aldıqları xəsarətlərin, xəstəliklərin səbəb əlaqəsini təyin edir.

Hərbi-həkim komissiyası hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmət keçən, hərbi xidmət (hərbi toplanış) və orqanlarda xidmət keçmiş vətəndaşlarda xəsarətlərin, xəstəliklərin səbəb əlaqəsini o halda qiyabi (sənədlər üzrə) müəyyən edir ki:

a) vətəndaş hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmətkeçmə dövründə hərbi-həkim komissiyası tərəfindən şəhadətləndirilmiş və ya müalicə almış olsun, yaxud hərbi xidmətdən (orqanlarda xidmətdən) sağlamlıq vəziyyətinə görə buraxılmış olsun;

b) vətəndaşda döyüş əməliyyatlarında iştirak etdiyi dövrdə almış olduğu bədən zədələnmələrinin aşkar nəticələri olsun;

ə) hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmətkeçmə dövründə alınmış xəsarət, xəstəlik nəticəsində, yaxud hərbi xidmətdən (hərbi toplanışın qurtarmasından), orqanlarda xidmətdən buraxıldıqdan sonra 3 (üç) ay ərzində vətəndaşda əlillik təyin edilmiş olsun, yaxud o, vəfat etsin.

Vətəndaşda olan aşkar bədən zədələnmələrinin xarakteri və müddəti məhkəmə-tibbi eksperti tərəfindən təyin edilir.

7.2. Hərbi-həkim komissiyası xəsarətlərin, xəstəliklərin səbəb əlaqəsi haqqında aşağıdakı qərarları çıxarır:

a) «Hərbi travmadır, Azərbaycan Respublikasının müdafiəsi zamanı alınmışdır»;

b) «Hərbi travmadır, SSRİ-nin müdafiəsi zamanı alınmışdır»;

c) «Hərbi travmadır, hərbi xidmət vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirərkən alınmışdır»;

ç) «Xəstəlikdir, xəsarətdir (yaralanmadır, travmadır, kontuziyadır), hərbi xidmət dövründə alınmışdır»;

d) «Xəstəlikdir, Çernobıl AES-də qəza ilə əlaqədar hərbi xidmət vəzifələrinin (xidməti vəzifələrin) icrası zamanı alınmışdır»;

e) «Ümumi xəstəlikdir».

a) «Hərbi travmadır, Azərbaycan Respublikasının müdafiəsi zamanı alınmışdır» qərarına aşağıdakılar aiddir:

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünü, müstəqilliyini və konstitusional quruluşunu müdafiə edərkən və ya cəbhədə olduğu dövrdə hərbi xidmətin digər vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirərkən, habelə sülh dövründə dövlət sərhədini mühafizə edərkən almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti xarici dövlətlərdə olan dövrdə kəşfiyyat və ya əks-kəşfiyyatla bağlı vəzifələri yerinə yetirərkən, sülhməramlı qüvvələrin tərkibində xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti hərbi əməliyyatlar zonasında döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxsin xəstəliyi Azərbaycan Respublikasını müdafiə edərkən cəbhədə olduğu dövrdə, 1994-cü il may ayının 12-dək döyüş əməliyyatları aparan hərbi hissələrin tərkibində xidmət etdiyi dövrdə yaranmışsa, yaxud buna qədər yaranmış xəstəlik həmin dövrlərdə şəhadətləndirilən şəxsin hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişmişsə, o cümlədən, müvəqqəti yararsızlığına gətirib çıxaran dərəcəyə çatmışsa, habelə, şəhadətləndirilən şəxsdə tədricən artan xroniki xəstəlik olduğu halda, bu xəstəliyin başlanğıcını və ya kəskinləşməsini onun cəbhədə olduğu dövrə aid etməyə imkan verən tibbi sənədlər varsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxsin xəstəliyi xaricdə kəşfiyyatla və ya əks-kəşfiyyatla bağlı vəzifələri yerinə yetirən dövrdə, sülhməramlı qüvvələrin tərkibində xidmət etdiyi dövrdə yaranmışsa, yaxud buna qədər yaranmış xəstəlik həmin dövrlərdə şəhadətləndirilən şəxsin hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişmişsə, o cümlədən, müvəqqəti yararsızlığına gətirib çıxaran dərəcəyə çatmışsa, habelə, şəhadətləndirilən şəxsdə tədricən artan xroniki xəstəlik olduğu halda, bu xəstəliyin başlanğıcını və ya kəskinləşməsini göstərilən dövrlərə aid etməyə imkan verən tibbi sənədlər varsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti, xəstəliyi bilavasitə döyüş əməliyyatları zamanı və döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən əsir düşərək əsirlikdə olduğu dövrdə (əgər əsir düşmə könüllü olmamışsa və hərbi qulluqçu əsirlikdə olarkən Vətənə qarşı cinayət törətməmişsə) almışsa.

b) «Hərbi travmadır, SSRİ-nin müdafiəsi zamanı alınmışdır» qərarına aşağıdakılar aiddir:

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti SSRİ-ni müdafiə edərkən və ya cəbhədə olduğu dövrdə hərbi xidmətin digər vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirərkən, habelə dinc dövrdə dövlət sərhədini mühafizə edərkən almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxsin xəstəliyi cəbhədə olduğu dövrdə yaranmışsa, yaxud buna qədər yaranmış xəstəlik cəbhədə olduğu dövrdə şəhadətləndirilən şəxsin hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişən və ya yararsızlığına (o cümlədən, müvəqqəti yararsızlığına) gətirib çıxaran dərəcəyə çatmışsa, habelə şəhadətləndirilən şəxsdə tədricən artan xroniki xəstəlik olduğu halda, bu xəstəliyin başlanğıcını və ya kəskinləşməsini həmin şəxsin cəbhədə olduğu dövrə aid etməyə imkan verən tibbi sənədlər varsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxsin xəstəliyi döyüş əməliyyatları aparılan dövlətlərdə hərbi xidmətdə olduğu dövrdə və ya onun xaricdə kəşfiyyat və ya əks-kəşfiyyatla bağlı vəzifələri yerinə yetirdiyi dövrdə yaranmışsa, yaxud göstərilən dövrlərdə şəhadətləndirilən şəxsin hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişən və ya yararsızlığına (o cümlədən, müvəqqəti yararsızlığına) gətirib çıxaran dərəcəyə çatmışsa, habelə şəhadətləndirilən şəxsdə tədricən artan xroniki xəstəlik olduğu halda, bu xəstəliyin başlanğıcını və ya kəskinləşməsini həmin dövrlərə aid etməyə imkan verən tibbi sənədlər varsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti, xəstəliyi vətəndaş müharibəsi və ya Böyük Vətən müharibəsi illərində, 1929-cu ildə Çin-Şərq dəmir yolunda, 1939 — 1940-cı illərdə Sovet-Fin müharibəsi zamanı, 1939-cu ildə Qərbi Belorusiyada və Qərbi Ukraynada döyüş əməliyyatları dövründə, 1938-ci ildə Xasan gölü ətrafında və 1939-cu ildə Xalxin-Qol çayı üzərində döyüşlərdə, 1945-ci ildə Yaponiya ilə müharibə zamanı, habelə 1944-cü il yanvarın 1-dən 1951-ci il dekabrın 31-nə qədər Ukrayna SSR, Belorusiya SSR, Latviya SSR, Litva SSR və Estoniya SSR ərazilərində milliyyətçi gizli ünsürlərin (banditizmin) ləğv edilməsi məqsədi ilə döyüşən ordunun tərkibində olan dövrdə (müharibə iştirakçısı vəsiqəsi olduqda), fövqəladə vəziyyət və silahlı münaqişələr şəraitində və döyüş şəraitində döyüş əməliyyatlarında vəzifələrin yerinə yetirilməsi zamanı, əsirlikdə olduğu zaman (əgər əsir düşmə könüllü olmamışsa və hərbi qulluqçu əsirlikdə olarkən Vətənə qarşı cinayət törətməmişsə) almışsa, yaxud göstərilən hadisələrdən əvvəl yaranmış xəstəlik həmin hadisələrdə iştirak etdiyi dövrdə şəhadətləndirilən şəxsin hərbi xidmətə, SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin — SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyinin, SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin orqanlarında xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişmiş və ya yararsızlığına (o cümlədən, müvəqqəti yararsızlığına) gətirib çıxarmışsa, habelə şəhadətləndirilən şəxsdə tədricən artan xroniki xəstəlik olduqda, bu xəstəliyin başlanğıcını və ya kəskinləşməsini göstərilən hadisələrdə iştirak etmə dövrünə aid etməyə imkan verən tibbi sənədlər varsa.

c) «Hərbi travmadır, hərbi xidmət vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirərkən alınmışdır» qərarına aşağıdakılar aiddir:

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti «a» yarımbəndində göstərilən hallar istisna olmaqla, hərbi xidmət vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirərkən almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti, xəstəliyi radioaktiv maddələrin, ionlaşdırıcı şüa mənbələrinin, raket yanacağı komponentlərinin və digər yüksək toksiki maddələrin, kimyəvi silahlara aid olan toksiki kimyəvi preparatların, elektromaqnit sahələri və lazer şüalanması mənbələrinin, I — II qrup patogenlikli mikroorqanizmlərin təsirinə məruz qalmaq nəticəsində almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs müalicədə olduğu dövrdə virus hepatiti xəstəliyini, qazanılmış immunçatışmazlığı sindromunu və ya insanın immunçatışmazlığı virusu ilə yoluxmanı cərrahiyyə əməliyyatı (tibbi manipulyasiya) nəticəsində almışsa;

tibbi heyətdən olan şəhadətləndirilən şəxs virus hepatiti xəstəliyini, qazanılmış immunçatışmazlığı sindromunu və ya insanın immunçatışmazlığı virusu ilə yoluxmanı hərbi xidmət vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirərkən yaralanması nəticəsində almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti, xəstəliyi hərbi xidmət vəzifələrini (xidməti vəzifələri) yerinə yetirərkən həşəratların, sürünənlərin dişləməsi və heyvan tərəfindən yetirilmiş bədən zədələnməsi nəticəsində almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs vərəm əleyhinə ixtisaslaşdırılmış tibb müəssisələrində xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən vərəm xəstəliyinə tutulmuşsa.

ç) «Xəstəlikdir, xəsarətdir (yaralanmadır, travmadır, kontuziyadır), hərbi xidmət dövründə alınmışdır» qərarına aşağıdakılar aiddir:

əgər xəstəlik şəhadətləndirilən şəxsin hərbi xidmət (hərbi toplanış) keçməsi, orqanlarda xidmət keçməsi dövründə yaranmışsa, yaxud şəhadətləndirilən şəxsin hərbi xidmətə (hərbi toplanışa) çağırılmasına və ya hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə könüllü daxil olmasına qədər yaranmış xəstəliyi hərbi xidmət (hərbi toplanış) və orqanlarda xidmət dövründə onun hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişən, o cümlədən, müvəqqəti yararsızlığına gətirib çıxaran dərəcəyə çatmışsa, habelə hərbi xidmətdən (orqanlarda xidmətdən) buraxıldıqdan, hərbi toplanış başa çatdıqdan sonra bir il keçənədək təyin edilmiş xroniki, tədricən proqressivləşən xəstəliklər olduqda, həmin xəstəliklərin başlanğıcını hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmətkeçmə dövrünə aid etmək mümkündürsə;

əgər xəstəlik şəhadətləndirilən şəxsin döyüşən ordunun tərkibinə daxil olmayan hərbi hissədə hərbi xidmət (hərbi toplanış) keçməsi dövründə və ya döyüşən ordunun tərkibinə daxil olmayan orqanlarda xidmət keçməsi dövründə, yaxud onun xaricə, döyüş əməliyyatları aparılan dövlətə getməsinə qədər yaranmışsa və bu dövlətdə xidmətkeçmə onda olan xəstəliyə və onun hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyasına təsir etməmişsə;

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti hərbi xidmət vəzifələrinin (xidməti vəzifələrin) icrası ilə bağlı olmayan bədbəxt hadisə nəticəsində almışsa;

əgər xəsarət hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmətkeçmə dövründə alınmışsa, lakin şəhadətləndirilmə anında xəsarətin alınma şəraiti haqqında sənədlər yoxdursa.

d) «Xəstəlikdir, Çernobıl AES-də qəza ilə əlaqədar hərbi xidmət vəzifələrinin (xidməti vəzifələrin) icrası zamanı alınmışdır» qərarı aşağıdakı hallarda çıxarılır:

əgər şəhadətləndirilən şəxs hərbi xidmət (hərbi toplanış) keçdiyi dövrdə, orqanlarda xidmət keçdiyi dövrdə Çernobıl AES-də qəzanın nəticələrinin aradan qaldırılması üzrə işləri yerinə yetirərkən xəsarət, xəstəlik almışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs hərbi xidmət (hərbi toplanış) keçdiyi dövrdə, orqanlarda xidmət keçdiyi dövrdə Çernobıl AES-də qəzanın nəticələrinin aradan qaldırılması üzrə işləri yerinə yetirərkən radiasiya təsiri nəticəsində xəstəlik almışsa.

e) «Ümumi xəstəlikdir» qərarı aşağıdakı hallarda çıxarılır:

əgər şəhadətləndirilən şəxsdə xəsarət, xəstəlik onun hərbi xidmətə (hərbi toplanışa) çağırılmasına, hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə könüllü daxil olmasına qədər yaranmışsa və hərbi xidmətkeçmə (hərbi toplanış), orqanlarda xidmətkeçmə dövründə onun hərbi xidmətə, orqanlarda xidmətə yararlılıq kateqoriyasını dəyişən dərəcəyə çatmamışsa;

əgər şəhadətləndirilən şəxs xəsarəti, xəstəliyi hərbi xidmətdən yayınmaq məqsədi ilə özünə yetirmişsə;

əgər şəhadətləndirilən şəxsin xəstəliyi hərbi xidmətdən (orqanlarda xidmətdən) buraxıldıqdan, hərbi toplanış başa çatdıqdan sonra yaranmışsa və xəstəliyin başlanğıcını hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmət dövrünə aid etməyə əsas yoxdursa.

7.3. Hərbi-həkim komissiyası xəsarətin səbəb əlaqəsi haqqında qərarı vətəndaşın xəsarət aldığı zaman xidmət (hərbi toplanış) keçdiyi hərbi hissənin komandiri, hərbi təşkilatların, hərbi müəssisələrin, digər qoşunların və orqanların rəhbərləri tərəfindən verilmiş travma haqqında arayışa uyğun olaraq çıxarır. Arayışda xəsarətin alınma şəraiti, habelə, hərbi xidmət vəzifələrinin (xidməti vəzifələrin) icrası ilə əlaqədar olub-olmaması göstərilir. Arayışın forması Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyi və bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanlar tərəfindən müəyyən edilir.

7.4. Hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmətkeçmə dövründə xəsarət almış, lakin bu xəsarətin alınma şəraiti haqqında arayışı olmayan vətəndaşların şəhadətləndirilməsi zamanı hərbi-həkim komissiyası xəsarətin səbəb əlaqəsi haqqında qərarı xəsarətin alınma şəraitini əks etdirən başqa sənədlər əsasında çıxarır. ^[30]

Vətəndaşın yaralanma və ya travma alması şəraiti haqqında şahid ifadələri hərbi-həkim komissiyası tərəfindən yalnız onda döyüş əməliyyatları dövründə alınmış bədən zədələnmələrinin aşkar nəticələri olduğu halda və bu şərtlə qəbul edilir ki, ifadə bədən zədələnmələrinin alındığı dövrdə şəhadətləndirilən şəxslə bir yerdə hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmət keçmiş iki və daha artıq şahid tərəfindən verilmiş olsun. Şahidlərin ifadələri və şəhadətləndirilən şəxslə bir yerdə hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmət keçmələri faktı şəhadətləndirilən şəxsin hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmət keçdiyi hərbi hissənin komandiri, orqanların rəhbəri və ya şahidlərin yaşayış yeri üzrə Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölməsinin rəhbəri tərəfindən təsdiq olunur. ^[31]

Şahid ifadələri hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmət keçmiş vətəndaşın xəstəlik keçirməsi və ya kontuziya alması faktının təyin edilməsi üçün əsas ola bilməz.

7.5. Hərbi xidmət (hərbi toplanış), orqanlarda xidmət keçmiş vətəndaşlarda xəsarətlərin, xəstəliklərin səbəb əlaqəsi vətəndaşların özlərinin, sosial müdafiə orqanlarının, Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrin, orqanların kadr aparatlarının, habelə pensiya təminatını həyata keçirən orqanların müraciəti əsasında hərbi-həkim komissiyası tərəfindən təyin edilir.

Xəsarətlərin, xəstəliklərin səbəb əlaqəsi haqqında qərarın çıxarılması qaydaları, əvvəllər çıxarılmış qərara yenidən baxılması və onun ləğv edilməsi (xəsarətlərin, xəstəliklərin hərbi xidmət vəzifələrinin (xidməti vəzifələrin) icrası ilə əlaqədar alınmasının yeni şəraitləri aşkar olunduqda) qaydaları Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyi və bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanlar tərəfindən müəyyən edilir.

7.6. Çernobıl AES-də qəzanın nəticələrinin aradan qaldırılması üzrə işlərin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar xəsarətlərin, xəstəliklərin səbəb əlaqəsi haqqında hərbi-həkim komissiyasının qərarı ilə razılaşmayan vətəndaş məsələyə təkrar baxılması haqqında xahişlə xəstəliklərin və əlilliyin peşə xarakterinin Çernobıl AES-də qəzanın ləğvi işləri ilə səbəbinin əlaqələndirilməsi üzrə Respublika İdarələrarası Ekspert Şurasına müraciət etmək hüququna malikdir.

 

VIII. İLKİN HƏRBİ UÇOTA GÖTÜRÜLƏN, HƏRBİ XİDMƏTƏ (HƏRBİ TOPLANIŞA) ÇAĞIRILAN, HƏRBİ XİDMƏTƏ, ORQANLARDA XİDMƏTƏ KÖNÜLLÜ DAXİL OLAN, HƏRBİ LİSEYLƏRƏ VƏ HƏRBİ TƏHSİL (TƏHSİL) MÜƏSSİSƏLƏRİNƏ DAXİL OLAN VƏTƏNDAŞLARIN, HƏRBİ QULLUQÇULARIN, AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI SİLAHLI QÜVVƏLƏRİNİN VƏ ORQANLARIN EHTİYATINDA OLAN VƏTƏNDAŞLARIN SAĞLAMLIQ VƏZİYYƏTİNƏ DAİR TƏLƏBLƏR

 

8.1. «Xəstəliklər cədvəli»ndə aşağıdakı kateqoriyalardan olan vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətinə tələblər nəzərdə tutulmuşdur:

I qrafa — ilkin hərbi qeydiyyata alınan, hərbi xidmətə çağırılan vətəndaşlar;

II qrafa — çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular; əsgərlərin, matrosların çavuşların tutduğu vəzifələr üzrə hərbi xidmətə könüllü daxil olan ehtiyatda olan əsgərlər, matroslar, çavuşlar.

III qrafa — zabitlər, gizirlər, miçmanlar və könüllü (kontrakt üzrə) hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular; hərbi xidmətə, hərbi toplanışa çağırılan hərbi xidmət keçməmiş ehtiyatda olan zabitlər; zabitlərin, gizirlərin, miçmanların tutduğu vəzifələr üzrə hərbi xidmətə könüllü daxil olan ehtiyatda olan zabitlər, gizirlər, miçmanlar.

8.2. Hərbi toplanışa çağırılan, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində, digər qoşunlarda və orqanlarda hərbi xidmətə könüllü daxil olan, hərbi liseylərə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olan, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ehtiyatında olan vətəndaşların tibbi şəhadətləndirilməsi zamanı «Xəstəliklər cədvəli»nin qrafalarının tətbiqi qaydaları Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyi və bu Əsasnamənin 1.2-ci bəndində göstərilmiş orqanlar tərəfindən müəyyən edilir. ^[32]

8.3. «Xəstəliklər cədvəli»ndə hərbi xidmətə yararlılığın aşağıdakı kateqoriyaları nəzərdə tutulmuşdur:

«A» — hərbi xidmətə yararlıdır;

«B» — sıradankənar hərbi xidmətə yararlıdır;

«C» — sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlıdır;

«Ç» — hərbi xidmətə müvəqqəti yararsızdır;

«D» — həm dinc dövrdə, həm də müharibə dövründə, hərbi xidmətə yararsızdır;

8.4. Bir orqanın və ya orqanlar sisteminin xəstəliyi digər orqanın və ya orqanlar sisteminin funksiyasının pozulmasına gətirib çıxardığı hallarda, hərbi xidmətə yararlılıq haqqında ekspert rəyi «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələrinə əsasən çıxarılır.

Vətəndaşların tibbi müayinəsi zamanı «Xəstəliklər cədvəli»ndə nəzərdə tutulmuş müayinə metodlarından başqa, daha yeni və informativ metodlardan istifadə olunmasına icazə verilir.

«Vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətinə dair əlavə tələblər cədvəli» (3 nömrəli cədvəl) hərbi xidmətə yararlı olan vətəndaşlara tətbiq edilir.

8.5. «Xəstəliklər cədvəli»ndə və ƏTC-də aşağıdakı ixtisarlardan istifadə olunur:

FƏRDİ — hərbi xidmətə, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin növündə, qoşun növündə xidmətə, ayrı-ayrı hərbi uçot ixtisasları üzrə xidmətə, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi liseylərinə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olmağa yararlılıq fərdi müəyyən edilir;

YS — Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin növündə, qoşun növündə xidmətə, ayrı-ayrı hərbi uçot ixtisasları üzrə xidmətə, Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi liseylərinə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olmağa yararsızdır;

HDQ — hava-desant qoşunları

ÜH — Hərbi Dəniz Qüvvələrinin, Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidmətinin üzən heyəti;

DP — dəniz piyadası;

XQ — xüsusi qurğular;

RM — radioaktiv maddələr;

İŞM — ionlaşdırıcı şüalanma mənbələri;

RYK — raket yanacağı komponentləri, digər yüksək toksiki maddələr, kimyəvi silaha aid edilən toksiki kimyəvi maddələr;

EMS — 30 KHS-dən 300 HHS-dək tezliklər diapazonunda elektromaqnit sahəsi, optiki kvant generatorları;

ƏTC — vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətinə əlavə tələblər cədvəli.

 

IX. XƏSTƏLİKLƏR CƏDVƏLİ YOLUXUCU VƏ PARAZİTAR XƏSTƏLİKLƏR

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
1	Bağırsaq infeksiyaları, bakterial zoonozlar, digər bakterial xəstəliklər, səpgilərlə müşayiət olunan virus xəstəlikləri, buğumayaqlılarla ötürülən virus və digər xəstəliklər (mərkəzi sinir sisteminin infeksiyalarından başqa), virus və xlamidiyaların törətdiyi digər xəstəliklər, rikketsiozlar, digər yoluxucu və parazitar xəstəliklər;
	a) müalicə olunmayan və ya çətin müalicə olunan xəstəliklər	C	C	C və ya B FƏRDİ
	b) kəskin xəstəliklərdən və ya xroniki xəstəliklərin kəskinləşməsindən sonra müvəqqəti funksional pozulmalar	Ç	Ç	Ç

 

«a» bəndi yoluxucu xəstəliklərin xroniki residivləşən formalarını nəzərdə tutur.

Brusellyozun və ya toksoplazmozun kəskin formasını 12 aydan az müddət əvvəl keçirmiş, «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər, remissiyanın davamlılığını qiymətləndirmək üçün «b» bəndi üzrə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər.

Çağırış üzrə hərbi xidmət keçən, brusellyozun və ya toksoplazmozun kəskin formasını keçirmiş hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə 30 gündən 60 günədək məzuniyyət verilir.

Brusellyozun və ya toksoplazmozun residivi olduqda və bu, müvafiq orqanlar və sistemlərdə funksiyaların pozulması və (və ya) davamlı qalıq dəyişiklikləri ilə nəticələndikdə, qərar «a» bəndi üzrə çıxarılır.

Brusellyozun, toksoplazmozun və ya digər xəstəliklərin kliniki təzahürləri olmadan müsbət seroloji və ya allerqoloji reaksiyaların olması hərbi xidmətə müvəqqəti yararsızlıq və ya sülh dövründə hərbi xidmətə yararsızlıq, müharibə dövründə məhdud yararlılıq haqqında qərar çıxarılması üçün əsas ola bilməz.

Çağırış üzrə hərbi xidmət keçən xroniki dizenteriyası olan, habelə qarın yatalağı, paratif və salmonell bakteriyalarının daşıyıcısı olan hərbi qulluqçular stasionarda müalicə olunmalıdırlar.

3 aydan artıq müddətdə davamlı bakteriya daşıyıcısı olanlar «a» bəndi üzrə sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlı hesab edilirlər. «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər isə müalicə olunmaq üçün «b» bəndi üzrə 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Sonralar laboratoriya müayinələri ilə təsdiq edilmiş bakteriya daşıyıcılığı davam etdikdə, onlar «a» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

Tifo-paratifoz xəstəliklərin, dizenteriya və salmonellyozun törədicilərini xroniki ifraz edən, «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçuların yararlılıq dərəcəsi «a» bəndinə əsasən fərdi qaydada təyin edilir.

Kəskin xəstəliklər zamanı hərbi qulluqçuların hərbi xidmətə yararlılıq dərəcəsi müalicənin sonunda orqan və sistemlərin funksiyalarının vəziyyətindən asılı olaraq təyin edilir.

Virus hepatiti xəstəliyini keçirmiş çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular RYK ilə işə və XQ-lərdə xidmətə yararsız hesab edilirlər. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçular və Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin mülki işçiləri isə RYK ilə və XQ-lərdə işə müvəqqəti yararsız hesab edilərək, 6 aydan sonra təkrar şəhadətləndirilirlər.

HDQ-də hərbi xidmət keçən və virus hepatiti, qarın yatalağı, paratiflərin fəsadlaşmamış yüngül və orta ağır formalarını keçirmiş hərbi qulluqçular paraşütlə tullanmağa müvəqqəti yararsız sayılaraq, 6 aydan sonra təkrar şəhadətləndirilirlər. Həmin müddət keçdikdən sonra göstərilən şəxslər qaraciyərin və həzm aparatının funksiyalarının pozulması olmadıqda, paraşütlə tullanmağa buraxılırlar.

Virus hepatitinin ağır formasını, qarın yatalağı, paratiflərin ağır formasını və ya uzunsürən gedişli (3 aydan artıq) hepatit keçirmiş HDQ-də çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular HDQ-də xidmətə yararsız hesab edilirlər. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçuların HDQ-də xidmətə yararlılığı fərdi qaydada təyin edilir.

A virus hepatiti (fəsadlaşmamış yüngül və orta ağırlıqlı forması), qarın yatalağı və paratiflər keçirmiş dalğıclar dalğıclıq işlərinə yararsız sayılır və 3 — 6 aydan sonra təkrar şəhadətləndirilirlər. Təkrar şəhadətləndirilmə zamanı qaraciyərin və həzm aparatının funksional pozulmaları olmadığı halda, onlar 60 metrə qədər dərinliklərdə dalğıclıq işlərinə yararlı hesab edilirlər. Lakin bu zaman, dərin su dalğıcları müalicə qurtardıqdan ən azı bir il sonra 60 metrdən artıq dərinliklərdə dalğıclıq işlərinə yararlı hesab edilə bilərlər.

Çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçulardan olan istənilən ağırlıq formasında virus hepatiti, qarın yatalağı və ağır formalı paratiflər keçirmiş dalğıclar dalğıclıq işlərinə yararsız sayılırlar.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçulardan, B, C virus hepatiti və ya ağır formada A virus hepatiti, qarın yatalağı və ağır formalı paratiflər keçirmiş dalğıclar dalğıclıq işlərinə yararsız sayılır və 12 aydan sonra təkrar şəhadətləndirilirlər. Qaraciyərin və həzm aparatının funksiyası normal olduqda, təkrar şəhadətləndirilmə zamanı onlar 60 m-ə qədər dərinliklərdə dalğıclıq işlərinə yararlı sayıla bilərlər.

İstənilən ağırlıq formasında B və ya C virus hepatiti, qarın yatalağı və paratiflər keçirmiş və «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər dalğıclıq ixtisası üzrə təhsilə yararsız hesab edilirlər.

B virus hepatiti səthi (Avstraliya) antigeninin və C hepatiti virusuna antitellərin aşkar edilməsi, qaraciyərin gizli keçən xroniki xəstəliyinin istisna edilməsi məqsədi ilə müayinə aparılması üçün əsasdır.

Virus hepatiti, qarın yatalağı, paratiflər keçirmiş hərbi qulluqçular, hərbi liseylərin məzunları, vətəndaşlar, onlarda qaraciyərin və həzm aparatının funksiyalarının pozulması olmadıqda, stasionar müalicənin qurtarmasından sonra, lakin 6 aydan tez olmayaraq, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olmağa yararlı hesab edilirlər.

Yoluxucu — virus və parazitar xəstəliklərin sinir sistemi, digər orqan və sistemlərin funksiyalarının pozulması ilə müşayiət olunan zədələnməsinin nəticələri olduqda şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə keçirilir.

Kəskin yoluxucu xəstəliklərin keçirilməsindən sonra müvəqqəti funksional pozulmalar olduqda və stasionar müalicə başa çatdıqdan sonra xəstədə ümumi astenizasiya, zəifləmə, qeyri-kafi qidalanma saxlandıqda, qərar «b» bəndi üzrə çıxarılır. Xəstəliyin gedişinin ağır və fəsadlaşmış (bağırsaq perforasiyası, bağırsaq qanaxması, miokardit, parapnevmoniya plevriti ilə fəsadlaşmış pnevmoniya və s.) hallarında, hospital müalicəsindən sonra astenizasiya saxlanıldıqda, qalıq dəyişikliklərin davamlılığını qiymətləndirmək və şəhadətləndirilənin hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyətinin tam bərpa olunması üçün 1 aydan az olmayan müddət tələb olunduqda, xəstəliyə görə 30 gün müddətinə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır. Yoluxucu xəstəliklərin fəsadlaşmamış orta ağır formalarını keçirmiş hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə 15 gün müddətinə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır.

Yoluxucu xəstəliklərin yüngül formalarını keçirmiş hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilmir. Bu kateqoriyadan olan xəstəlik keçirmiş şəxslərin bərpa müalicəsi hərbi hospitalların reabilitasiya bölmələrində və ya hərbi hissələrin lazımi kompleks bərpa tədbirləri təşkil olunmuş tibb məntəqələrində yekunlaşmalıdır. Müstəsna hallarda reabilitasiyanın hərbi tibb müəssisələrinin yoluxucu xəstəliklər və ya terapiya bölmələrində aparılmasına yol verilir.

Ayrı-ayrı hallarda qarın yatalağının, paratiflərin, virus hepatitinin ağır və orta ağır formalarını keçirmiş «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçular, reabilitasiya məqsədi ilə 20 gündən az olmayan müddətə pulsuz putyovka ilə hərbi sanatoriyaya göndərilə bilərlər. hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinin kursantları və dinləyiciləri belə hallarda hospital müalicəsindən sonra reabilitasiya mərkəzlərinə gündərilmir, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə qaytarılırlar.

Virus hepatiti, qarın yatalağı, paratiflər keçirmiş vətəndaşlar hərbi xidmətə çağırılan və ya hərbi xidmətə könüllü daxil olan zaman stasionar müalicədən sonra 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
2	Tənəffüs orqanlarının vərəmi (ağciyərin, bronxların, döş qəfəsidaxili limfa düyünlərinin, plevranın vərəmi):
	a) aktiv, mikobakteriyaların ifrazı ilə və (və ya) ağciyər toxumasının dağılması ilə	D	D	D
	b) aktiv, mikobakteriyaların ifrazı və ağciyər toxumasının dağılması olmadan	C	C	C
	c) kliniki müalicə olunmuş	C	C	C və ya B FƏRDİ
	ç) müalicə olunmuş vərəmdən sonra kiçik qalıq əlamətləri	A-3	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
	d) müalicədən sonra müvəqqəti funksional pozulmalar	—	—	Ç

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

bakteriya ifrazetmə və (və ya) dağılma ilə müşayiət olunan tənəffüs orqanlarının aktiv vərəminin bütün formaları;

mühüm dərəcədə ifadə olunmuş intoksikasiya əlamətləri ilə müşayiət olunan tənəffüs orqanlarının aktiv vərəminin formaları;

III dərəcəli tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ağciyərlərin və plevranın divararalığının yerdəyişməsi ilə nəticələnən böyük qalıq dəyişiklikləri;

cərrahi müalicənin III dərəcəli tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı ilə müşayiət olunan nəticələri;

bronxların fistulyoz zədələnmələri.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

vərəm mikobakteriyalarının ifrazı və dağılma fazası olmadan, tənəffüs orqanlarının aktiv vərəminin bütün formaları;

müalicə prosesində transformasiya olunmuş nazik divarlı kistayabənzər boşluqlar (kavernanın açıq tipli sağalması);

II dərəcəli tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ağciyərlərin və plevranın böyük qalıq dəyişiklikləri;

cərrahi müalicənin II dərəcəli tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı ilə müşayiət olunan nəticələri.

Müalicə səmərəsiz olduqda və ya ondan imtina edildikdə, (imtina halları müvafiq təlimata uyğun olaraq araşdırılır) hərbi qulluqçular «a» və ya «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

müalicənin stasionar mərhələsi kliniki-rentgenoloji sağalma ilə nəticələnmiş tənəffüs orqanlarının vərəmi: intoksikasiya əlamətlərinin yox olması, bakteriya ifrazının kəsilməsi, kavernanın sağalması, ağciyərlərdə infiltrasiyanın sorulub getməsi və boşluqlarda mayenin rezorbsiyası;

əsas müalicə kursu başa çatdıqdan sonra tənəffüs orqanlarının kliniki sağalmış vərəmi;

ağciyərin və plevranın I dərəcəli tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı ilə müşayiət olunan (və ya olunmayan) böyük qalıq dəyişiklikləri;

cərrahi müalicənin I dərəcəli tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı ilə müşayiət olunan (və ya olunmayan) nəticələri.

Böyük qalıq dəyişiklikləri hesab edilirlər: çoxlu (5-dən artıq), xırda (1 sm-ə qədər) və tək-tək (5-ə qədər) iri (1 sm-dən böyük) ilkin vərəm kompleksinin komponentləri və ya aydın görünən ocaqlar; yayılmış (1 seqmentdən çox) fibroz; istənilən ölçüdə sirrotik dəyişikliklər; icmal rentgenoqramlar və (və ya) tomoqramlarla obyektivləşdirilmiş iri plevral qatlaşmalar (1 sm-dən qalın).

Ekssudativ plevrit və vərəm etiologiyalı digər serozitlərin (perikardit, poliserozit və s.) diaqnozu sitoloji, immunoloji, mikrobioloji müayinə metodları, göstəriş olan hallarda isə həm də punksiya biopsiyası və bronxoloji (bronxoskopik) müayinə ilə təsdiq edilməlidir. Quru plevritlərin vərəm etiologiyası, tuberkulin diaqnostikası və immunoloji diaqnostika metodları, sınaq müalicəsi və laborator müayinələrinin dinamikası ilə sübut olunmalıdır.

Vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən, əsas müalicə kursu başa çatdıqdan sonra yaxın 3 il müddətində (ağciyərin və plevranın qalıq dəyişiklikləri olması ilə vərəmin keçirilməsi sübut olunarsa) bu bənd üzrə şəhadətləndirilirlər. Əsas müalicə kursuna ümumi müddəti 9 — 12 aydan az olmamaqla, hospital, sanatoriya və ambulatoriya mərhələləri daxildir. «Xəstəliklər cədvəli»nin II və III qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər stasionar müalicəsi başa çatdıqdan sonra hərbi-həkim komissiyasına təqdim olunurlar.

«ç» bəndinə kliniki müalicə olunmuş vərəm qrupunda müşahidə başa çatdıqdan və dispanser qeydiyyatından çıxarıldıqdan sonra tənəffüs orqanlarının keçirilmiş (o cümlədən spontan müalicə olunmuş) vərəminin kiçik qalıq dəyişiklikləri aiddir.

«d» bəndinə «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçuların hospital müalicəsi başa çatdıqdan sonra tənəffüs orqanları funksiyasının bərpa olunması üçün 1 — 2 aydan az olmayaraq vaxt lazım olan hallar aiddir. Bu halda, hərbi-həkim komissiyası ambulator şəraitdə ftiziatrın müşahidəsi altında müalicəni davam etdirmək üçün məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarır, məzuniyyət başa çatdıqdan sonra təkrar şəhadətləndirilmə keçirilir.

Ağciyərdə və döş qəfəsidaxili limfa düyünlərində tək-tək xırda petrifikatların olması bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

Tənəffüs orqanlarının vərəmindən müalicə olunmuş zabitlərin peşə reabilitasiyası məqsədi ilə təkrar şəhadətləndirilməsi əsas müalicə kursunun başa çatmasından sonra 3 ildən tez olmayaraq, hospitalların pulmonologiya (terapiya) bölmələrində müayinə olunduqdan sonra keçirilir.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən, bu maddənin «ç» bəndində göstərilən dəyişiklikləri olan hərbi qulluqçuların qeyri-vərəm sanatoriyalarına göndərilməsi ümumi əsaslarla tibbi göstərişlər üzrə həyata keçirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
3	Digər orqanların və sistemlərin vərəmi:
	a) proqressivləşən aktiv	D	D	D
	b) əsas müalicə kursu dövründə aktiv	C	C	C
	c) kliniki müalicə olunmuş	C	C	C və ya B FƏRDİ
	ç) qalıq dəyişiklikləri	A-4	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
	d) müalicədən sonra müvəqqəti funksional pozulmalar	—	—	Ç

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

gedişinin xarakterindən, müddətindən və nəticəsindən asılı olmayaraq müxtəlif orqan və sistemlərin müştərək zədələnməsi ilə müşayiət olunan generalizə olunmuş vərəm;

onurğanın, borulu sümüklərin və oynaqların sızıb yığılmış abseslər və ya fistullarla müşayiət olunan aktiv proqressivləşən vərəmi;

görmə funksiyalarının proqressivləşən zəifləməsi ilə müşayiət olunan gözlərin vərəmi;

dəri vərəminin yayılmış və dərini eybəcərləşdirən formaları;

sidik-cinsiyyət orqanlarının dağılma fazasında və (və ya) bakteriya ifrazı ilə müşayiət olunan vərəmi;

perikardın, peritonun və qarındaxili limfa düyünlərinin, mədənin, bağırsağın, qaraciyərin, dalağın, qulaq-burun-boğaz orqanlarının və digər orqanların proqressivləşən vərəmi;

metatuberkulyoz nefrosklerozu, keçirilmiş sidik-ifrazat sistemi orqanları vərəminin qalıq dəyişiklikləri və nəticələri, çıxarıldıqdan sonra bir böyrəyin olmaması, saxlanılmış böyrəyin funksiyası pozulduqda, böyrəklərin və sidikçıxarıcı yolların digər cərrahi müalicəsinin nəticələri, xroniki böyrək çatışmazlığı və ya ifrazat funksiyasının kəskin pozulması olduqda;

sidik ifrazının kəskin pozulması ilə müşayiət olunan sidik kisəsinin çapıqlı dəyişiklikləri;

vərəmə görə ikitərəfli kastrasiya əməliyyatından sonra xayaların olmaması.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

onurğanın, sümüklərin və oynaqların, sidik-cinsiyyət orqanlarının və digər döş qəfəsindən kənar nahiyyələrin proses sakitləşənədək aktiv məhdudlaşmış vərəmi;

periferik limfa düyünlərinin dağılma olmadan, fistulsuz və bakteriya ifrazı olmayan aktiv vərəmi;

böyrəklərin ifrazat funksiyasının və sidik ifrazının mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan sidik-cinsiyyət orqanlarının keçirilmiş vərəmindən sonrakı qalıq əlamətləri və ya onun nəticələri;

böyrəklərin ifrazat funksiyasının və sidik ifrazının mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan sidik-ifrazat yollarının cərrahi müalicəsinin nəticələri;

digər orqanların vərəminin cərrahi müalicəsinin nəticələri, onların funksiyalarının mülayim dərəcədə pozulması ilə.

«c» bəndinə müalicənin stasionar mərhələsi kliniki-rentgenoloji sağalma ilə nəticələnmiş döş qəfəsindən kənar nahiyyələrin vərəmi aiddir.

Ayrı-ayrı hallarda «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən, hərbi xidmətkeçmənin son yaş həddinə çatmamış hərbi qulluqçular müxtəlif orqanların və sistemlərin müştərək zədələnməsi ilə vərəmin ağciyərlərdənkənar formalarına görə müalicə yaxşı səmərə verdikdə, orqan və sistemlərin funksiyalarının pozulması olmadıqda, bu maddənin «c» bəndi üzrə sıradankənar hərbi xidmətə yararlı hesab edilə bilərlər.

«ç» bəndinə müalicə başa çatdıqdan sonra 3 il müddətində aktivlik əlamətləri olmadığı və şəhadətləndirilənin vərəm dispanserində uçotdan çıxarıldığı zaman döş qəfəsindən kənar nahiyyələrin keçirilmiş qeyri-aktiv vərəminin qalıq dəyişiklikləri aiddir.

Vərəm sanatoriyasına göndərilmə və hərbi həkim komissiyasında şəhadətləndirilmə eyni ilə ağciyər vərəmi xəstələri üçün olan tibbi göstərişlər üzrə həyata keçirilir.

Döş qəfəsindən kənar nahiyyələrin vərəmi olan şəxslər barəsində hərbi-həkim komissiyası həm də zədələnmiş orqanların funksiyasının vəziyyətindən asılı olaraq, «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə qərar çıxarır.

«d» bəndinə «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçuların hospital müalicəsi başa çatdıqdan sonra, funksiyanın bərpa olunması üçün 1 — 2 aydan az olmayaraq müddət lazım olan hallar aiddir. Bu zaman hərbi-həkim komissiyası ambulator şəraitdə ftiziatrın müşahidəsi altında müalicəni davam etdirmək üçün məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi və sonradan tibbi şəhadətləndirilməsi barədə qərar çıxarır.

Döş qəfəsindən kənar nahiyyələrin vərəmindən müalicə olunmuş zabitlərin peşə reabilitasiyası məqsədi ilə təkrar şəhadətləndirilməsi Müdafiə Nazirliyinin Mərkəzi Hərbi Kliniki Hospitalında və orqanların hospitallarında stasionar müayinədən sonra, lakin əsas müalicə kursunun başa çatmasından 3 ildən tez olmayaraq keçirilir.

Bu maddənin «ç» bəndində göstərilmiş dəyişiklikləri olan III qrafa ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçuların qeyri-vərəm sanatoriyalarına göndərilməsi tibbi göstərişlər üzrə ümumi əsaslarla həyata keçirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
4	Cüzam	D	D	D

 

Müvafiq səhiyyə orqanı tərəfindən ailəsində cüzamlı xəstə qeyd olunmuş vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən, habelə belə ailələrdən olan hərbi qulluqçular hərbi xidmətə yararsız hesab edilirlər.

Anamnezində cüzamlı xəstə ilə ailədənkənar kontaktı olması barədə məlumat verən şəxslər müayinəyə göndərilirlər və yoluxma əlamətləri olmadıqda, hərbi xidmətə yararlı hesab edilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
5	İnsanın immunçatışmazlığı virusunun (İİÇV) törətdiyi xəstəlik:
	a) xəstələr (qazanılmış immunçatışmazlığı sindromu — QİÇS)	D	D	D
	b) İİÇV-lə yoluxmuşlar	D	D	C və ya B FƏRDİ

 

Qanyaratma sisteminin, digər orqanların patoloji dəyişiklikləri ilə müşayiət olunan anadangəlmə və qazanılmış immunçatışmazlığı halları olduqda hərbi xidmətə, hərbi-uçot ixtisasları üzrə xidmətə yararlılıq kateqoriyası zədələnmiş orqanın və ya orqanlar sisteminin funksiyalarının pozulma dərəcəsindən asılı olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə təyin edilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
6	Sifilis və digər zöhrəvi xəstəliklər:
	a) gecikmiş, anadangəlmə sifilis	D	D	D
	b) klassik seroloji reaksiyaların ləngimiş neqativasiyası olduqda, ilkin, ikincili və gizli sifilis	C	B	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
	c) ilkin, ikincili, gizli sifilis, qonoreya və əksər hallarda cinsi yolla görülən digər infeksiyalar (yumşaq şankr, limfatik limfoqranuloma, qasıq qranulyoması, qeyri-qonokokk uretritləri)	Ç	A	A

 

İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən vətəndaşlarda, habelə hərbi qulluqçularda zöhrəvi xəstəliklər aşkar edildikdə, onlar müalicə olunmalıdırlar. Belə şəxslər sağalma ilə nəticələnən müalicədən sonra hərbi xidmətə yararlıdırlar.

Zöhrəvi uretritlərin xroniki və ya fəsadlaşmış formalarında əgər müalicənin başa çatması üçün 3 aydan artıq müddət tələb olunursa, hərbi xidmətə çağırılarkən və ya hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən vətəndaşlar 6 ay müddətinə, ilkin, təkrar və ya gizli sifilis olduqda isə 12 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər.

Qonoreya və sifilisdən tam müalicə olunmanın meyarı zöhrəvi xəstəliyin klinik əlamətlərinin itməsi və laboratoriya yoxlaması zamanı üç dəfə mənfi nəticənin alınması hesab olunur. Əgər sifilisin tam müalicəsindən 12 ay sonra klassik seroloji reaksiyaların mənfiləşməsi baş verməmişsə, şəhadətləndirilmə «b» bəndi üzrə keçirilir.

Daxili orqanlar, sümüklər, sinir sistemi sifilislə zədələndikdə, onların funksiyalarının pozulma dərəcəsindən asılı olaraq, şəhadətləndirilmə həm də «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə keçirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
7	Mikozlar:
	a) aktinomikoz, daxili orqanların kandidozu, koksidioidoz, histoplazmoz, blastomikoz, sporotrixoz, xromomikoz, misetomlar	C	C	C və ya B FƏRDİ
	b) göbələklərin törətdiyi dermatofitiyalar (mikrosporum, trixofiton)	Ç	A	A

 

Mikrosporiya, trixofitiya xəstəliyi olan vətəndaşlar müalicə olunmalıdırlar. Hərbi xidmətə çağırılarkən və ya hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən, onlar 6 ayadək müddətə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab olunurlar.

Dermatofitiyadan əziyyət çəkən hərbi qulluqçular da müalicə olunmalıdırlar və müalicə başa çatdıqdan sonra onlar hərbi xidmətə yararlı hesab edilirlər.

Mikoz diaqnozu laboratoriya müayinələri ilə təsdiq olunmalıdır.

Yenitörəmələr

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
8	Bədxassəli yenitörəmələr (sinir sisteminin, limfoid, qanyaradıcı və onlarla həmcins toxumaların şişlərindən başqa):
	a) radikal kənaretmə mümkün olmadıqda və uzaq metastazlar olduqda	D	D	D
	b) yerli metastazları olan ilkin şişin radikal kənar edilməsindən sonrakı hal	D	D	C
	c) cərrahi müalicədən, sitostatik və ya şüa terapiyasından sonra müvəqqəti funksional pozulmalar	C	C	Ç

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

yayılması və mərhələsindən asılı olmayaraq, sümüklərin və oynaq qığırdaqlarının bədxassəli yenitörəmələri;

qeyri-radikal cərrahi müalicədən sonra və ya əvvəllər aparılmış müalicədən sonra xəstəliyin proqressivləşməsi ilə digər orqanların və yumşaq toxumaların uzaq metastazlarla müşayiət olunan bədxassəli yenitörəmələri;

şişin mərhələsindən və yayılmasından asılı olmayaraq, bədxassəli yenitörəmənin müalicəsindən xəstənin imtina etməsi halları.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

alt dodağın və ya dərinin bədxassəli şişlərinin radikal müalicəsindən sonrakı çapıqlar;

digər orqanların və sistemlərin (sümüklərdən və oynaq qığırdaqlarından başqa) bədxassəli yenitörəmələrinin, o cümlədən regional metastazları olan yenitörəmələrin radikal müalicəsindən sonrakı hallar.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən və hərbi xidmətkeçmənin son yaş həddinə çatmış, habelə təşkilati-ştat tədbirləri ilə əlaqədar hərbi xidmətdən buraxılmalı olan hərbi qulluqçular bədxassəli prosesin lokalizasiyasından, mərhələsindən və yayılmasından, habelə xəstəliyin başlanğıcından keçən vaxtdan asılı olmayaraq, «a» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər. Alt dodağın və dərinin metastazı olmayan xərçənginin radikal müalicə olunub aradan qaldırılması halları istisna təşkil edir ki, bu şəhadətləndirilənlər üçün «b» bəndi tətbiq olunur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
9	Limfoid, qanyaradıcı orqanlar və onlara həmcins toxumaların bədxassəli yenitörəmələri (leykozlar, Hockin xəstəliyi, qeyri-Hockin limfomaları, bədxassəli immunoproliferativ xəstəliklər, çoxsaylı mieloma və bədxassəli plazmahüceyrəli yenitörəmələr və başqaları):
	a) tez proqressivləşən, habelə qanın tərkibində mühüm dərəcədə dəyişikliklərin olması və dövri kəskinləşmələrlə tədricən proqressivləşən	D	D	D
	b) qanyaradıcı sistemin funksiyasının mülayim dərəcədə pozulması və nadir kəskinləşmələrlə tədricən proqressivləşən	D	D	C
	c) şüa və ya sitostatik terapiyanın başa çatmasından sonrakı hal	D	D	Ç

 

«a» bəndinə aparılan müalicə səmərəsiz olduqda və ya müalicənin faydası müvəqqəti xarakter daşıdıqda qanın, qanyaradıcı orqanların və onlara həmcins toxumaların bədxassəli xəstəlikləri aiddir.

«b» bəndinə hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyəti saxlanılmaqla, tədricən proqressivləşən gedişli, müalicəsi uzunmüddətli müsbət səmərə verən, kəskinləşmə tezliyi ildə bir dəfədən artıq olmayan xəstəliklər aiddir.

«c» bəndinə qanın, qanyaradıcı orqanların və onlara həmcins toxumaların bədxassəli xəstəliklərinə görə şüa və ya sitostatik terapiyadan sonrakı hallar aiddir.

Xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar şüa və ya sitostatik terapiyanın yalnız birinci kursu aparıldıqdan sonra çıxarılır.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə hərbi xidmətkeçmənin son yaş həddinə çatması, habelə təşkilati-ştat tədbirləri ilə əlaqədar hərbi xidmətdən buraxılmalı olan hərbi qulluqçular bədxassəli prosesin lokalizasiyasından, mərhələsindən və yayılmasından, habelə xəstəliyin başlanğıcından keçən vaxtdan asılı olmayaraq, «a» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
10	Xoşxassəli yenitörəmələr (sinir sisteminin şişlərindən başqa):
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	C
	b) funksiyaların mülayim və ya cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	c) obyektiv əlamətlər olduqda, funksiyaların pozulmaması ilə	A	A	A
	ç) cərrahi müalicədən sonrakı müvəqqəti funksional pozulmalar	Ç	Ç	Ç

 

Xoşxassəli yenitörəmələrə görə şəhadətləndirilənlərə müalicə təklif olunur. Bu maddə müalicə qeyri-qənaətbəxş nəticələndiyi və ya ondan imtina edildiyi hallarda tətbiq olunur.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

yuxarı tənəffüs yollarının tənəffüs və (və ya) səsyaratma funksiyasını mühüm dərəcədə pozan xoşxassəli yenitörəmələri;

divararalığının mühüm kliniki təzahürlərlə müşayiət olunan (yerdəyişmə, döş qəfəsi orqanlarının sıxılması) xoşxassəli yenitörəmələri;

tənəffüs orqanlarının mühüm kliniki təzahürlərlə (qan hayxırma, bronxostenoz və ya atelektazla) müşayiət olunan xoşxassəli yenitörəmələri;

həzm orqanlarının udqunma aktını və qidanın keçməsini mühüm dərəcədə çətinləşdirən və qidalanma zəifliyi ilə müşayiət olunan yenitörəmələri;

dərinin, dərialtı toxumaların, qan və ya limfa damarlarının hərbi geyim forması, ayaqqabı və ya sursat gəzdirilməsinə imkan verməyən yenitörəmələri;

sidik-ifrazat orqanlarının mühüm dərəcədə dizurik pozulmalarla və ya qanaxma ilə müşayiət olunan xoşxassəli yenitörəmələri;

süd vəzisinin və qadın cinsiyyət orqanlarının fon halları və şişönü xəstəlikləri: süd vəzisinin displaziyası, atipik hiperplaziyası, 12 və daha çox həftəlik hamiləliyə uyğun gələn ölçülərdə, qanaxma ilə müşayiət olunan, anemiyaya gətirib çıxaran uşaqlığın mioması, habelə, qan təchizatının pozulması, tezböyümə (bir ildə şişin 5 həftəlik hamiləliyə uyğun gələn ölçüyədək böyüməsi) ilə submukoz və ya subseroz düyünlərin olması; vəzi-kistoz hiperplaziya; polipoz, adenomatoz endometriya; uşaqlığın adenomiozunun xoriorezistent formaları; uşaqlıq boynunun eroziyaları və displaziyaları; servikal kanalın polipləri; funksiyaların pozulması ilə müşayiət olunan bartolin vəzisinin kistası, vulvanın kraurozu, uşaqlıq yolunun kistaları və fibromaları.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

yuxarı tənəffüs yollarının tənəffüs və (və ya) səsyaratma funksiyasını mülayim və ya cüzi dərəcədə pozan xoşxassəli yenitörəmələri;

divararalığının mülayim kliniki təzahürlərlə müşayiət olunan (yerdəyişmə, döş qəfəsi orqanlarının sıxılması) xoşxassəli yenitörəmələri;

tənəffüs orqanlarının mülayim kliniki təzahürlərlə müşayiət olunan xoşxassəli yenitörəmələri;

həzm orqanlarının qidalanma pozulması ilə müşayiət olunmayan xoşxassəli yenitörəmələri;

dərinin, dərialtı toxumaların, qan və ya limfa damarlarının hərbi geyim formasını, ayaqqabı və ya sursat gəzdirilməsini çətinləşdirən xoşxassəli yenitörəmələri;

sidik-ifrazat orqanlarının mülayim dizurik pozulmalarla müşayiət olunan xoşxassəli yenitörəmələri;

qadın cinsiyyət orqanlarının cərrahi müalicə tələb edən yenitörəmələri: 11 həftəlik hamiləliyə uyğun gələn ölçüdə və klinik təzahürlərsiz uşaqlığın miomaları; müştərək orqanların zədələnməsi olmayan və konservativ müalicənin yaxşı kliniki səmərəsi ilə uşaqlığın adenomiozu; bartolin vəzilərinin simptomsuz kistaları, uşaqlıq yolunun simptomsuz kistaları və fibromaları.

«c» bəndinə hərbi geyim formasını, ayaqqabı və ya sursat gəzdirilməsini çətinləşdirməyən, orqan və sistemlərin funksiyalarının pozulması ilə müşayiət olunmayan xoşxassəli yenitörəmələr və ya onların radikal cərrahi müalicəsinin nəticələri aiddir.

«c» bəndində göstərilmiş yenitörəmələr hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

«ç» bəndi üzrə hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar döş və ya qarın boşluğunun xoşxassəli yenitörəmələrinə görə aparılmış cərrahi müalicədən sonra funksiyaların tam bərpası üçün 15 gündən az olmayan müddət lazım gəldikdə çıxarılır, ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən isə vətəndaşlar 3 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar.

Baş və onurğa beyninin xoşxassəli yenitörəmələri olan şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin 25-ci maddəsi üzrə, periferik sinir sisteminin xoşxassəli yenitörəmələri olanlar isə 26-cı maddəsi üzrə şəhadətləndirilirlər.

 

Qanın və qanyaradıcı orqanların xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
11	Qan və qanyaradıcı orqanların xəstəlikləri, immunçatışmazlığı halları:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə tez proqressivləşən	D	D	D
	b) qanın tərkibinin mühüm dəyişiklikləri və periodik kəskinləşmələrlə, tədricən proqressivləşən	D	D	C
	c) qanyaradıcı sistemin funksiyalarının mülayim dərəcədə pozulması və nadir kəskinləşmələrlə tədricən proqressivləşən	C	C	B
	ç) qanın qeyri-sistem xəstəliklərindən sonrakı müvəqqəti funksional pozulmalar	Ç	Ç	Ç

«a» bəndinə qanaxmalarla, qansızmalarla müşayiət olunan, ixtisaslaşdırılmış stasionarda müayinə zamanı təyin edilmiş hipoplastik və ya aplastik anemiyalar, trombositopatiyaların irsi formaları, hemofiliyalar, talassemiyalar, koaqulopatiyalar aiddir.

Çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular remissiyaya yalnız qlükokortikoid terapiyası ilə nail olunduqda «c» bəndi, yaxşı nəticə ilə splenektomiya keçirənlər «b» bəndi, aparılmış müalicənin səmərəsi olmadıqda isə «a» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

Autoimmun trombositopenik purpuranın epizodunu keçirmiş, «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçular qlükokortikoid terapiyanın və ya splenektomiyanın yaxşı səmərəsi olduqda «ç» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər. Hemorragik təzahürlər olmadan, xroniki, tədricən proqressivləşən gedişə malik, mülayim dərəcədə ifadə olunmuş trombositopeniya zamanı və əvəzedici hormonal terapiyaya (splenektomiyadan sonra və ya onsuz) ehtiyac olmadıqda, şəhadətləndirilmə «c» bəndi üzrə, splenektomiyanın səmərəsi cüzi olduqda və ya olmadıqda, «a» bəndi üzrə keçirilir.

Villebrand xəstəliyi olduqda, şəhadətləndirilmə funksiyaların pozulma dərəcəsindən və xəstəliyin gedişindən asılı olaraq «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə keçirilir.

Hemorragik vaskulitlərin dəri və oynaq formalarını keçirmiş hərbi qulluqçulara məzuniyyət verilir, xəstəliyin təkrar kəskinləşməsi zamanı funksiyaların pozulma dərəcəsindən və xəstəliyin gedişindən asılı olaraq, şəhadətləndirilmə «b» və ya «c» bəndi üzrə keçirilir.

Hemorragik vaskulitlərin digər formaları ilə xəstəliyin gedişindən asılı olmayaraq, funksiyaların pozulma dərəcəsindən asılı olaraq şəhadətləndirilmə «b» və ya «c» bəndi üzrə keçirilir.

İnfeksion fəsadlaşmaların tez-tez residivləri ilə müşayiət olunan qazanılmış və ya anadangəlmə davamlı immunçatışmazlığı hallarında (insanın immunçatışmazlığı virusunun törətdiyi xəstəlikdən başqa) şəhadətləndirilmə «a» bəndi üzrə keçirilir.

Digər immunçatışmazlığı hallarında, qanyaradıcı sistemin digər orqanların patoloji dəyişiklikləri ilə müşayiət olunan sarkoidozunda hərbi xidmətə və hərbi-uçot ixtisası üzrə xidmətə yararlılıq kateqoriyası zədələnmiş orqanın və ya orqanlar sisteminin funksiyalarının pozulma dərəcələrindən asılı olaraq, «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə təyin edilir.

İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən vətəndaşlar 3 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar.

Əmək qabiliyyətinin tam bərpa olunması və hematoloji göstəricilərin normallaşması məqsədi ilə hərbi qulluqçulara xəstəliyin orta ağır formalarından sonra 15 gün, ağır formalarından sonra isə 30 gün müddətinə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır.

 

Endokrin sisteminin xəstəlikləri, qidalanma və maddələr mübadiləsi pozulmaları

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
12	Eutireoid zob:
	a) qonşu orqanların funksiyalarının pozulmasına səbəb olan	D	D	C
	b) hərbi geyim formasının gəzdirilməsini çətinləşdirən	C	C	B
	c) hərbi geyim formasının gəzdirilməsini çətinləşdirməyən	A-3	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Bu maddə ilə şəhadətləndirilənlərə cərrahi müalicə təklif olunur. Cərrahi müalicədən sonra şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin 13-cü maddəsinin «ç» bəndinə əsasən keçirilir.

Müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduğu hallarda və ya qonşu orqanların funksiyalarının pozulmasına səbəb olan, yaxud hərbi geyim formasının gəzdirilməsini çətinləşdirən zoba görə cərrahi əməliyyatdan imtina edildikdə, şəhadətləndirilmə «a» və ya «b» bəndi üzrə keçirilir.

Davamlı endokrin pozulmalar olduqda, şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin 13-cü maddəsi üzrə keçirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
13	Endokrin sistemin digər xəstəlikləri, qidalanma və maddələr mübadiləsi pozulmaları:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) kəskin xəstəliklərdən və ya xroniki xəstəliklərin kəskinləşməsindən, yaxud cərrahi müalicədən sonrakı hal, müvəqqəti funksional pozulmalarla	Ç	Ç	Ç
	d) zəif qidalanma, II dərəcəli alimentar piylənmə	A-3	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
	e) I dərəcəli alimentar piylənmə	A-2	A	A

İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən və ya hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən vətəndaşların, habelə çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçuların şəhadətləndirilməsi yalnız stasionar müayinə və müalicədən sonra keçirilir. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçular ambulator müayinədən sonra şəhadətləndirilə bilərlər.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

hipofizin, böyrəküstü, qalxanabənzərətrafı və cinsiyyət vəzilərinin funksiylarının mühüm dərəcədə pozulmaları ilə müşayiət olunan xəstəlikləri;

IV dərəcəli alimentar piylənmə;

düyünlü və diffuz toksiki zobun ağır formaları ilə əlaqədar mühüm dərəcədə ifadə olunmuş davamlı pozulmalar (xəstəliyin başlanğıcından keçən dövr ərzində bədən çəkisinin 50 faizə qədər azalması, adinamiya, kəskin ifadə olunmuş ekzoftalm, sakit halda təngənəfəslik, nəbzin 1 dəqiqədə 120 və daha çox olması, əsas mübadilənin 50 faiz və daha çox artması, müxtəlif visseral fəsadlaşmalar);

şəkərli diabetin ağır forması ilə əlaqədar mühüm dərəcədə ifadə olunmuş davamlı pozulmalar (karbohidrogen mübadiləsinin kompensasiyası üçün sutkada 60 vahid və daha çox insulin tələb olunur, asetonuriya, ketoz).

Şəkərli diabetin ağır formasına, hiperqlikemiyanın səviyyəsindən və müalicənin xarakterindən asılı olmayaraq, xəstədə aşağıda qeyd olunan fəsadlardan birinin olması halları da aiddir: proliferativ retinopatiya, trofiki xoralar, ayağın qanqrenası, nefropatik ödemlər, osteoartropatiyalarla təzahür edən aşağı ətrafların kəskin dərəcədə ifadə olunmuş angiopatiyası və neyropatiyası, xroniki böyrək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan diabetik nefropatiya, eləcə də residivləşən ketoasidotik prekomalar və komalar.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

endokrin vəzilərin orta ağırlıq dərəcəsində olan xəstəlikləri ilə əlaqədar yaranmış, mülayim dərəcədə ifadə olunmuş davamlı pozulmalar (orta ağırlıq dərəcəsində şəkərli diabet zamanı karbohidrat mübadiləsinin kompensasiyasına daimi pəhriz müalicəsi fonunda şəkəri aşağı salan preparatların peroral qəbulu və ya insulin yeridilməsi ilə nail olunur);

mülayim dərəcədə ifadə olunmuş retinopatiya, nefropatiya, periferik nevropatiya və angiopatiya ilə müşayiət olunan şəkərli diabet;

III dərəcəli alimentar piylənmə.

Hərbi xidmətə çağırış zamanı ilk dəfə III dərəcə alimentar piylənmə aşkar edilən vətəndaşlar «ç» bəndi ilə 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar. Zərurət olduqda, belə qərar təkrar çıxarıla bilər, lakin müalicə səmərəsiz olduqda, onlar «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

diffuz toksiki zobun yüngül dönər formaları (yüngül nevrozabənzər əlamətlər, fiziki yükə dözümlülüyün azalması, nəbzin dəqiqədə 100-ə qədər olması, qalxanabənzər vəzinin I — II dərəcəli böyüməsi zamanı əsas mübadilə artımının 30 faizdən çox olmaması);

şəkərli diabetin, qlikemiyanın səviyyəsi gün ərzində 8,9 mmol/litr-dən (160 milliqram — faiz) çox olmayan və pəhrizlə asan normallaşan formaları;

residiv gedişli yarımkəskin tireoidit.

Bu bəndə həmçinin «Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafası ilə şəhadətləndirilənlərdə endokrin vəzinin, o cümlədən vəzinin bir hissəsinin cərrahi kənar edilməsindən sonrakı hallar da aid edilir.

Xroniki fibroz və autoimmun tireoiditi olan şəxslər qalxanabənzər vəzinin funksiyasının pozulma dərəcəsindən asılı olaraq, «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə (funksiyaların pozulması olmadıqda, 12-ci maddənin «c» bəndi üzrə) şəhadətləndirilirlər.

«ç» bəndinə qalxanabənzər vəzidə, digər endokrin vəzilərdə operativ müdaxilələrdən sonrakı hallar, kəskin və yarımkəskin tireoiditlərin müalicəsindən sonrakı hallar aiddir. Hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən vətəndaşlar 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər.

Qidalanma çatışmazlığı olan vətəndaşların bədən çəkisi 45 kq-dan az olduqda, onlar hərbi xidmətə çağırılarkən 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Belə halda onlar stasionar müayinə və müalicə olunmalıdırlar. Əgər 6 aydan sonra bu vətəndaşlarda bədən çəkisini aşağı salan xəstəliklər aşkar edilmirsə, bədən çəkisi indeksinin mənfi dinamikası yoxdursa (hər ay keçirilən tibbi baxışların nəticələrinə görə) və fiziki iş qabiliyyəti saxlanmışsa (funksional yük sınaqlarının nəticələrinə görə), bədən çəkisi 45 kq və çox olan halda şəhadətləndirilmə «d» bəndi üzrə keçirilir. Bədən çəkisinin mənfi dinamikası, fiziki iş qabiliyyətinin aşağı düşməsi təkrar müşahidə olunarsa, vətəndaşlar «c» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər. Qidalanma çatışmazlığına səbəb olan xəstəliklər aşkar olunduqda, vətəndaşlar xəstəliklər cədvəlinin müvafiq maddələri üzrə şəhadətləndirilirlər.

Qidalanmanın vəziyyətini qiymətləndirmək üçün aşağıdakı düsturla təyin edilən bədən çəkisinin indeksindən (BÇİ) istifadə olunur:

bədən çəkisi (kq)

BÇİ=--------------------------------------------------

boy ölçüsünün (m) kvadratı

Bədən çəkisinin indeksi (BÇİ) 18 — 25 yaşlı şəxslər üçün normada — 19,5 — 22,9; zəif qidalanmada — 19,4 və aşağı; yüksək qidalanmada — 23,0 — 27,4; I dərəcəli piylənmədə — 27,5 — 29,9; II dərəcəli piylənmədə — 30,0 — 34,9; III dərəcəli piylənmədə — 35,0 — 39,9; IV dərəcəli piylənmədə — 40,0 və çox sayılır.

BÇİ 26 — 45 yaşlı şəxslər üçün normada — 20,0 — 25,9; zəif qidalanmada — 19,9 və aşağı; yüksək qidalanmada — 26,0 — 27,9; I dərəcəli piylənmədə — 28,0 — 30,9; II dərəcəli piylənmədə — 31,0 — 35,9; III dərəcəli piylənmədə — 36,0 — 40,9; IV dərəcəli piylənmədə — 41,0 və çox sayılır.

 

Ruhi pozuntular

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
14	Üzvi ruhi pozuntular:
	a) kəskin dərəcədə ifadə olunmuş davamlı ruhi pozuntular olduqda	D	D	D
	b) mülayim dərəcədə ifadə olunmuş ruhi pozuntular olduqda	C	C	C
	c) yüngül dərəcəli qısamüddətli xəstəlik təzahürləri olduqda	Ç	Ç	Ç
	ç) baş-beynin kəskin xəstəliyindən və ya qapalı kəllə-beyin travmasından sonra xəstəlik pozuntularının davamlı kompensasiyası olduqda	A-4	A	A

 

Bu maddə baş-beynin zədələnməsi və disfunksiyası (baş-beynin travmaları, şişləri, ensefalit, meningit, neyrosifilis, həmçinin, senil və presenil psixozları, baş beynin damar, degenerativ və digər üzvi xəstəlikləri və zədələnmələri) nəticəsində yaranan psixozları, digər ruhi pozuntuları, şəxsiyyət və davranış dəyişikliklərini nəzərdə tutur.

Şəhadətləndirilmə stasionar müayinədən sonra aparılır.

«a» bəndinə kəskin dərəcədə ifadə olunmuş, uzun sürən psixotik hallar, habelə davamlı nəzərə çarpan intellektual-mnestik və ya şəxsiyyətin psixoorqanik tip üzrə kəskin dərəcədə ifadə olunmuş dəyişiklikləri aiddir.

«b» bəndinə mülayim dərəcədə ifadə olunmuş astenik, affektiv, dissosiativ, koqnitiv, şəxsiyyət pozuntuları və digər pozuntularla müşayiət olunan hallar, eləcə də xoş gedişli psixotik hallar aiddir.

«c» bəndinə sağalma ilə, yaxud cüzi dərəcədə ifadə olunmuş asteniya ilə nəticələnmiş baş-beynin travması və ya kəskin üzvi xəstəliyi nəticəsində yaranmış, mərkəzi sinir sisteminin üzvi zədələnmə əlamətləri olmayan, keçib gedən, qısamüddətli psixotik və qeyri-psixotik pozuntuları aiddir. Bu zaman, hərbi qulluqçuların xidməti vəzifələrinin icrasından azad edilməsi və ya onlara xəstəliyə görə 15 gün müddətinə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi, ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən isə vətəndaşların hərbi xidmətə 6 ay müddətinə müvəqqəti yararsızlığı haqqında qərar çıxarılır. Xəstəliyə görə məzuniyyətdən və ya azadedilmədən sonra, zərurət olduqda, təkrar şəhadətləndirilmə keçirilir.

«ç» bəndinə baş-beynin kəskin xəstəliyi və ya travmasından sonra ruhi pozuntular və mərkəzi sinir sisteminin üzvi zədələnmə əlamətləri olmayan (bu zaman funksiyaların pozulması olmayan ayrı-ayrı dağınıq üzvi nişanələr ola bilər) xəstəlik təzahürlərinin davamlı (1 ildən az olmayaraq) kompensasiya halları aiddir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
15	Endogen psixozlar: şizofreniya, şizotip pozuntular, xroniki sayıqlamalar və affektiv psixozlar (o cümlədən, tsiklotimiya)	D	D	D

 

Bu maddə ilə şəhadətləndirilmə yalnız stasionar müayinədən sonra aparılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
16	Simptomatik psixozlar və digər ekzogen etiologiyalı ruhi pozuntular:
	a) kəskin ifadə olunmuş davamlı xəstəlik təzahürləri olduqda	D	D	D
	b) mülayim dərəcədə ifadə olunmuş uzunmüddətli və ya təkrar xəstəlik təzahürləri olduqda	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) mülayim və ya cüzi dərəcədə ifadə olunmuş uzun sürən astenik hal olduqda	Ç	Ç	Ç
	ç) sağalma ilə nəticələnən yüngül və qısamüddətli astenik hal olduqda	A-4	A	A

 

Bu maddə ümumi infeksiyalar, intoksikasiyalar (psixoaktiv maddələrin qəbulundan sonra yaranmış intoksikasiyalardan başqa), müxtəlif mənşəli somatik xəstəliklər, doğuş, klimaks, maddələr mübadiləsinin pozulmaları, İİÇV—infeksiyaları və başqa səbəblər nəticəsində yaranmış psixozları və digər ruhi pozuntuları nəzərdə tutur. RM, İŞM, RYK, EMS mənbələri, lazer şüalanması və digər amillərin təsirindən baş verən ruhi pozuntular da buraya aid edilir.

Müayinə və şəhadətləndirilmənin nəticələri haqqında sənədlərdə ruhi pozuntunun inkişafına gətirib çıxarmış əsas xəstəlik göstərilməlidir.

«a» bəndinə kəskin ifadə olunmuş kliniki əlamətlərlə və ya uzunmüddətli gedişlə, o cümlədən şəxsiyyətin mühüm dəyişiklikləri ilə müşayiət olunan psixotik hallar aiddir.

«b» bəndinə şəxsiyyətin üzvi tipli patoloji dəyişikliklərinə və ya nəzərəçarpan, davamlı (3 aydan artıq) astenik vəziyyətə (serebrasteniyalara), o cümlədən, mərkəzi sinir sisteminin üzvi zədələnməsi əlamətlərinə gətirib çıxaran mülayim dərəcədə ifadə olunmuş və ya təkrarlanan psixotik və qeyri-psixotik hallar aiddir.

Xəstəliyin xoş gedişli olduğu və xəstəlik əlamətlərinin davamlı kompensasiyası baş verdiyi halda zabitlər, gizirlər, miçmanlar sıradankənar hərbi xidmətə yararlı sayıla bilərlər.

«c» bəndinə mərkəzi sinir sisteminin üzvi zədələnməsi əlamətləri olmadıqda keçirilmiş infeksiyadan sonra uzun sürən (3 aya qədər), mülayim və ya cüzi dərəcədə ifadə olunmuş astenik hallar aiddir. Bu zaman, hərbi qulluqçuların xidməti vəzifələrinin icrasından azad edilməsi və ya onlara xəstəliyə görə 15 — 20 gün müddətinə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi, ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən isə vətəndaşlara onların 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsızlığı haqqında qərar çıxarılır. Xəstəliyə görə məzuniyyət və ya azadedilmə müddəti başa çatdıqdan sonra zərurət olarsa, təkrar şəhadətləndirilmə keçirilir.

Alkoqol və ya narkotik vasitələr, psixotrop maddələrlə kəskin zəhərlənmə keçirmiş şəxslərə xəstəliyə görə məzuniyyət verilmir.

«ç» bəndinə kəskin xəstəlik nəticəsində baş verən, yüngül və qısamüddətli (2 — 3 həftəyədək) asteniya ilə müşayiət olunan və sağalma ilə nəticələnmiş ruhi pozuntular aiddir.

Anamnezdə bu maddədə göstərilən ruhi pozuntuların olması, ruhi-əsəb sferasında və daxili orqanlarında patologiyanın olmaması hallarında da şəhadətləndirilmə «ç» bəndi üzrə aparılır. Belə ruhi pozuntuların sağalma ilə nəticələnməsi tibb müəssisələrində müayinə ilə təsdiq olunmalıdır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
17	Somatoform və stresslə bağlı nevrotik pozuntular:
	a) kəskin dərəcədə ifadə olunmuş, davamlı xəstəlik təzahürləri olduqda	D	D	D
	b) mülayim dərəcədə ifadə olunmuş, uzunmüddətli və ya təkrarlanan xəstəlik təzahürləri olduqda	C	C	C
	c) mülayim dərəcədə ifadə olunmuş, qısamüddətli xəstəlik təzahürləri olduqda	B	B	B
	ç) sağalma ilə qurtaran yüngül və qısamüddətli xəstəlik təzahürləri olduqda	A-4	A	A
	d) yüngül asteniya ilə nəticələnmiş mülayim dərəcədə ifadə olunmuş nevrotik reaksiya	Ç	Ç	Ç

 

Bu maddə reaktiv psixozları, nevrotik, dissosiativ və somatoform pozuntuları, psixogen depressiya halları və reaksiyalarını, şəxsiyyətin nevrotik inkişafını, şəxsiyyətin xroniki postreaktiv dəyişikliklərini, həmçinin travmadan sonrakı stress pozuntularını nəzərdə tutur.

«a» bəndinə uzunsürən gedişli reaktiv psixozlar (psixogen paranoid psixoz, düşüncənin dəyişikliyi ilə isterik psixoz, reaktiv depressiya və digər), həmçinin kəskin ifadə olunmuş müalicə olunmayan nevrotik, dissosiativ və somatoform pozuntular aiddir.

«b» bəndinə qısamüddətli və xoşgedişli psixotik pozuntular, aparılmış patogenetik stasionar müalicəyə baxmayaraq, şəhadətləndirilənin hərbi xidməti vəzifələrinin yerinə yetirməsini çətinləşdirəcək dərəcədə davamlı saxlanan xəstəlik təzahürləri ilə mülayim dərəcədə ifadə olunmuş, uzunmüddətli və ya təkrarlanan nevrotik pozuntular aiddir.

«c» bəndinə kompensasiya ilə başa çatan xoşgedişli, mülayim dərəcədə ifadə olunmuş, qısamüddətli nevrotik pozuntular aid edilir.

«ç» bəndinə yaxşı müalicə olunan və sağalma ilə nəticələnən, əsasən emosional-iradi, vegetativ pozulmalarla səciyyələnən cüzi dərəcədə ifadə olunmuş nevrotik pozuntular aid edilir. İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən vətəndaşlar 3 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar.

Yüngül asteniya ilə nəticələnmiş mülayim dərəcədə ifadə olunmuş nevrotik reaksiyalardan sonra hərbi qulluqçulara «d» bəndi ilə 15 gün müddətinə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarıla bilər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
18	Şəxsiyyət pozuntuları:
	a) kəskin ifadə olunmuş, təkrarlanan uzunmüddətli dekompensasiyalara və ya patoloji reaksiyalara meyilli	D	D	D
	b) mülayim dərəcədə ifadə olunmuş, davamsız kompensasiya ilə və ya kompensasiya olunmuş	C	C	C

 

Bu maddə şəxsiyyətin və davranışın spesifik (psixopatiyalar, tranzitor şəxsiyyət pozuntuları) və digər pozuntularını nəzərdə tutur.

Şəxsiyyət pozuntuları ilə vətəndaşların şəhadətləndirilməsi psixiatrik stasionar (dispanser) şəraitdə müayinədən sonra keçirilir.

Hərbi qulluqçuların şəhadətləndirilməsi şəxsi işlər, xidməti və tibbi xasiyyətnamələr öyrənilməklə, stasionar müayinədən sonra aparılır.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

kəskin dərəcədə ifadə olunmuş, kompensasiya olunmayan nüvə forması adlanan psixopatiyalar;

daha dərin və davamlı xəstəlik əlamətləri ilə səciyyələnən, hərbi xidmət vəzifələrini uzun müddət icra etməyə imkan verməyən şəxsiyyətin patoloji inkişaf (paranoyal, obsessiv-fobik və digər) pozuntuları.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

affektiv tutmalar, reaktiv hallar, vegetativ reaksiyaların aydın təzahür edən əlamətləri ilə mülayim dərəcədə ifadə olunmuş şəxsiyyət pozuntuları;

şəxsiyyətin psixopatiya, o cümlədən davamlı emosional-iradi və digər patoloji təzahürlər səviyyəsinə çatmayan tranzitor (parsial) pozuntuları;

şəxsiyyətin infantil pozuntuları;

seksual identifikasiya və seksual üstünlük pozuntuları.

Bu halda, seksual orientasiya özü-özlüyündə pozuntu kimi sayılmır.

Konkret xarici zərərli amillərlə (infeksiyalar, intoksikasiyalar, travmalar və digər) əlaqədar yaranan psixopatobənzər hallar, həmçinin maraq pozuntuları olan şəxslər, «Xəstəliklər cədvəli»nin ruhi-əsəb pozuntularının müvafiq nozoloji formalarına uyğun olaraq şəhadətləndirilirlər.

Şəxsiyyətin bütünlükdə patoloji xüsusiyyətlərindən irəli gəlməyən, qondarma, qəsdən yaradılan davranış və intizamsızlıq təzahürləri kimi hallar şəxsiyyət pozuntularının əlamətləri kimi qiymətləndirilə bilməz.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
19	Psixoaktiv maddələrin qəbulundan yaranmış ruhi və davranış pozuntuları:
	a) mühüm, davamlı ruhi pozuntularla müşayiət olunan asılılıq sindromu olduqda	D	D	D
	b) mülayim və ya cüzi dərəcədə ruhi pozuntularla müşayiət olunan asılılıq sindromu olduqda	C	C	C

 

Bu maddə ağırlıq dərəcəsi dəyişkən (zərərli nəticələrlə sui-istifadədən asılılıq sindromu olmayan demensiya və psixozlaradək) olan, lakin hamısı bir və ya bir neçə psixoaktiv maddənin qəbulundan yaranan ruhi pozuntuları nəzərdə tutur.

Şəhadətləndirilmə stasionar müayinədən sonra aparılır.

«a» bəndinə xroniki alkoqol psixozları, mühüm dərəcədə ifadə olunmuş şəxsiyyət dəyişikliyi və intellektual-mnestik pozuntularla müşayiət olunan xroniki alkoqolizm, narkomaniya və toksikomaniya aiddir.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

kəskin alkoqol psixozları, mülayim dərəcədə ifadə olunmuş şəxsiyyət dəyişikliyi ilə müşayiət olunan xroniki alkoqolizm, narkomaniya və toksikomaniya;

fiziki asılılıq, reaktivliyin dəyişməsi və şəxsiyyət pozuntusu əlamətləri olmadan narkomaniya, toksikomaniya və xroniki alkoqolizmin başlanğıc təzahürləri;

narkotik vasitələr və psixotrop maddələrdən sui-istifadə edilməsi (asılılıq sindromu olmadan, ruhi və ya fiziki sağlamlıq üçün aydın zərərli nəticələrlə müşayiət olunan, psixoaktiv maddələrin təkrar qəbulu halları).

Ruhi pozuntu yoxdursa, narkotik vasitələrin və ya psixotrop maddələrin ara-sıra və ya epizodik qəbul edilməsi faktı bu maddənin tətbiq edilməsi üçün əsas ola bilməz.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
20	Əqli gerilik:
	a) dərin, ağır və mülayim dərəcədə ifadə olunmuş	D	D	D
	b) yüngül dərəcədə ifadə olunmuş	C	C	C

 

«a» bəndinə əqli geriliyin bütün ağır, dərin və mülayim dərəcəli formaları aiddir.

İntellektin mühüm və aşkar qüsurları olduqda, «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə yararsızlığı barədə məsələ stasionar müayinə aparılmadan həll edilə bilər.

«b» bəndinə yüngül dərəcəli (əqli inkişaf əmsalı 50 — 69 diapazonunda) əqli gerilik aiddir. Bu diaqnoz təyin edilərkən, həkim müayinəsinin nəticələri ilə şəxsin məişətdə, istehsalatda, xidmət yerində və digər şəraitdə davranışını xarakterizə edən məlumatlar bir-birinə uyğun gəlmədikdə, müayinənin stasionarda aparılması məcburidir.

 

Sinir sistemi xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
21	Epilepsiya
	a) tez-tez epileptik tutmalar və ya mühüm ruhi pozulmalar olduqda	D	D	D
	b) tutmadan kənar vaxtda ruhi pozulmalar olmadan tək-tək və nadir epileptik tutmalar (qıcolmalarla və qıcolmalarsız) olduqda	C	C	C və ya B FƏRDİ

 

Bu maddə epilepsiyanı, generalizə olunmuş və ya parsial tutmalarla, ruhi ekvivalentlərlə və ya şəxsiyyətin spesifik dəyişiklikləri ilə müşayiət olunan baş beynin xroniki xəstəliyi kimi nəzərdə tutur.

Simptomatik epilepsiya bu maddəyə aid edilmir. Belə hallarda şəhadətləndirilmə qıcolma sindromunun inkişafına gətirib çıxaran xəstəliyə görə aparılır.

Tutmanın olması həkim müşahidəsi ilə təsdiq edilməlidir. Bəzi hallarda təsvir olunan tutma və tutmadan sonrakı hal onun epileptik tutma olmasını qəbul etməyə əsas verərsə, qeyri-tibbi heyətdən olan vəzifəli şəxslər tərəfindən imzalanmış və komandirlər (rəislər) tərəfindən təsdiq edilmiş aktlar nəzərə alına bilər. Aydın olmayan hallarda yaşayış, təhsil, iş və hərbi xidmət yerlərindən məlumatları tələb etmək lazımdır.

«a» bəndinə tez-tez baş verən tutmalar (ildə 3 və daha çox) və ya qıcolma tutmalarının ruhi ekvivalentləri, eləcə də şəhadətləndirilənin psixikasının proqressivləşən pozulmaları aiddir.

«b» bəndinə nadir (ildə 3 dəfədən az) baş verən tutmalar, o cümlədən qıcolmaları olmayan ekvivalentlərsiz paroksizmlər və epilepsiya üçün xarakterik olan digər ruhi dəyişikliklər aiddir.

Tibb müəssisələrinin sənədləri ilə keçmişdə epilepsiya tutmalarının olması təsdiq edilərsə, lakin son 5 ildə tutma müşahidə edilməyibsə və stasionar şəraitdə müayinə zamanı elektroensefaloqrafiyada sakit şəraitdə, funksional yük altında patoloji dəyişikliklər (paroksizmal qeyd edilən müxtəlif amplitudalı «iti» və «yavaş» dalğalar, «iti-yavaş dalğa» kompleksləri və digər dəyişikliklər, yarımkürələrarası asimmetriya) aşkar edilərsə, şəhadətləndirmə «b» bəndi üzrə aparılır.

Keçmişdə müşahidə edilmiş hər hansı xarakterli yeganə tutma (epileptik reaksiya) və ya zəif ifadə olunan və nadir hallarda baş verən kiçik tutmalar, qıcolmasız paroksizmlər və ya əhval-ruhiyyənin spesifik pozulmaları hallarında hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası məsələsi yalnız stasionar müayinədən sonra həll edilir.

Epileptik paroksizmləri olan şəxslər nəqliyyat vasitələrini idarə etməyə, hündür yerlərdə, hərəkət edən mexanizmlərin, od və su mənbələrinin yanında xidmətə (işləməyə) yararsızdırlar.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
22	Mərkəzi sinir sisteminin iltihabi, demielinləşdirici xəstəlikləri və onların nəticələri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə və ya tez proqressivləşən gedişlə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-4	A	A, HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Bu maddə mərkəzi sinir sisteminin yoluxucu və parazitar xəstəliklərini, ümumi infeksiyalar, kəskin və xroniki intoksikasiyalar (meninqokokk meningiti, seroz meningitlər, poliomielit, gənə və ağcaqanad virus ensefalitləri, vərəm, sifilis xəstəliklərində və s. sinir sisteminin zədələnməsi, demielinləşdirici xəstəliklər və s.) zamanı baş-beynin və onurğa beyninin zədələnmələrini nəzərdə tutur.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

sinir sisteminin dərin iflic və ya parezlə, mühüm dərəcədə ifadə olunmuş ikincili parkinsonizmlə, tez-tez (ildə 3 dəfə və çox) baş verən epileptik tutmalarla, mühüm dərəcədə ifadə olunmuş yayılmış hiperkinezlərlə, tez-tez baş verən Kojevnikov və ya Cekson tipli epilepsiya tutmaları ilə, ataktik pozulmalarla, kəskin hidrosefaliya, kəskin likvor hipertenziyası ilə müşayiət olunan xəstəlikləri;

görmənin pozulması ilə optiko-xiazmal araxnoidit;

dağınıq skleroz;

iflic və ya mühüm dərəcədə ifadə olunmuş parezlə müşayiət olunan keçirilmiş mielitin nəticələri;

erkən və gec neyrosifilis zamanı sinir sistemi zədələnmələrinin ağır formaları;

vərəm meningiti;

sinir sisteminin parazitar zədələnmələri.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

keçirilmiş xəstəliklərin, mərkəzi sinir sistemi funksiyalarının pozulma dərəcəsinə görə hərbi xidmətkeçmə imkanını məhdudlaşdıran, lakin tam istisna etməyən qalıq əlamətləri və nəticələri (əzələ tonusunun azacıq yüksəlməsi, əzələ gücünün azalması şəklində cüzi dərəcədə ifadə olunmuş hemiparezlə ensefalitin, araxnoiditin qalıq əlamətləri, mülayim dərəcəli hidrosefaliya, likvor hipertenziyası), habelə ağrı pozuntularının tez-tez baş verən (ildə 2 dəfə və çox) və uzunmüddətli (hərbi xidmətə çağırılmalı olan vətəndaşlar üçün 6 aydan az olmayaraq, hərbi qulluqçular üçün 4 aydan az olmayaraq) dekompensasiyaları.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması, ayrı-ayrı üzvi nişanələr, vegetativ-damar davamsızlığı və asteno-nevrotik təzahürlərlə mərkəzi sinir sistemi zədələnmələrinin nəticələri və qalıq əlamətləri (müalicənin uğursuzluğu və ya ağrı pozuntularının ləng, təkrarlanan dekompensasiyaları olduqda). Xəstənin halının yaxşılaşması və hərbi xidməti vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinin bərpa olunması hallarında şəhadətləndirilmə «ç» bəndi üzrə keçirilir.

«ç» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

sinir sisteminin hərəki, hissi, koordinator və digər funksiyalarının pozulması ilə müşayiət olunmayan, cüzi astenizasiya əlamətləri, vegetativ-damar davamsızlığı və ayrı-ayrı davamlı dağınıq üzvi nişanələr şəklində sinir sistemi zədələnmələrinin qalıq əlamətləri və nəticələri.

Bu maddədə göstərilən pozulmaların olması tibbi sənədlərlə, göstərilən pozulmaların əmək qabiliyyətinə və ya hərbi xidmət vəzifələrinin icrasına təsiri iş, tədris və ya hərbi xidmət yerlərinin məlumatları ilə təsdiq olunmalı, diaqnoz isə klinik və xüsusi müayinələrin nəticələri ilə təsdiq edilməlidir. İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən, vətəndaşların hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar stasionar müayinədən sonra çıxarılır.

Kəllədaxili hipertenziya sindromunun ifadə olunma dərəcəsi qiymətləndirilərkən onurğa beyni mayesi təzyiqinin göstəricilərindən başqa, xəstəliyin klinikası, göz dibində durğunluq əlamətləri, pnevmoensefaloqrafiyanın və ya kompüter (maqnit-rezonans) tomoqrafiyasının məlumatlarına görə beynin mədəcik sisteminin genişlənmə dərəcəsi nəzərə alınmalıdır.

Baş-beynin keçirilmiş üzvi zədələnmələri, infeksion xəstəliklər və intoksikasiyalar nəticəsində əmələ gələn mühüm dərəcədə ifadə olunmuş emosional-iradi və ya intellektual-mnestik pozuntuları olan şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin 14-cü maddəsinə əsasən şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
23	Baş-beynin və onurğa-beyninin travmaları və onların nəticələri; mərkəzi sinir sisteminin xarici amillərin təsirindən zədələnmələrinin nəticələri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması ilə müşayiət olunmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-4	A	A, HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Bu maddə baş-beynin və onurğa-beyninin travmalarının erkən və uzaq nəticələrini (travmanın alınma anından bir il və ya bir ildən çox keçdikdən sonra), mərkəzi sinir sisteminin travmatik zədələnmələrinin fəsadlarını, eləcə də, hava-partlayış dalğalarının və digər xarici amillərin təsirindən əmələ gələn travmaların nəticələrini nəzərdə tutur.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

travmatik zədələnmə nəticəsində baş-beynin və onurğa-beyninin funksiyalarının ağır pozulmaları (davamlı iflic və ya dərin parezə, çanaq orqanları funksiyalarının pozulmalarına gətirib çıxaran beynin əzilməsi və sıxılması);

qabıq funksiyalarının pozulmaları (afaziya, aqnoziya, apraksiya və s.) ilə beyin maddəsinin zədələnmələrinin nəticələri;

kəllədaxili təzyiqin kəskin yüksəlməsinə və ya tez-tez (ildə 3 dəfə və daha artıq) baş verən epileptik tutmalara gətirib çıxaran posttravmatik araxnoidit və ya hidrosefaliya.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

«a» bəndində nəzərdə tutulmuş dərəcəyə çatmayan ocaqlı simptomları və funksiya pozulmaları olan baş-beynin və onurğa-beyninin travmalarının nəticələri: ətrafın funksiyasını mülayim dərəcədə məhdudlaşdıran parez; yerişin qeyri-sərrastlığı, nistaqm, hissiyyat pozuntuları şəklində təzahür edən mülayim dərəcədə ifadə olunmuş beyincik pozuntuları; kəllədaxili təzyiqin mülayim və ya cüzi dərəcədə yüksəlməsi, nadir (ildə 3 dəfədən az) epileptik tutmalarla müşayiət olunan hidrosefaliya və ya travmatik araxnoidit.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

nevroloji statusda dağınıq üzvi nişanələr (kəllə innervasiyasının assimmetriyası və anizorefleksiya, yüngül hissiyyat pozuntuları və digər) aşkar edilən, davamlı astenonevrotik əlamətlərlə və vegetativ damar davamsızlığı ilə müşayiət olunan travmatik araxnoidit, baş-beynin və onurğa beyninin travmatik zədələnmələrinin nəticələri;

üzvi əlamətlər və funksiya pozulmaları olmayan, mexaniki təzyiq nəticəsində kəllənin içəri basılmış köhnə sınıqları.

İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən vətəndaşlar, çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular «c» bəndi üzrə yalnız müalicə nəticəsində xəstəlik təzahürlərinin müsbət dinamikası olmadıqda, eləcə də, uzunsürən və təkrarlanan dekompensasiya hallarında şəhadətləndirilirlər. Xəstənin halının yaxşılaşması, xəstəlik təzahürlərinin kompensasiyası və hərbi xidmət vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinin bərpa olunması hallarında şəhadətləndirilmə «ç» bəndi üzrə keçirilir.

«ç» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

sinir sisteminin hərəki, hissi, koordinasiya və digər funksiyalarının pozulması olmayan ayrı-ayrı dağınıq üzvi nişanələr, vegetativ-damar davamsızlığı və cüzi astenizasiya əlamətləri ilə keçən baş-beyin və onurğa-beyni travmalarının nəticələri.

Anamnezində son 3 il ərzində kəllə-beyin travması olan (tibbi sənədlərlə təsdiq olunmuş) və «Xəstəliklər cədvəli»nin I və II qrafası ilə şəhadətləndirilənlər barəsində «ç» bəndi üzrə qərar çıxarılır.

Anamnezdə baş-beynin və onurğa-beyninin travması və ya onun nəticələri ilə əlaqədar müalicə faktının olması tibbi sənədlərlə, travmanın nəticələrinin əmək qabiliyyətinə və ya hərbi xidməti vəzifələrinin icrasına təsiri isə iş, tədris və ya hərbi xidmət yerindən verilmiş xasiyyətnamələrlə təsdiq olunmalıdır.

Baş-beynin travması nəticəsində əmələ gələn, hərbi xidməti vəzifələrinin icrasını çətinləşdirən emosional-iradi və intellektual-mnestik pozuntuları olan şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin 14-cü maddəsinə əsasən şəhadətləndirilirlər.

Xarici amillərin təsirindən (radiasiya, aşağı və yüksək temperatur, işıq, hava və suyun yüksək və aşağı təzyiqi, digər xarici səbəblərdən) mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsinin nəticələri olan şəxslər mərkəzi sinir sistemi funksiyalarının pozulma dərəcəsindən asılı olaraq, bu maddənin «a», «b», «c» və ya «ç» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

Kəllə sümüklərinin zədələnməsi və qüsurları olan hallarda bu maddədən əlavə, «Xəstəliklər cədvəli»nin 81-ci maddəsinin müvafiq bəndləri tətbiq edilir.

Baş-beynin və onurğa beyninin kəskin travmasını keçirmiş şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin 28-ci maddəsi ilə şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
24	Baş-beynin, onurğa-beyninin damar xəstəlikləri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə; beynin tez-tez baş verən tranzitor işemiyaları.	C	C	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə; beynin nadir baş verən tranzitor işemiyaları; mərkəzi sinir sisteminin üzvi zədələnmə əlamətləri olmadan tez-tez baş verən bayılmalar	C	C	C və ya B FƏRDİ
	ç) mərkəzi sinir sisteminin üzvi zədələnmə əlamətləri olmadan nadir hallarda baş verən bayılmalar	A-4	A	A, HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Bu maddə subaraxnoidal, beyindaxili qansızmaları, digər kəllədaxili qansızmaları, beyin infarktını, beynin tranzitor işemiyasını, baş-beynin və onurğa-beyninin damar zədələnmələrinin nəticələrini nəzərdə tutur.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

funksiyaların pozulma dərəcəsindən asılı olmayaraq, təkrar baş verən insultlar;

baş-beyin və onurğa-beyni qan dövranının kəskin dərəcədə pozulması nəticəsində baş verən sinir sistemi funksiyalarının davamlı itmələri;

III mərhələ dissirkulyator ensefalopatiya (hemiplegiya, dərin parezlər, nitq, yaddaş, təfəkkür pozulmaları, parkinsonizm əlamətləri, epileptik tutmalar, çanaq orqanları funksiyalarının pozulmaları və s.).

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

qan dövranından kənarlaşdırılan çoxsaylı anevrizmalar;

embollaşmadan, süni tromblaşmadan və ya intrakranial kənarlaşdırmalardan sonrakı arteriovenoz malformasiyalar;

xoşgedişli və mülayim dərəcədə ifadə olunmuş ocaqlı itmələrlə baş-beynin və onurğa-beyninin damar zədələnmələri;

serebral ateroskleroz nəticəsində II mərhələ dissirkulyator ensefalopatiya (könül kövrəkliyi, başgicəllənmə, baş ağrıları, yuxunun pozulması, hərbi xidməti vəzifələrini yerinə yetirmə qabiliyyətinin aşağı düşməsi, mərkəzi sinir sisteminin ayrı-ayrı davamlı üzvi nişanələrinin mövcudluğu şəraitində emosional-iradi pozuntular, dəqiq anizorefleksiya, bəbəklərin işığa reaksiyasının ləngiməsi, piramid simptomları və s.);

hipertoniya xəstəliyinin II mərhələsində baş-beynin qan dövranı pozulmaları;

beyin qan dövranının tez-tez (ildə 3 dəfə və çox) baş verən keçib gedən pozulmaları (beynin tranzitor işemiyaları, hipertonik serebral krizlər);

ətrafların yüngül parezi və ya hissiyyat pozuntuları şəklində spinal qan dövranı pozulmalarının nəticələri.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

kəllədaxili klippləşdirmə və ya balonlaşdırma, yaxud süni tromblaşdırmanın köməyi ilə qan dövranından kənarlaşdırılan tək-tək arterial anevrizmalar;

bir gündən artıq saxlanmayan və sinir sistemi funksiyalarının pozulmaları olmayan mərkəzi sinir sisteminin davamsız ocaqlı simptomları (parezlər, paresteziyalar, nitq pozulmaları, beyincik əlamətləri) ilə müşayiət olunan beyin qan dövranının nadir (ildə 2 dəfədən çox olmayaraq) baş verən, keçib gedən pozulmaları (beynin tranzitor işemiyaları, hipertonik serebral krizlər);

psevdonevrotik sindrom (emosional dayanıqsızlıq, əsəbilik, yaddaşın pisləşməsi, baş ağrısı, baş gicəllənməsi, yuxunun pozulması, qulaqlarda küy və s.) şəklində beyin qan dövranı çatışmazlığının ilkin təzahürləri və birinci mərhələ xroniki dissirkulyator ensefalopatiya;

tez-tez (ildə 3 dəfə və çox) baş verən və uzunsürən (1 gün və artıq) tutmalarla keçən miqrenin müxtəlif formaları;

stasionar müayinə və müalicə sənədləri ilə təsdiq edilmiş beynin kəskin qanazlığı (sadə və qıcolma bayılmaları) ilə təzahür edən tez-tez (ayda 1 dəfə və çox) baş verən krizlərlə müşayiət olunan vegetativ damar distoniyaları.

Bayılmaları olan şəxslər əsaslı müayinə və müalicə olunmalıdırlar. Vegetativ damar distoniyası diaqnozu yalnız o hallarda təyin edilir ki, məqsədyönlü müayinə vegetativ sinir sisteminin pozulması ilə müşayiət olunan digər xəstəlikləri aşkar etmir.

Başqa xəstəliklər və ya pozulmalar nəticəsində (infeksiyalar, travmalar, intoksikasiyalar) bayılmaları olan, ilkin hərbi qeydiyyata alınan və hərbi xidmətə çağırılan vətəndaşlar, hərbi xidmətə könüllü daxil olan şəxslər və hərbi qulluqçular «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə şəhadətləndirilirlər.

Bayılmaları olan şəxslər nəqliyyat vasitələrini idarə etməyə, hündür yerlərdə, hərəkət edən mexanizmlərin, suyun və odun yaxınlığında işləməyə yararsızdırlar.

Baş-beyin qan dövranının keçib gedən pozulmalarından sonra və mərkəzi sinir sistemi funksiyalarının tam bərpası ilə nəticələnən hallarda «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçular barədə 28-ci maddəyə uyğun olaraq xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsi və ya onların hərbi xidməti vəzifələrinin icrasından müvəqqəti azad edilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarıla bilər.

«Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafası ilə şəhadətləndirilənlər haqqında keçirilmiş spontan (qeyri-travmatik) subaraxnoidal qansızmalardan sonra qərar «a» bəndi üzrə çıxarılır, «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası «b» bəndi üzrə təyin olunur, lakin təkrar subaraxnoidal qansızmalar olduqda (etiologiyasından asılı olmayaraq), şəhadətləndirilmə «a» bəndi üzrə aparılır.

Baş-beyin damarlarının anevrizmaları və arteriovenoz malformasiyalar səbəbindən əmələ gələn beynin qan dövranı pozulmalarına görə cərrahi müdaxilə aparılması mümkün olmadıqda və ya cərrahi müdaxilədən imtina edildikdə, şəhadətləndirilmə beyin qan dövranı pozulmasının qalıq əlamətləri dərəcəsindən və sinir sistemi funksiyalarının vəziyyətindən asılı olmayaraq, «a» bəndi üzrə aparılır.

Baş-beyin damarlarının anevrizmaları, baş-beynin və ya onurğa beyninin digər damar zədələnmələri ilə əlaqədar cərrahi müdaxilədən sonra hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası təyin edilərkən, «Xəstəliklər cədvəli»nin I, II qrafaları ilə şəhadətləndirilənlər barədə bu maddənin «a» bəndi, cərrahi müdaxilənin radikallığı, səmərəliliyi, kəllə sümüklərinin cərrahi əməliyyatdan sonrakı defektinin ölçüləri, pozulmuş funksiyaların bərpasının dinamikası nəzərə alınaraq, III qrafa ilə şəhadətləndirilənlər haqqında isə «a», «b» və ya «c» bəndləri üzrə qərar çıxarılır. Kəllə sümüklərinin defekti olduqda, «Xəstəliklər cədvəli»nin 81-ci maddəsinin müvafiq bəndləri də tətbiq edilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
25	Mərkəzi sinir sisteminin üzvi, irsi-degenerativ xəstəlikləri və sinir-əzələ xəstəlikləri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə və ya tez proqressivləşən gedişlə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə və ya tədricən proqressivləşən gedişlə	C	C	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B

 

Bu maddə serebral degenerasiyaları, Parkinson xəstəliyini, digər ekstrapiramid xəstəlikləri, spinoserebral degenerasiyaları, baş beynin və onurğa beyninin şişlərini, uşaq serebral iflicini, anadangəlmə anomaliyaları (inkişaf qüsurlarını), sinir-əzələ birləşmələri və əzələlərin xəstəliklərini, eləcə də mərkəzi sinir sisteminin digər xəstəliklərini (hidrosefaliya, serebral kista və s.) nəzərdə tutur.

«a» bəndinə sinir sisteminin ağır, anadangəlmə anomaliyaları (inkişaf qüsurları) və xəstəlikləri, eləcə də tez proqressivləşən gedişli və ya funksiyaların kəskin dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan xəstəliklər (baş beynin və ya onurğa beyninin şişləri, kəskin dərəcədə ifadə olunmuş trofiki pozulmalarla müşayiət olunan sirinqomieliya, yan amiotrofik skleroz, miasteniya, nevral amiotrofiya, Fridreyxin spinal ataksiyası, Pyer-Marinin beyincik ataksiyası, mitoniya, miopatiya və s.) aiddir.

«b» bəndinə yavaş gedişli, simptomların uzun müddət (bir ildən az olmayaraq) ərzində artması ilə səciyyələnən xəstəliklər (cüzi əzələ atrofiyası və yüngül dərəcədə hissiyyat pozuntusu ilə müşayiət olunan sirinqomieliya, kəllədaxili hipertenziya sindromu ilə müşayiət olunan kraniostenoz və s.) aid edilir.

«c» bəndinə obyektiv əlamətləri cüzi dərəcədə ifadə olunmuş (əzələ atrofiyası və trofiki pozulmalar olmayan, hissiyyatın zəif dissosiasiya olunmuş pozulmaları ilə müşayiət olunan sirinqomieliya) və ya xəstəliyin simptomları uzun müddət eyni vəziyyətdə qalan, həddən artıq yavaş proqressivləşən sinir sistemi xəstəlikləri aiddir.

Baş beynin və onurğa beyninin xoşxassəli şişlərinin radikal kənar edilməsindən sonra, şəhadətləndirilmə funksiyaların pozulma dərəcəsindən asılı olaraq, bu maddənin «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə keçirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
26	Periferik sinir sisteminin xəstəlikləri:
	a) fuksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) fuksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C
	c) fuksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv məlumatlar olduqda	A-4	A	A, HDQ, FƏRDİ

 

Bu maddə kranial (II və VIII cüt kəllə sinirlərindən başqa), spinal sinirlərin, kökcük və qanqlionların xəstəlik və zədələnmələrini (birincili və ikincili) nəzərdə tutur.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

hərəkətin, hissiyyatın və trofikanın mühüm dərəcədə ifadə olunmuş pozulması ilə müşayiət olunan iltihabi və intoksikasiya mənşəli polinevritlərin (polinevropatiyaların), pleksitlərin (pleksopatiyaların), periferik sinirlərin şişlərinin («Xəstəliklər cədvəli»nin 27-ci maddəsinin «a» bəndinin izahatlarına uyğun olaraq) nəticələri (nevroloji simptomları sinir sistemi xəstəliyinin başlanğıcından 6 ay və artıq müddətdə saxlanılan);

hərəki və vegetativ-trofiki pozulmalar və davamlı ağrı sindromu ilə müşayiət olunan, uzunmüddətli (4 ay və artıq) fasiləsiz stasionar və ambulator müalicə tələb edən, tez-tez (ildə 2 dəfə və çox) residivləşən və uzunsürən radikulitlər;

müalicənin uğursuzluğu ilə nəticələnən pleksitlər və öçlü sinirin ağır formalı nevralgiyaları.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

əsas funksiyanın mülayim dərəcədə pozulması (mimiki əzələlərin davamlı iflici, əllərin funksiyasının pozulması, əlin yuxarı qalxmasının məhdudlaşması və s.) ilə keçən periferik sinirlərin və sinir kələflərinin xəstəlikləri;

kəskinləşmə dövründə gövdənin məcburi vəziyyəti, sinirlər boyunca ağrı və s. ilə müşayiət olunan və 2 — 3 ay ərzində fasiləsiz stasionar və ambulator müalicə tələb edən xroniki, residivləşən radikulitlər, pleksitlər, nevropatiyalar və nevritlər.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

hərəki, hissi və trofiki pozulmaların artmasına meyilsiz, nadir hallarda kəskinləşən sinir kələflərinin və periferik sinirlərin residivləşən xəstəlikləri;

ətrafın funksiyasını cüzi dərəcədə pozan xəstəliklərin əvvəllər keçirilmiş kəskinləşmələrinin zəif qalıq əlamətləri.

«ç» bəndinə ətrafların funksiyalarını pozmayan və bərpa olunmağa meyilli cüzi hissiyyat pozulması, cüzi atrofiya və ya əzələ gücünün zəifləməsi şəklində periferik sinir xəstəliklərinin qalıq əlamətləri aiddir.

Periferik sinir sisteminin ikincili zədələnmələri olduqda, həm də «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri tətbiq olunur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
27	Periferik sinirlərin travmaları və onların nəticələri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv məlumatlar olduqda	A-4	A	A, HDQ-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə mühüm dərəcədə ifadə olunmuş və davamlı hərəki, hissi, trofiki pozulmalar (birtərəfli proseslərdə kəskin ifadə olunmuş əzələ atrofiyaları: bazuda 4 sm-dən artıq, saiddə 3 sm-dən artıq, budda 8 sm-dən artıq, baldırda 6 sm-dən artıq; xroniki trofiki xoralar, yataq yaraları və s.) olduqda, sinir kökləri və sinir kələflərinin travmaları və ya yaralanmalarının nəticələri, eləcə də güclü ağrı sindromu ilə müşayiət olunan zədələnmələrin nəticələri aiddir.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

əzələ qruplarının və ya ayrı-ayrı əzələlərin parezi ilə əlaqədar ətrafın əsas funksiyasının mülayim dərəcədə pozulması müşahidə edilən sinir kələflərinin zədələnmələrinin nəticələri;

öz sinirinin əsas kötüyünün və ya iri şaxələrinin zədələnməsi nəticəsində mimiki əzələlərin iflici.

«c» bəndinə ətrafın funksiyasının cüzi dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan sinirlərin, sinir kələflərinin zədələnmələrinin nəticələri (əlin açıcı əzələlərinin gücünün zəifləməsi və onun arxa fleksiyasının məhdudlaşması ilə müşayiət olunan təkcə mil və ya dirsək sinirinin zədələnməsi və s.) aiddir.

«ç» bəndinə funksiyası tam bərpa olunan sinir zədələnmələrinin nəticələri və praktiki olaraq ətrafın funksiyasını məhdudlaşdırmayan, zədələnmiş sinirin innervasiya sahəsində cüzi dərəcədə hissiyyat pozuntusu və ya yüngül dərəcədə əzələ zəifliyi şəklində cüzi qalıq təzahürləri aiddir.

Periferik sinirlərin travmalarından və ya cərrahi müalicəsindən sonra şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin 28-ci maddəsinə əsasən aparılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
28	Mərkəzi və ya periferik sinir sisteminin kəskin xəstəliklərindən, xroniki xəstəliklərinin kəskinləşməsindən, travmalarından, habelə onların cərrahi müalicəsindən sonrakı müvəqqəti funksional pozulmalar	Ç	Ç	Ç

 

Bu maddə sinir sisteminin kəskin infeksion, parazitar və digər xəstəliklərindən, intoksikasiya zədələnmələri və travmalarından sonrakı halları, habelə baş beynin və onurğa beyninin kəskin damar xəstəliklərindən sonrakı halları nəzərdə tutur.

Hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında hərbi-həkim komissiyasının qərarı astenik halla nəticələnən keçirilmiş kəskin seroz meningit, gənə ensefalitinin meningeal forması, meninqokokk infeksiyasının generalizə olunmuş formaları (meningit, meninqoensefalit, meninqokokksemiya), poliradikulonevritlərin qarışıq formalarının və s. müalicəsi qurtardıqdan və likvor sanasiya olunduqdan sonra çıxarılır. Meninqokokk meningitində likvorun sanasiyasının meyarı — limfositlərin sayının 75% və daha çox olması ilə sitozun 50 hüceyrədən aşağı düşməsidir.

Göstərilən xəstəliklərin tam sağalma ilə nəticələnmiş və fəsadsız gedişlərində hərbi qulluqçuların xidməti vəzifələrinin icrasından azad edilmələri barədə qərar çıxarılır.

Mühüm kliniki təzahürlərlə baş beynin silkələnməsini və ya əzilməsini keçirmiş hərbi qulluqçular şəhadətləndirilərkən, onlara xəstəliyə görə azad edilmə və ya məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır. Xəstəliyə görə məzuniyyətdən sonra ÜH, HDQ-də, DP-də və XQ-də hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular təkrar şəhadətləndirilirlər.

Kəskin radikulitlərdən və xroniki radikulitlərin kəskinləşməsindən sonra hərbi qulluqçuların qismən azad edilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır.

Kəskin radikulitlərin yalnız davamlı kökcük ağrı sindromu ilə müşayiət olunan və orta hesabla 30 — 45 gün stasionar müalicə tələb edən formaları ilə hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır.

Meningit, meninqoensefalit keçirmiş vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən və hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən, əgər müalicə qurtardıqdan sonra 6 aydan az vaxt keçmişsə, hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar.

Rezidual əlamətlərin olmaması və ya yalnız dağınıq üzvi nişanələrin olması ilə təzahür edən, lakin funksiyaların pozulması ilə müşayiət olunmayan hallarda ilkin hərbi qeydiyyata alınan, hərbi xidmətə çağırılan, hərbi xidmətə könüllü daxil olan vətəndaşlar «Xəstəliklər cədvəli»nin 22-ci maddəsinin «ç» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

Baş-beynin kəskin qapalı travmasından sonra vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən, travmanın ağırlığından və funksiyaların pozulma dərəcəsindən asılı olaraq, 6 və ya 12 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab olunurlar.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən şəxslər üçün hərbi həkim komissiyası sinir sistemi funksiyalarının bərpası və ya astenik halla nəticələnən ilk dəfə keçirilmiş beyin qan dövranının kəskin pozulmasından sonra xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarır.

 

Göz və onun əlavə aparatının xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
29	Göz qapaqları, yaşaparıcı yollar, göz yuvası və konyunktivanın xəstəlikləri:
	a) hər iki gözdə görmə və ya hərəki funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan göz qapaqlarının, göz yuvasının və ya konyunktivanın mühüm anatomik dəyişiklikləri, yaxud mühüm vəziyyət çatışmazlıqları	D	D	D
	b) həmin dəyişikliklər bir gözdə və ya mülayim dərəcədə ifadə olunmuş halda hər iki gözdə olduqda; bir və ya hər iki gözdə göz qapaqlarının, yaşaparıcı yolların, göz yuvasının, konyunktivanın kəskin ifadə olunmuş xəstəlikləri	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) göz qapaqlarının, göz yuvasının və ya konyunktivanın cüzi dərəcədə ifadə olunmuş anatomik dəyişiklikləri və ya vəziyyət çatışmazlıqları; göz qapaqlarının, yaşaparıcı yolların, göz yuvasının, konyunktivanın bir və ya hər iki gözdə mülayim və ya cüzi dərəcədə ifadə olunmuş xəstəlikləri	A-3	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Bu maddə göz qapaqlarının anadangəlmə və qazanılmış anatomik dəyişikliklərini, yaxud vəziyyət çatışmazlıqlarını, göz qapaqlarının, yaşaparıcı yolların, göz yuvasının və konyunktivanın xəstəliklərini nəzərdə tutur. Hərbi xidmətə, Silahlı Qüvvələrin növündə, qoşun növündə xidmətə, hərbi uçot ixtisası üzrə xidmətə yararlılıq haqqında qərar gözün anatomik dəyişikliyinin ifadə olunma dərəcəsindən, xəstəliyin gedişinin ağırlıq dərəcəsindən, müalicənin nəticələrindən və gözün funksiyalarının vəziyyətindən asılı olaraq çıxarılır.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

göz qapaqlarının bir-biri ilə, yaxud göz alması ilə bitişərək, gözün hərəkətini mühüm dərəcədə məhdudlaşdırması və ya görməyə mane olması;

göz qapaqlarının içəriyə çevrilməsi və ya kirpiklərin göz almasına doğru inkişaf edərək gözü qıcıqlandırması;

göz qapaqlarının xaricə çevrilməsi, çapıq deformasiyası və ya buynuz qişanın səthinin tam örtülməsinə mane olan vəziyyət çatışmazlıqları (ptozdan başqa);

davamlı laqoftalm.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

göz qapaqları kənarlarının çapıqlaşması və kirpiklərin tökülməsi ilə nəticələnən kəskin nəzərə çarpan yaralı blefaritlər;

selikaltı toxumanın hipertrofiyası və kəskin nəzərə çarpan infiltrasiyası ilə tez-tez (ildə 2 dəfədən az olmayaraq) kəskinləşən xroniki konyunktivitlər, stasionar müalicə uğursuz olduqda;

konyunktivanın xroniki traxomatoz zədələnməsi;

gözün funksiyalarının proqressivləşən pozulması ilə müşayiət olunan, stasionar şəraitdə dəfələrlə cərrahi müalicə olunmasına baxmayaraq, sağalmayan qanadabənzər pərdənin residivləri və yaşaparıcı yolların xəstəlikləri;

anadangəlmə və qazanılmış xarakterli ptoz, alın əzələsinin gərginləşməsi olmadıqda, üst göz qapağının bir gözdə bəbəyin yarısından çoxunu örtməsi və yaxud hər iki gözdə bəbəklərin üçdə bir hissəsini örtməsi ilə;

lakoprotez qoyulması ilə yaşaparıcı yollarda rekonstruktiv cərrahiyyə əməliyyatından sonrakı hallar.

Traxomanın gözün funksiyalarının davamlı pozulmaları ilə müşayiət olunan nəticələrinə görə qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin bu pozulmaları nəzərdə tutan müvafiq maddələri üzrə çıxarılır.

Aşağıda göstərilən göz xəstəlikləri bu maddəni tətbiq etmək üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur:

tək-tək pulcuqları və göz qapağı kənarlarının cüzi hiperemiyası olan sadə blefarit;

tək-tək follikullarla seçilən follikulyar konyunktivit;

göz qapaqları bucaqlarında və konyunktivanın tağları nahiyəsində konyunktivanın məxmərə oxşaması;

konyunktivanın qeyri-traxomatoz mənşəli tək-tək xırda səthi çapıqları;

konyunktivanın traxomatoz mənşəli hamar çapıqları, konyuktivanın, buynuz qişanın digər dəyişiklikləri və traxomatoz prosesin bir il ərzində residivinin olmaması;

proqressivləşmə əlamətləri olmayan yalançı və həqiqi qanadabənzər pərdə.

Bahar katarı və konyunktivanın digər allergik zədələnmələri zamanı onun dərəcəsindən, xəstəliyin gedişinin ağırlığından, kəskinləşmələrin tezliyindən və aparılan müalicənin səmərəliliyindən asılı olaraq, şəhadətləndirilmə «b» və ya «c» bəndləri üzrə keçirilir.

Kəskin traxomanın müalicəsindən sonra hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilmir. Lakin zərurət olduqda, «Xəstəliklər cədvəli»nin 36-cı maddəsi üzrə hərbi xidməti vəzifələrinin icrasından azad edilmə barədə qərar çıxarılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
30	Skleranın, buynuz qişanın, qüzehli qişanın, siliar cismin, göz büllurunun, damarlı qişanın, tor qişanın, şüşəyəbənzər cismin, görmə sinirinin xəstəlikləri; gözün yad cismi
	a) hər iki gözdə görmə funksiyalarının kəskin ifadə olunmuş proqressiv enməsi və ya tez-tez kəskinləşmələr olduqda	D	D	D
	b) eyni dəyişikliklər bir gözdə və ya mülayim dərəcədə ifadə olunmuş halda hər iki gözdə olduqda	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) bir gözdə mülayim dərəcədə ifadə olunmuş proqressivləşməyən, nadir kəskinləşmələrlə	A-3	A	A

 

Bu maddə vərəm, degenerativ, distrofik və digər mənşəli xroniki, çətin sağalan və ya sağalmayan xəstəlikləri nəzərdə tutur.

Xəstəlik prosesinin başa çatması, yaxud xəstəliyin proqressivləşməyən gedişlə və nadir (ildə 2 dəfə və az) kəskinləşmələrlə keçməsi hallarında, eləcə də toxuma köçürülməsindən sonra şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası gözlərin funksiyalarından asılı olaraq, «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə təyin edilir.

Göz və onun əlavə aparatının yenitörəmələrinin xarakterindən asılı olaraq, şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin 8-ci və ya 10-cu maddələri üzrə keçirilir. Gözlərin funksiyasını pozmayan xoşxassəli yenitörəmələr hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa, RM, İŞM, RYK, EMS və lazer şüalanması mənbələri ilə işə təyin edilməyə mane olmur.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

konservativ və operativ müalicə ilə sağalmayan və görmə funksiyasının proqressivləşən zəifləməsi ilə müşayiət olunan xəstəliklər;

bir və ya hər iki gözdə keratoprotezləşmədən sonrakı hallar;

gözün funksiyalarından asılı olmayaraq tapetoretinal abiotrofiyalar.

Qaranlığa adaptasiyanın (hemeralopiya) pozulması ilə birlikdə tor qişanın, piqmentlə və ya onsuz piqment degenerasiyası, toran görmənin nəzarəti müayinə üsullarından istifadə olunmaqla, bir saatlıq adaptometriyanın iki dəfə yerinə yetirilməsi ilə təsdiq olunmalıdır.

Görmə sahəsinin fiksasiya nöqtəsindən 30 dərəcə səviyyəsinədək aşağıdan və bayırdan (şaquli və üfüqi meridianlar üzrə) davamlı daralması hər iki gözdə olduqda, qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin bütün qrafaları üzrə «a» bəndi, bir gözdə olduqda «b» bəndi üzrə çıxarılır. Görmə sahəsinin 30 dərəcədən 45 dərəcəyədək daralması hər iki gözdə olduqda, qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin «b» bəndi, bir gözdə olduqda isə «c» bəndi üzrə çıxarılır.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

stasionar şəraitdə təyin edilmiş və gözdaxili təzyiqin yüksəlməsi ilə müşayiət olunan xroniki uveit və uveopatiyalar, keratoqlobus və keratokonus;

bir, yaxud hər iki gözdə afakiya, artifakiya;

gözün görmə funksiyalarının proqressivləşən zəifləməsi ilə göz dibində degenerativ-distrofik dəyişikliklərin (tor qişanın kənar degenerasiyası, çoxsaylı xorioretinal ocaqlar, arxa stafiloma və s.) olması;

gözün daxilində iltihabi və distrofik dəyişikliklər yaratmayan yad cismin olması.

Gözdaxili yad cisimlər olan bütün hallarda, «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə, hərbi-uçot ixtisasları üzrə xidmətə yararlılıq kateqoriyaları barədə məsələ gözün yaralanmasından 3 aydan az olmayaraq müddət keçdikdən sonra həll edilir. Metalloz və iltihab əlamətləri olmadıqda, gözün funksiyaları (görmə itiliyi, görmə sahəsi, qaranlığa adaptasiya və s.) yaxşı saxlandıqda, onlar sıradankənar hərbi xidmətə yararlı, lakin tankların, piyadaların döyüş maşınlarının, zirehli maşınların ekipaj heyəti tərkibində, raket hissələrinin buraxıcı qurğularında xidmətə, nəqliyyat vasitələrini idarə etməyə, həmçinin bədənin vibrasiyası ilə əlaqədar olan işlərə yararsızdırlar.

Görmə sinirinin atrofiyası zamanı hərbi xidmətə və hərbi-uçot ixtisasları üzrə xidmətə yararlılıq gözün funksiyalarından (görmə itiliyi, görmə sahəsi və s.) asılı olaraq təyin edilir.

Hərbi xidmətə çağırış zamanı, hərbi xidmətə könüllü daxil olan zaman buynuz qişada və ya sklerada optikorekonstruktiv cərrahiyyə əməliyyatları keçirmiş vətəndaşlar, əgər əməliyyatdan 6 aydan az vaxt keçmişsə, hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab olunurlar. Cərrahiyyə əməliyyatından sonra hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası gözün funksiyalarının vəziyyətindən və əməliyyata qədər göz almalarının ultrasəs biometriyasının nəticələrindən və sənədlə təsdiq olunmuş ametropiya dərəcəsindən asılı olaraq, «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə təyin edilir.

Buynuz qişada optikorekonstruktiv cərrahiyyə əməliyyatları keçirmiş şəxslər əməliyyatdan sonra fəsadlaşmalar, göz dibində və buynuz qişada degenerativ-distrofik dəyişikliklər olmadıqda, habelə cərrahiyyə əməliyyatına qədər ametropiya dərəcəsinin ƏTC-nin «ç» bölməsi ilə nəzərdə tutulandan yüksək olmaması sənədlə təsdiq olunduğu halda, cərrahiyyə əməliyyatından 1 (bir) il sonra hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olmağa yararlıdırlar.

Bir və ya hər iki gözdə afakiya, artifakiya olduqda, korreksiyanın rahat keçirilməsi ilə görmə itiliyindən asılı olaraq, III qrafa üzrə şəhadətləndirilənlər üçün qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin 35-ci maddəsi üzrə çıxarılır. Onlar hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olmağa, HDQ, ÜH, DP, XQ-də, tanklarda, piyadaların döyüş maşınları ekipajı heyətində xidmətə, nəqliyyat vasitələrini idarə etməyə və bədənin vibrasiyası ilə bağlı işlərə yararsızdırlar.

Göz büllurunun çıxığı və burxulması afakiya kimi qiymətləndirilir. Bir gözdə afakiya o vaxt ikitərəfli hesab olunur ki, digər gözdə həmin gözün görmə itiliyini 0,4-ə qədər azaldan büllurun bulanması olsun.

Yalnız yarıq lampa ilə müayinə zamanı aşkar edilən göz büllurunun rəngbərəngliyi, əlvanlığı, qayacıqlar, dənəciklər və vakuollar, eləcə də görmə itiliyini azaltmayan göz büllurunun ön kapsuluna anadangəlmə piqment toplanması bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, hərbi liseylərə daxil olmağa, RYK, İŞM, RM, EMS və lazer şüalanması mənbələri ilə işləməyə mane olmur.

RYK, İŞM, RM, EMS və lazer şüalanması mənbələrində işləyən şəxslərdə biomikroskopiya zamanı göz büllurunun arxa kapsulunda bulanma aşkar edilərsə və büllurun bulanmasının proqressivləşməsinin əsaslı əlamətləri (uzunmüddətli müşahidə nəticəsində onların sayının və ölçülərinin mühüm dərəcədə böyüməsi) müşahidə olunarsa, onlar hərbi-uçot ixtisasları üzrə xidmətə yararsız hesab olunurlar.

Bir və ya hər iki gözdə davamlı mütləq mərkəzi və paramərkəzi skotomalar olduqda, «Xəstəliklər cədvəli»nin bütün qrafaları ilə şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə, hərbi-uçot ixtisasları üzrə xidmətə yararlılıq kateqoriyası gözlərin funksiyasının vəziyyətindən asılı olaraq, «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri və ƏTC üzrə təyin edilir.

Sifilitik mənşəli parenximatoz keratiti olan şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin 6-cı maddəsinin «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
31	Tor qişanın qopması və cırılması
	a) hər iki gözdə qeyri-travmatik etiologiyalı	D	D	D
	b) hər iki gözdə posttravmatik etiologiyalı	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) bir gözdə istənilən etiologiyalı	C	C	B

 

«a» bəndinə habelə gözlərin funksiyalarının proqressivləşən zəifləməsi olduqda, hər iki gözdə tor qişasının posttravmatik qopmasının uğursuz təkrar cərrahiyyə müalicəsi halları aiddir.

Hər iki gözün tor qişasının travmatik etiologiyalı qopmasını keçirmiş zabitlər, gizirlər, miçmanlar gözün funksiyalarının (görmə itiliyi, görmə sahəsi və s.) yaxşı saxlanması şərti ilə, fərdi qaydada sıradankənar hərbi xidmətə yararlı hesab oluna bilərlər. Onlar tankların, piyadaların döyüş maşınlarının, zirehli maşınların ekipajının, raket hissələrinin buraxıcı qurğularının tərkibində xidmətə, nəqliyyat vasitələrini idarə etməyə, həmçinin bədənin vibrasiyası ilə bağlı işlərə yararsız hesab olunurlar.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
32	Qlaukoma:
	a) inkişaf etmiş və sonrakı mərhələlərdə hər iki gözdə	D	D	D
	b) eyni şey bir gözdə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) bir və ya hər iki gözdə başlanğıc mərhələdə, preqlaukoma mərhələsində	C	C	B

 

Qlaukoma diaqnozu stasionar şəraitdə yük sınaqları tətbiq edilməklə təsdiq olunmalıdır. Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası məsələsi müalicədən (medikamentoz və ya cərrahi) sonra prosesin stabilləşmə dərəcəsi və görmə orqanının funksiyaları (görmə itiliyi, görmə sahəsi, paramərkəzi skotomaların, o cümlədən yük sınaqları zamanı olması, həmçinin görmə siniri məməciyinin ekskovasiyası və s.) nəzərə alınmaqla həll edilir.

Bu maddə ilə ikincili qlaukoması olan şəxslər də şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
33	Göz əzələlərinin xəstəlikləri, gözlərin müştərək hərəkətinin pozulması:
	a) diplopiya ilə müşayiət olunan göz almasının hərəki əzələlərinin davamlı iflici	C	C	C və ya B FƏRDİ
	b) eyni dəyişikliklər, diplopiya olmadıqda; binokulyar görmənin olmaması ilə müşayiət olunan müştərək çəpgözlük	A-3	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə, habelə göz əzələlərinin zədələnməsi ilə nəticələnən göz yuvasının travmasından sonrakı davamlı diplopiya aiddir. Əgər diplopiya hər hansı bir xəstəliyin nəticəsidirsə, onda qərar əsas xəstəliyə görə çıxarılır.

Şəhadətləndirilən şəxslərdə ikigörmə göz almalarının yanlara və yuxarıya doğru axıradək aparmalarında olarsa, qərar «b» bəndi üzrə, aşağıya doğru baxarkən olduqda isə «a» bəndi üzrə çıxarılır.

«b» bəndinə, habelə göz alması əzələlərinin aydın ifadə olunmuş yellənən spazmı aiddir.

Əgər nistaqm sinir sisteminin və ya vestibülyar aparatın zədələnməsinin əlamətlərindən biridirsə, qərar əsas xəstəliyə görə çıxarılır. Görmə itiliyinin mühüm dərəcədə zəifləməsi olduqda, qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin 35-ci maddəsinə əsasən çıxarılır.

Göz almalarının tam kənara çəkilmələri zamanı nistaqmoid səyrimələr hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

15 dərəcədən az müştərək çəpgözlük olduqda, diaqnoz binokulyar görmənin yoxlanması ilə təsdiq olunmalıdır. Binokulyar görmənin olması müştərək çəpgözlüyün inkar edilməsi üçün əsasdır.

Hər iki gözün yaxşı görməsi ilə müşayiət olunan alternasiya edən çəpgözlükdən diplopiya yarana biləcəyini nəzərə alaraq, cərrahiyyə müalicəsindən çəkinmək lazımdır.

Diplopiyasız müştərək çəpgözlük, paralitik çəpgözlük və binokulyar görmənin digər pozulmaları ilə hərbi xidmətə və hərbi-uçot ixtisası üzrə xidmətə yararlılıq kateqoriyası gözün funksiyalarından (görmə itiliyi, görmə sahəsi və s.) asılı olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə və ƏTC-yə uyğun təyin edilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
34	Refraksiyanın və akkomodasiyanın pozulmaları:
	a) hər hansı gözün meridianlardan birində 12,0 DPTR-dən artıq yaxıngörməsi və ya uzaqgörməsi, yaxud hər hansı gözdə iki əsas meridianda 6,0 DPTR-dən artıq refraksiya fərqi ilə hər növ astiqmatizm	D	D	D
	b) hər hansı gözün meridianlardan birində 8,0 DPTR-dən artıq və 12,0 DPTR-ə qədər yaxıngörməsi və ya uzaqgörməsi, yaxud hər hansı gözdə iki əsas meridianda 4,0 dptr-dən artıq və 6,0 dptr-ə qədər refraksiya fərqi ilə hər növ astiqmatizm	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) hər hansı gözün meridianlardan birində 6,0 DPTR-dən artıq və 8,0 DPTR-ə qədər yaxıngörməsi	C	C	B
	ç) hər hansı gözün meridianlardan birində 3,0 DPTR-dən artıq və 6,0 DPTR-ə qədər yaxıngörməsi və ya hər hansı gözün meridianlardan birində 6,0 DPTR-dən artıq və 8,0 DPTR-ə qədər uzaqgörməsi, yaxud hər hansı gözdə iki əsas meridianda 2,0 DPTR-dən artıq və 4,0 DPTR-ə qədər refraksiya fərqi ilə hər növ astiqmatizm	A-3	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Refraksiya anomaliyalarının növü və dərəcəsi skiaskopiya və ya refraktometriyanın köməyi ilə təyin edilir.

Bu maddədə göstərilən refraksiya anomaliyaları zamanı «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə HDQ, ÜH, DP, XQ-də xidmətə yararlılıq dərəcəsinin fərdi təyin edilməsi nəzərdə tutulan hallarda, görmə itiliyinə həlledici əhəmiyyət verilir.

Akkomodasiyanın davamlı spazmı, parezi və iflici hallarında nevropatoloq, terapevt və digər ixtisaslardan olan həkim-mütəxəssislərin iştirakı ilə müayinə aparılmalıdır. Əgər akkomodasiyanın davamlı spazmı, parezi və ya iflici sinir sisteminin, daxili orqanların xəstəlikləri ilə əlaqədardırsa, belə hallarda qərar əsas xəstəliyə görə çıxarılır.

Akkomodasiyanın spazmı, sikloplegiyada təyin edilən refraksiya optimal mənfi korreksiyaedici linzanın sikloplegiyaya qədər olan gücündən daha zəif olan hallarda funksional xəstəlikdir.

Uğursuz stasionar müalicədən sonra bir və ya hər iki gözdə akkomodasiyanın spazmı, parezi olduqda, yararlılıq kateqoriyası «Xəstəliklər cədvəli»nin 34 və 35-ci maddələri üzrə, korreksiya ilə görmə itiliyindən və dəfələrlə aparılan sikloplegiyalardan sonra əvvəlki səviyyəsinə qayıdan ametropiyanın dərəcəsindən asılı olaraq təyin edilir.

Bir gözdə akkomodasiyanın davamlı iflici olduqda, hərbi xidmətə, hərbi-uçot ixtisası üzrə xidmətə yararlılıq kateqoriyası gözün funksiyalarından (korreksiya ilə görmə itiliyindən, görmə sahəsindən və s.) asılı olaraq təyin edilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
35	Korluq, zəif görmə, rəng görmə anomaliyaları
	a) bir gözün görmə itiliyinin 0,09 və aşağı olması və ya korluğu olduqda, digər gözün görmə itiliyinin 0,3 və aşağı olması; bir gözün göz alması olmadıqda, digər gözün görmə itiliyinin 0,3 və aşağı olması; hər iki gözün görmə itiliyinin 0,2 və aşağı olması	D	D	D
	b) bir gözün görmə itiliyinin 0,09 və aşağı olması və ya korluğu olduqda, digər gözün görmə itiliyinin 0,4 və yuxarı olması; bir gözün göz alması olmadıqda, digər gözün görmə itiliyinin 0,4 və yuxarı olması; bir gözün görmə itiliyi 0,3 olduqda, digər gözün görmə itiliyinin 0,3-dən 0,1-dək olması	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) bir gözün görmə itiliyi 0,4 olduqda, digər gözün görmə itiliyinin 0,3-dən 0,1-dək olması	C	C	B
	ç) dixromaziya, II — III dərəcəli rəng duyğusu zəifliyi	A-2	A	A

 

Hər gözün görmə itiliyi istənilən şüşələrlə, o cümlədən kombinə olunmuş şüşələrlə, habelə kontakt linzalarla (yaxşı (20 saatdan az olmayaraq) keçirilmə ilə, diplopiyanın, gözlərin qıcıqlanmasının olmaması) korreksiya nəzərə alınmaqla, zabitlərdə, gizirlərdə, miçmanlarda isə intraokulyar linzalarla təyin edilir. Kontakt linzalardan istifadə edən şəxslərin görmə itiliyi hərbi xidmətkeçməyə mane olmayan adi eynəkləri olmalıdır.

«Xəstəliklər cədvəli»nin I, II qrafası ilə şəhadətləndirilənlər üçün hərbi xidmətkeçməyə mane olmayan görmə itiliyi, uzaq üçün korreksiya ilə bir gözdə 0,5-dən, digər gözdə 0,1-dən və ya hər iki gözdə 0,4-dən aşağı olmamalıdır. Şübhəli hallarda görmə itiliyi nəzarəti müayinə metodları ilə təyin edilir.

Adi sferik şüşələrlə korreksiya zamanı, eləcə də şəhadətləndirilən şəxslərdə korreksiya olunmayan anizometropiyalar olduqda, «Xəstəliklər cədvəli»nin bütün qrafaları üzrə rahat keçirilən binokulyar korreksiya ilə (hər iki göz üçün şüşələrin gücündəki fərqin 2,0 DPTR artıq olmaması ilə) görmə itiliyi nəzərə alınır. Astiqmatizmin istənilən növünün korreksiyası silindrik və ya kombinə olunmuş şüşələrlə bütün meridianlar üzrə tam aparılmalıdır.

hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olan şəxslərdə görmə itiliyi korreksiya ilə ƏTC-nin «ç» bəndində göstərilən refraksiya həddini aşmırsa, yalnız yaxıngörmə, sadə və mürəkkəb yaxıngörmə astiqmatizmi olduqda təyin edilir, görmə itiliyinin aşağı düşməsinin digər səbəbləri (uzaqgörmə, uzaqgörmə astiqmatizmi və ya qarışıq astiqmatizm) olduqda isə korreksiyasız təyin edilir.

Hər gözdə uzaq üçün korreksiyasız görmə itiliyi 0,3-dən aşağı olduqda, çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçuların ÜH-də xidmətə yararlılığı komandanlığın və hərbi hissə həkiminin rəyləri nəzərə alınmaqla, fərdi qaydada təyin edilir. Bu cür görmə itiliyi olan, HDQ-də çağırış üzrə xidmət keçən hərbi qulluqçular HDQ-də xidmətə yararsız hesab olunurlar, «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən şəxslərin HDQ-də xidmətə yararlılıq kateqoriyası isə fərdi qaydada təyin edilir.

Üzən heyətdə xidmət keçən «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçular və hərbi-dəniz təhsil müəssisələrinin məzunları korreksiya ilə görmə itiliyi uzaq üçün bir gözdə 0,6-dan, digər gözdə 0,5-dən aşağı olmadıqda, ÜH-də xidmətə yararlı hesab olunurlar. Bu şəxslər üçün heç olmazsa bir gözdə ən böyük ametropiyası olan meridianda 5,0 DPTR-dən artıq olmayan yaxıngörmə və ya uzaqgörmə, istənilən növ astiqmatizm isə 3,0 DPTR-dən artıq olmayan refraksiya fərqi ilə iki əsas meridianda icazə verilir.

Rəng duyğusu zəifliyinin forma və dərəcələrinin diaqnostikası üçün rənggörmənin müayinəsində tətbiq edilən həddi cədvəllərdən istifadə olunur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
36	Kəskin xəstəliklərdən, xroniki xəstəliklərin kəskinləşməsindən, travmadan və ya cərrahi müalicədən sonra görmə orqanının müvəqqəti funksional pozulmaları	Ç	Ç	Ç

 

Bu maddədə göstərilən xəstəliklərin stasionar müalicəsi başa çatdıqdan sonra bir qayda olaraq, hərbi qulluqçuların xidməti vəzifələrinin icrasından tam və ya qismən azad edilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır.

Uzunmüddətli stasionar müalicə tələb etməyən və göz funksiyalarının pozulmasına gətirib çıxarmayan xəstəliklərlə ilkin hərbi qeydiyyata alınan, hərbi xidmətə çağırılan, hərbi xidmətə könüllü daxil olan vətəndaşlar, habelə hərbi qulluqçular hərbi xidmətə yararlı sayılırlar.

 

Qulağın və məməyəbənzər çıxıntının xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
37	Xarici qulağın xəstəlikləri: xarici qulaq keçəcəyinin və qulaq seyvanının ekzeması, xroniki diffuz xarici otit, mikozlar nəticəsində xarici otit, xarici qulaq keçəcəyinin qazanılmış daralmaları	A-4	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
38	Orta qulağın və məməyəbənzər çıxıntının xəstəlikləri:
	a) poliplərlə, təbil boşluğunda qranulyasiyalarla, sümük kariyesi ilə müşayiət olunan və (və ya) burunətrafı ciblərin xroniki xəstəlikləri ilə müştərək olan ikitərəfli və ya birtərəfli xroniki orta otit	C	C	C və ya B FƏRDİ
	b) poliplərlə, təbil boşluğunda qranulyasiyalarla, sümük kariyesi ilə müşayiət olunmayan və (və ya) burunətrafı ciblərin xroniki xəstəlikləri ilə müştərək olmayan ikitərəfli və ya birtərəfli xroniki orta otit	C	C	B
	c) keçirilmiş orta otitin qalıq əlamətləri, qulağın barofunksiyasının davamlı pozulması ilə müşayiət olunan xəstəlikləri	A-3	A	A  HDQ-də FƏRDİ

 

Orta qulağın xroniki xəstəlikləri ilə şəhadətləndirilənlərə müalicə təklif olunur.

«a» bəndinə, habelə aşağıdakılar aiddir:

burun tənəffüsünün davamlı çətinləşməsi ilə müşayiət olunan ikitərəfli və ya birtərəfli xroniki irinli orta otit;

əməliyyatdan sonrakı boşluğun natamam epidermizasiyası və boşluqda irin, qranulyasiyalar və ya xolesteatom kütlələrin olması ilə müşayiət olunan orta qulağın xroniki xəstəliklərinin cərrahi müalicəsindən sonrakı hallar;

«Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlərdə qulaq pərdəsinin ikitərəfli davamlı quru perforasiyası və ya əməliyyatdan sonrakı boşluğun tam epidermizasiyası müşahidə olunan hər iki qulaqda radikal cərrahiyyə əməliyyatlarından sonrakı hallar.

Qulaq pərdəsinin davamlı quru perforasiyası dedikdə, 12 ay və daha artıq müddətdə orta qulaqda iltihab olmadığı halda, qulaq pərdəsinin perforasiyası başa düşülür.

Xroniki irinli orta otitin olması otoskopik məlumatlar (qulaq pərdəsinin perforasiyası, təbil boşluğundan ifrazat gəlməsi), təbil boşluğu ifrazatının mikrofloraya görə əkilməsi, gicgah sümüklərinin Şüller və Mayerə görə rentgenoqrafiyası ilə təsdiq olunmalıdır.

«c» bəndinə qulaq pərdəsinin birtərəfli davamlı quru perforasiyası, adheziv orta otit, timpanoskleroz, bir qulaqda 12 ay və daha əvvəl aparılmış radikal cərrahiyyə əməliyyatından sonrakı boşluğun tam epidermizasiyası ilə nəticələnən hallar aiddir.

Qulağın barofunksiyasının davamlı pozulması təkrar müayinələrin məlumatları ilə təyin edilir.

Dalğıclarda barofunksiyanın müayinəsi barokamerada (rekompression kamerada) aparılır. Dalğıc ixtisası üzrə seçilən və ya təhsil alan şəxslər, onlarda eşitmə borusunun yaxşı keçiriciliyi (I və II dərəcəli barofunksiya) olduqda yararlı, barofunksiyanın III dərəcəli davamlı pozulması olduqda, yararsız sayılırlar.

«Dalğıc» hərbi-uçot ixtisası üzrə xidmət keçən şəxslərdə barofunksiyanın III dərəcəli davamlı pozulması olduqda, yararlılıq fərdi qaydada təyin edilir, barofunksiyanın IV dərəcəli pozulması olduqda isə onlar yararsız sayılırlar.

Orta qulaqda radikal və ya rekonstruktiv-bərpaedici cərrahiyyə əməliyyatlarından sonra yaxşı nəticə ilə hərbi qulluqçular «Xəstəliklər cədvəli»nin 41-ci maddəsi üzrə hərbi xidmət vəzifələrinin icrasından müvəqqəti azad edilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
39	Vestibülyar funksiyanın pozulmaları:
	a) davamlı, mühüm dərəcədə ifadə olunmuş vestibülyar pozulmalar	D	D	D
	b) davamsız, mülayim dərəcədə ifadə olunmuş vestibülyar pozulmalar	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) vestibülyar qıcıqlara davamlı və mühüm dərəcədə ifadə olunmuş həssaslıq	A-3	A	A ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ, HDQ-də-YS

 

Vestibülyar pozulmalar zamanı müayinənin nəticələri nevropatoloqla birgə qiymətləndirilir.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

kəskin dərəcədə ifadə olunmuş menyerəbənzər xəstəliklər;

tutmaları stasionar müayinə zamanı müşahidə olunmuş və tibbi sənədlərlə təsdiq edilmiş üzvi və ya funksional xarakterli vestibülyar pozulmaların digər ağır formaları.

«b» bəndinə tutmaları qısamüddətli, mülayim dərəcədə ifadə olunmuş vestibülyar-vegetativ reaksiyalarla keçən menyerəbənzər xəstəliklər və vestibülyar pozulmalar aiddir.

«c» bəndinə vestibülyar pozulma siptomları və digər orqanların xəstəlikləri olmadıqda, yırğalanmaya həssaslığın kəskin yüksəlməsi halları aiddir.

Üzən heyətdə xidmətə yararlılıq haqqında məsələ həll edilərkən, yırğalanmaya vərdiş olunmanın mümkünlüyü nəzərə alınmalıdır.

Yırğalanmaya yüksək həssaslıq olduqda, bütün orqanizmin dərindən hərtərəfli müayinəsi aparılmadan, yalnız vestibülyar funksiyanın müayinəsi ilə kifayətlənmək olmaz, çünki vegetativ reflekslər təkcə qulaq labirintindən yox, digər orqanlardan da yarana bilər.

Yalnız, yırğalanma hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyətinin sistematik itirilməsinə səbəb olduğu hallarda, məşqlərdə və yürüşlərdə iştirak etməkdən 1 (bir) ildən az olmayaraq vaxt keçdikdən sonra, müsbət nəticələr olmadıqda, üzən heyətdə xidmətə yararsızlıq haqqında qərar çıxarılır.

Hərbi-həkim komissiyası üzən heyətdə xidmətə yararlılıq haqqında qərarı vestibülyar-vegetativ hissiyyatın üç müstəvidə otolit reaksiyası təcrübəsi, fırlanan kresloda və ya Xilov yelləncəyində qıcıqlanmanın cəmlənməsi (kumulyasiyası) üsulu, Koriolis sürətləndirməsinin fasiləsiz kumulyasiya sınağı ilə eksperimental müayinələrin nəticələrinə əsaslanaraq çıxarır.

Vestibülometriyanın nəticələri nevropatoloqla birgə qiymətləndirilir. Vestibülyar pozulmaların müvəqqəti xarakterli olması göstərildikdə, müayinə və müalicə hərtərəfli aparılmalıdır.

Üzən heyətə seçim zamanı otolit reaksiyasının və ya Koriolis sürətləndirməsinin fasiləsiz kumulyasiyası sınağının nəticələri yırğalanmaya davamlılığın meyarı hesab olunur. Belə müayinələr zamanı III dərəcəli vestibülyar reaksiya verən şəxslər üzən heyətdə xidmətə yararsızdırlar.

Vestibülyar funksiyanın müayinə edilməsinin nəticələrini qiymətləndirərkən nəzərə almaq lazımdır ki, hətta III dərəcəli müdafiə hərəkətləri, intensiv vegetativ reaksiyaların yoxluğu üzən heyətdə xidmətə yararsızlıq haqqında qərar çıxarılması üçün əsas ola bilməz, çünki vestibülyar aparatın qıcıqlanmasına olan bu reaksiya davamlı deyil və bir qayda olaraq, müvafiq məşqlər nəticəsində itib gedir.

Uçuş heyətinin, üzən heyətin hazırlanması üzrə hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, hava-desant hərbi məktəblərinə (fakültələrinə) daxil olan vətəndaşların şəhadətləndirilməsi zamanı vestibülyar aparatın otolit reaksiyası təcrübəsi ilə və ya Koriolis sürətləndirməsinin fasiləsiz kumulyasiyası sınağı ilə üçqat müayinə aparılması məcburidir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
40	Karlıq, lal-karlıq, eşitmənin zəifləməsi:
	a) hər iki qulağın karlığı və ya lal-karlıq	D	D	D
	b) bir qulağın pıçıltı nitqini eşitməməsi, digər qulağın pıçıltı nitqini 3 m-ə qədər məsafədən eşitməsi, yaxud bir qulağın 1 m-ə qədər məsafədən, digər qulağın 2 m-ə qədər məsafədən pıçıltı nitqini eşitməsi ilə eşitmənin davamlı zəifləməsi	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) bir qulağın pıçıltı nitqini eşitməməsi, digər qulağın pıçıltı nitqini 3 m-dən artıq məsafədən eşitməsi, yaxud bir qulağın 2 m-ə qədər məsafədən, digər qulağın 3 m-ə qədər məsafədən pıçıltı nitqini eşitməsi ilə eşitmənin davamlı zəifləməsi	C	C	B

 

Pıçıltı nitqini bir qulağın 1 m-dən az olmayan, digər qulağın 4 m-dən az olmayan məsafədən eşitməsi və ya hər iki qulağın 3 m-dən az olmayan məsafədən eşitməsi «Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlər üçün hərbi xidmətkeçməyə mane olmur.

Hər iki qulağın karlığı və ya lal-karlıq səhiyyə müəssisələri, lal-karlara aid təşkilatlar və təhsil müəssisələri tərəfindən təsdiq edilməlidir.

Qışqırığın qulaq seyvanı yanında eşidilməməsini karlıq hesab etmək lazımdır.

Eşitmənin zəifləmə dərəcəsini təyin edərkən, pıçıltı nitqi ilə adi müayinədən başqa, danışıq və pıçıltı nitqi, kamertonlar və qulaqların barofunksiyasının təyin edilməsi məcburi olan tonal həddi audiometriyalarla çoxsaylı (3 dəfədən az olmayaraq) xüsusi müayinələr aparmaq lazımdır.

Bir qulağın və ya hər iki qulağın karlığına şübhə olduqda, karlığın obyektiv təyin edilməsi üsullarından istifadə olunur. Bu zaman Barani şaqqıldaqları, Hovseyev, Popov, Ştenger, Xilov təcrübələri və s. tətbiq edilir. Eşitmədə böyük fərq olduqda, gicgah sümüklərinin Stenversə görə rentgenoqrafiyası aparılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
41	Qulağın, məməyəbənzər çıxıntının kəskin xəstəlikləri və xroniki xəstəliklərin kəskinləşməsindən, travmasından və ya cərrahi müalicəsindən sonrakı müvəqqəti funksional pozulmalar	Ç	Ç	Ç

 

Hər hansı bir orta qulaqda radikal və ya rekonstruktiv-bərpaedici cərrahiyyə əməliyyatlarından sonra yaxşı nəticə ilə vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən aparılmış əməliyyatdan sonra 12 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Bu müddət bitdikdən sonra əməliyyatdan sonrakı boşluq tam epidermizasiya olduğu halda, qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin 38-ci maddəsinin «c» bəndi üzrə çıxarılır.

Kəskin orta otitlərin labirintitlə fəsadlaşmasından, orta qulaqda aparılmış radikal cərrahiyyə əməliyyatından sonra hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə 15 gün müddətinə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarıla bilər. Bu maddə ilə nəzərdə tutulmuş digər hallarda «Xəstəliklər cədvəli»nin II qrafası ilə şəhadətləndirilənlərin qismən və ya tam azad edilmələri, III qrafa ilə şəhadətləndirilənlərin isə qismən azad edilmələri barədə qərar çıxarılır.

Qan dövranı sistemi xəstəlikləri

Qan dövranı sistemi xəstəlikləri zamanı ürək çatışmazlığı funksional siniflərə (bundan sonra — FS) görə Nyu-York Ürək Assosiasiyasının (NYHA, 1964) təsnifatına, stenokardiya isə Kanada təsnifatına (1976) uyğun olaraq qiymətləndirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
42	Revmatizm, ürəyin digər revmatik və qeyri-revmatik xəstəlikləri:
	a) ağır dərəcəli ürək çatışmazlığı ilə	D	D	D
	b) orta ağır dərəcəli ürək çatışmazlığı ilə	D	D	C
	c) yüngül dərəcəli ürək çatışmazlığı ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	ç) sol mədəciyin simptomsuz disfunksiyası ilə	B	B	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

IV FS ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ürək xəstəlikləri;

ürək çatışmazlığının dərəcəsindən asılı olmayaraq, ürəyin kombinə olunmuş və müştərək qazanılmış qüsurları;

II — IV FS ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ürəyin təcrid olunmuş aortal qüsurları;

perikardın geniş obliterasiyası;

sol atrioventrikulyar dəliyin təcrid olunmuş stenozu;

dilyatasion və restriktiv kardiomiopatiya, sol mədəciyin çıxarıcı traktının obstruksiyası ilə müşayiət olunan hipertrofik kardiomiopatiya;

I — IV FS ürək çatışmazlığı olduqda, ürəyin qapaq aparatında aparılmış cərrahi müdaxilənin, süni ritm mənbəyinin (kardiostimulyatorun) implantasiyasının nəticələri;

ürək ritminin və keçiriciliyin müalicə olunmayan davamlı pozulmaları (tam AV-blokada, II dərəcəli AV-blokada, politop mədəcik ekstrasistoliyası, paroksizmal taxiaritmiyalar, sinus düyününün zəifliyi sindromu).

Bəzi hallarda, hərbi xidmətkeçmənin son yaş həddinə çatmamış, hərbi xidmət vəzifələrini yerinə yetirmək qabiliyyətini saxlamış zabitlər, süni kardiostimulyatorun implantasiyasından sonra «c» bəndi ilə şəhadətləndirilə bilərlər.

«b» bəndinə ürəyin III FS ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan xəstəlikləri aiddir.

Ürək ritminin və keçiriciliyin davamlı pozulmaları, paroksizmal taxiaritmiyaları, habelə WPW, sinus düyününün zəifliyi sindromları olan şəxslər, ürək çatışmazlığının dərəcəsindən və tac qan dövranının pozulmasından asılı olaraq, «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

Ürək ritminin davamlı pozulmalarına 7 gündən çox davam edən, antiaritmik terapiya tələb edən və müalicənin kəsilməsindən sonra yenidən başlanan aritmiyalar aiddir.

Keçiriciliyin davamlı pozulmalarına I — II dərəcəli AV—blokadanın daimi (təsbit olunmuş) formaları, mədəcikdaxili tam blokadalar aiddir.

I dərəcəli funksional (vaqus) AV—blokada (AV-keçiriciliyin normallaşması fiziki yüklənmədən və ya venadaxilinə 0,5 — 1,0 mq atropin-sulfat yeridildikdən sonra baş verir), His dəstəsinin sağ ayaqcığının natamam blokadası, paroksizmal ritm pozulmaları ilə müşayiət olunmayan CLC sindromu bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

«Xəstəliklər cədvəli»nin I, II qrafaları üzrə şəhadətləndirilən təcrid olunmuş qazanılmış ürək qüsurları (bu maddənin «a» bəndində göstərilənlərdən başqa) olan şəxslər, ürək çatışmazlığı olmasından asılı olaraq, «b» və ya «c» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən təcrid olunmuş aortal ürək qüsurları (bu maddənin «a» bəndində göstərilənlərdən başqa) olan şəxslər barədə qərar «c» bəndi üzrə çıxarılır.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

II FS ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ürək xəstəlikləri;

revmatizmin təkrar hücumları;

ürək ritminin, keçiriciliyin davamlı pozulması və (və ya) I — II FS ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ürəyin mitral və ya digər qapaqlarının ilkin prolapsı, miokarditik kardioskleroz;

I FS ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan və ya ürək çatışmazlığı əlamətləri olmayan hipertrofik kardiomiopatiya;

ürək çatışmazlığı əlamətləri olmadıqda, ürəyin anadangəlmə və ya qazanılmış qüsurlarına görə aparılmış cərrahi müalicədən, süni kardiostimulyatorun implantasiyasından sonrakı hallar.

Hərbi xidmətdə olmanın son yaş həddinə çatmamış zabitlər ürəyin anadangəlmə və ya qazanılmış qüsurlarına görə aparılmış cərrahi müalicədən sonra hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasının müəyyən edilməsi məqsədi ilə cərrahi əməliyyatdan 4 ay keçdikdən sonra şəhadətləndirilməyə göndərilə bilərlər.

I — II FS ürək çatışmazlığı exokardioqrafiyada aşkar olunan kardiohemodinamik göstəricilərlə (atma fraksiyasının enməsi, sol mədəciyin və qulaqcığın sistolik və diastolik ölçülərinin böyüməsi, mitral və aortal qapaqlar üzərində requrhitasiya axınlarının yaranması, miokard liflərinin sirkulyar yığılma sürətinin azalması), eləcə də xəstəliyin kliniki təzahürlərinin təhlili ilə birgə fiziki yükün fərdi keçirilməsinin qiymətləndirilməsi üçün veloerqometriyanın nəticələri ilə təsdiq olunmalıdır.

İlkin aktiv revmatizm keçirmiş və «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilən şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin 48-ci maddəsi üzrə, tibb müəssisəsindən çıxarıldıqdan sonra 12 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Sonralar, ürəyin və digər orqanların zədələnməsi əlamətləri olmadıqda, onlar bu maddənin «ç» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

İlkin aktiv revmatizm keçirmiş və «Xəstəliklər cədvəli»nin II qrafası üzrə şəhadətləndirilənlərə «Xəstəliklər cədvəli»nin 48-ci maddəsinə əsasən 45 gündən 60 günədək xəstəliyə görə məzuniyyət verilir.

«ç» bəndinə ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunmayan, ürək ritmi və keçiriciliyinin davamlı pozulmaları olmayan, ürək əzələsi xəstəliklərinin davamlı kompensasiya olunmuş nəticələri, miokardioskleroz, ürəyin mitral və digər qapaqlarının ilkin prolapsı və s. aiddir.

Miokardiosklerozla nəticələnməyən və ürək ritmi və keçiriciliyinin pozulmaları olmayan keçirilmiş qeyri-revmatik miokarditlər bu maddənin tətbiqi üçün əsas vermir və hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə, hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
43	Hipertoniya xəstəliyi:
	a) III mərhələ	D	D	D
	b) II mərhələ	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) I mərhələ	C	C	B

 

«a» bəndinə III mərhələ hipertoniya xəstəliyi və hipertoniya xəstəliyinin tez proqressivləşən (bədxassəli) forması aiddir.

Hipertoniya xəstəliyinin III mərhələsi arterial təzyiqin sabit yüksək (sakit vəziyyətdə: sistolik təzyiqin 200 mm civə sütunu və artıq, diastolik təzyiqin 115 mm civə sütunu və artıq) göstəriciləri ilə xarakterizə olunur. Miokard infarktı və ya insult keçirmiş şəxslərdə arterial təzyiqin göstəriciləri aşağı düşə bilər. Xəstəliyin klinik şəklində hipertenziv sindromla bilavasitə və sıx bağlı olan ağır damar pozulmaları (II — IV FS ürək çatışmazlığı, miokard infarktı, hemorragik insult, aortanın laylanan anevrizması, qansızma və ya ekssudatlarla müşayiət olunan tor qişa arteriyalarının generalizə olunmuş daralması və görmə siniri məməciyinin ödemi, kreatininin səviyyəsi 176 mkmol/l-dən artıq olan xroniki böyrək çatışmazlığı) üstünlük təşkil edir.

«b» bəndinə arterial təzyiqin, daimi medikamentoz terapiya aparılmadan normal rəqəmlərə düşməyən davamlı yüksəlmiş (sakit vəziyyətdə: sistolik təzyiqin 180 —199 mm civə sütunu, diastolik təzyiqin 105 — 114 mm civə sütunu) göstəriciləri ilə hipertoniya xəstəliyinin II mərhələsi aiddir. Hipertoniya xəstəliyinin ikinci mərhələsi həm kliniki məlumatlar, həm də instrumental (rentgenoloji, EKQ, ExoKQ) müayinələr ilə aşkar edilən sol mədəcik miokardının hipertrofiyası, tor qişa damarlarının generalizə olunmuş və ya lokal daralması, proteinuriya və (və ya) kreatininin səviyyəsinin 105 — 176 mkmol/l olması ilə səciyyələnir. Hipertoniya xəstəliyinin II mərhələsində baş-beyin qan dövranının serebral, keçib gedən hərəki, hissiyyat, nitq, beyincik, vestibülyar və digər dinamik pozulmalarına rast gəlinə bilər.

«c» bəndinə arterial təzyiqin yüksəlmiş (sakit vəziyyətdə: sistolik təzyiqin 160-dan 179 mm civə sütununa qədər, diastolik təzyiqin 95-dən 104 mm civə sütununa qədər yüksəlməsi) göstəriciləri ilə hipertoniya xəstəliyinin I mərhələsi aiddir.

Hipertoniya xəstəliyinin I mərhələsi zamanı arterial təzyiq labildir, gün ərzində nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişir. Dövri olaraq arterial təzyiqin göstəriciləri göstərilən rəqəmlərdən yuxarı qalxa bilər. Arterial təzyiqin spontan normallaşması (istirahət vaxtı, xəstənin məzuniyyətdə olduğu dövrdə) mümkündür, lakin bu uzunmüddətli deyil və tədricən baş verir. Xəstəliyin kliniki şəklində adətən ürək, baş-beyin, böyrəklər tərəfindən üzvi dəyişikliklər olmur. Göz dibindəki dəyişikliklər daimi deyil. Orqan və sistemlərin funksiyaları cüzi pozulur və ya pozulmur.

«Xəstəliklər cədvəli»nin I, II qrafaları üzrə şəhadətləndirilən şəxslərdə hipertoniya xəstəliyinin diaqnozu stasionar müayinə və dispanser müşahidənin nəticələri ilə təsdiq olunmalıdır. Arterial hipertenziyanın ilk dəfə aşkar edildiyi və müşahidə müddətinin kifayət qədər olmadığı hallarda hipertoniya xəstəliyinin olması ixtisaslaşdırılmış bölmədə təsdiq edilməlidir.

Hipertoniya xəstəliyinin bütün hallarında simptomatik hipertenziyalarla differensial diaqnostika aparılmalıdır. Simptomatik arterial hipertenziyası olan şəxslər əsas xəstəliyə görə şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
44	Ürəyin işemik xəstəliyi:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B

 

Ürəyin işemik xəstəliyinin olması instrumental müayinə metodları (hökmən sakit vəziyyətdə və yük sınaqları ilə EKQ, exokardioqrafiya; əlavə — stress-exokardioqrafiya, koronaroqrafiya və s.) ilə təsdiq olunmalıdır.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

IV və III FS stenokardiya;

I FS ürək çatışmazlığı və III FS stenokardiyanın müştərəkliyi.

Bu bəndə stenokardiyanın və ürək çatışmazlığının ifadə olunma dərəcəsindən asılı olmayaraq aşağıdakılar da aiddir:

transmural və ya təkrar miokard infarktları nəticəsində inkişaf edən ürəyin anevrizması və ya iriocaqlı kardiosklerozu;

ürəyin işemik xəstəliyi nəticəsində ürək ritmi və keçiriciliyinin pozulmalarının davamlı, müalicəyə tabe olmayan formaları (tam AV-blokada, II dərəcəli AV-blokada, paroksizmal taxiaritmiyalar, politop mədəcik ekstrasistoliyası, sinus düyününün zəifliyi sindromu);

yayılmış stenozlaşdırıcı proses (2 və daha çox tac arteriyasında 75%-dən artıq);

sol tac arteriyası kökünün stenozu (50%-dən artıq) və (və ya) sol tac arteriyasının ön mədəciklərarası şaxəsinin yüksək təcrid olunmuş stenozu (50%-dən artıq);

miokardın sağ tip qan təchizatında sağ tac arteriyasının stenozu (75%-dən artıq).

Aorta-tac qan damarının şuntlaşdırılması, koronar angioplastika əməliyyatlarını keçirmiş və «Xəstəliklər cədvəli»nin I, II, III qrafaları üzrə şəhadətləndirilən şəxslər süni ritmvericinin implantasiyasından sonra «a» bəndi üzrə həm dinc dövrdə, həm də müharibə dövründə hərbi xidmətə yararsız sayılırlar. Bəzi hallarda, belə vəziyyətlər zamanı hərbi xidmətkeçmənin son yaş həddinə çatmamış zabitlər hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyəti saxlandıqda, əməliyyatdan sonra «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilə bilərlər.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

II FS stenokardiya;

II FS ürək çatışmazlığı;

bir iri tac arteriyasının («a» bəndində göstərilənlərdən başqa) okklyuziyası və ya stenozu (75%-dən artıq).

Miokard infarktı («a» bəndində göstərilənlərdən başqa) keçirmiş, eləcə də ürək ritmi və keçiriciliyinin davamlı pozulmaları, paroksizmal taxiaritmiyaları, sinus düyününün zəifliyi sindromu olan şəxslər ürək çatışmazlığının və (və ya) stenokardiyanın ifadə olunma dərəcəsindən asılı olaraq, «a» və ya «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

I FS stenokardiya;

I FS ürək çatışmazlığı.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
45	Aortanın, magistral və periferik arteriyaların və venaların, limfa damarlarının xəstəlikləri və zədələnmələrinin nəticələri:
	a) qan dövranının və funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) qan dövranının və funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C
	c) qan dövranının və funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) qan dövranının və funksiyaların pozulması ilə müşayiət olunmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-3	A	A HDQ, DP-də  YS

 

Bu maddə ilə «Xəstəliklər cədvəli»nin bütün qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlərə tibbi göstərişlərə görə cərrahi müalicə təklif olunur. Müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası patoloji prosesin ifadə olunma dərəcəsindən asılı olaraq təyin edilir.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

magistral damarların arterial və arteriovenoz anevrizmaları;

ətrafların dekompensasiya olunmuş işemiyaları (qanqrenoz-nekrotik mərhələ) ilə müşayiət olunan obliterasiyaedici ateroskleroz, endarteriit, trombanqiit, aortoarteriit;

orqanların funksiyalarının və distal qan dövranının kəskin pozulması ilə müşayiət olunan qarın aortasının aterosklerozu, onun visseral şaxələrinin, qalça arteriyalarının mənfəzinin qismən və ya tam obliterasiyası ilə nəticələnən aterosklerozu;

qapı (portal) venası və ya boş venanın trombozu;

tez-tez residivləşən, IV dərəcəli xroniki vena çatışmazlığı (daimi ödemlə, dərinin nazikləşməsi və hiperpiqmentasiyası, indurasiya, dermatit, xoraların və ya xoralardan sonrakı çapıqların olması ilə dərin, dərialtı və kommunikant venaların qapaqlarının çatışmazlığı) ilə müşayiət olunan tromboflebit, flebotromboz, aşağı ətrafların postrombotik və varikoz xəstəliklərinin indurativ-xoralı formaları;

implantasiya edilmiş kava-filtrin olması;

IV dərəcəli fil azarı (limfedema);

III mərhələ anqiotrofonevrozlar (qanqrenoz-nekrotik mərhələ);

xəstəliyin proqressivləşən gedişi və qan dövranının davam etməkdə olan pozulması ilə müşayiət olunan iri magistral (aorta, qalça, bud, braxiosefal arteriyalar, qapı venası və ya boş vena) və periferik damarlarda rekonstruktiv cərrahiyyə əməliyyatlarının nəticələri.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

obliterasiyaedici endarteriit, trombanqiit, aortoarteriit və aşağı ətrafların damarlarının aterosklerozu, II mərhələ;

III dərəcəli xroniki vena çatışmazlığı (ayaqlarda və baldırlarda gecə istirahəti dövründə tam itməyən ödemlərin olması, qaşınma, hiperpiqmentasiyalar, dərinin nazikləşməsi, xoraların olmaması) ilə müşayiət olunan ödemli-indurativ formalı postromboflebitik və ya varikoz xəstəliyi;

III dərəcəli fil azarı (limfedema);

davamlı ağrı sindromu, barmaqların göyərməsi, soyuqda hərəkətlərin məhdudlaşması ilə müşayiət olunan, uğursuz təkrar stasionar müalicədən sonrakı II mərhələ angiotrofonevrozlar; qan dövranının cüzi pozulmaları ilə müşayiət olunan magistral və periferik damarlarda rekonstruktiv cərrahiyyə əməliyyatlarının nəticələri;

toxum ciyəsi venalarının III dərəcəli (ciyə venaları atrofiya olunmuş xayanın aşağı qütbündən aşağı sallanır, daimi ağrı sindromu, spermatogenezin pozulması, proteinuriya, hematuriya olur) varikoz genişlənməsi. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə hərbi qulluqçular, toxum ciyəsi venalarının III dərəcəli varikoz genişlənməsinə görə «c» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

obliterasiyaedici endarteriit, trombanqiit, aşağı ətrafların damarlarının aterosklerozu, I mərhələ;

II dərəcəli xroniki vena çatışmazlığı (uzunmüddətli yeriş və ya ayaq üstə çox dayanma zamanı ayaqlarda və baldırlarda əmələ gələn, gecə və ya gündüz istirahəti ərzində çəkilən vaxtaşırı ödemlərin olması) əlamətləri ilə müşayiət olunan postrombotik xəstəlik və ya varikoz xəstəliyi;

II dərəcəli fil azarı (limfedema);

şəhadətləndirilən şəxs sonrakı müalicədən imtina etdikdə, toxum ciyəsi venalarının residivləşən (təkrar cərrahi müalicədən sonra) II dərəcəli varikoz genişlənməsi («Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər üçün bu halda «ç» bəndi tətbiq olunur). Toxum ciyəsi venalarının varikoz genişlənməsinin bir dəfə residivi (birinci cərrahi müalicədən sonra) «c» bəndinin tətbiqi üçün əsas deyil. Toxum ciyəsi venalarının II dərəcəli varikoz genişlənməsi zamanı ciyə xayanın yuxarı qütbündən aşağı sallanır, xayanın atrofiyası olmur;

I mərhələ angiotrofonevrozlar.

«ç» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

aşağı ətrafların vena çatışmazlığı əlamətləri olmayan (I dərəcə) varikoz xəstəliyi;

I dərəcəli limfedema (ayaq arxasının gecə və ya gündüz istirahəti dövründə azalan və ya itib gedən cüzi ödemi).

Aşağı ətrafların venalarının ayrı-ayrı sahələrdə silindrik və ya qıvrılmış elastiki qabarmalar şəklində, vena çatışmazlığı əlamətləri olmadan genişlənməsi, I — II dərəcəli varikosele bu maddənin tətbiqinə əsas vermir və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

İri magistral arteriyaların qan dövranının və funksiyalarının tam bərpa olunması ilə nəticələnən yaralanmalarından və digər zədələnmələrindən sonra, «Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlərin barəsində «c» bəndi, III qrafa üzrə şəhadətləndirilənlərin barəsində isə «ç» bəndi tətbiq edilir.

Damarların xəstəliyinin və onların zədələnmələrinin nəticələrinin diaqnozu prosesin mərhələsini və funksional pozulmaların dərəcəsini əks etdirməlidir. Ekspert rəyi obyektiv göstəricilər verən müayinələrin (nitroqliserin sınağı ilə reovazoqrafiya, anhio-, flebo-, limfoqrafiya və s.) aparılmasından sonra çıxarılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
46	Babasil:
	a) tez-tez kəskinləşmələrin olması və ikincili anemiya ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	b) II — III mərhələ düyünlərin düşməsi ilə	C	C	B
	c) müalicə uğurlu olduqda nadir kəskinləşmələrlə	A-3	A	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Bu maddə ilə «Xəstəliklər cədvəli»nin bütün qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlərə tibbi göstərişlərə görə cərrahi və ya konservativ müalicə təklif edilir. Müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, ikincili anemiyanın ifadə olunma dərəcəsindən və kəskinləşmələrin tezliyindən asılı olaraq, şəhadətləndirilmə «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə keçirilir.

Babasilin tez-tez təkrarlanan kəskinləşmələrinə şəhadətləndirilən şəxsin qanaxmaya, tromboz və iltihaba, yaxud hemorroidal düyünlərin II — III dərəcəli düşməsinə görə ildə 3 dəfə və daha çox uzunmüddətli (1 ay və artıq) stasionar müalicədə olması, habelə xəstəliyin stasionar müalicə tələb edən təkrar qanaxmalarla fəsadlaşması halları aiddir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
47	Neyrosirkulyator asteniya:
	a) mühüm dərəcədə ifadə olunmuş davamlı vegetativ-damar pozulmaları olduqda	C	C	C və ya B FƏRDİ
	b) mülayim dərəcədə ifadə olunmuş davamlı pozulmalar olduqda	A-3	A	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Neyrosirkulyator asteniya üçün arterial təzyiqin hər hansı bir qıcıqlandırıcıya qeyri-adekvat reaksiyası ilə vegetativ-damar pozulmaları sindromu xarakterikdir. Hipotenziv reaksiyalarla müşayiət olunan neyrosirkulyator asteniyanı arterial təzyiqin 90/50 — 100/60 mm civə sütununa bərabər göstəricilərində sağlamlığından heç bir şikayət etməyən, əmək qabiliyyətini və hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyətini saxlayan sağlam adamların fizioloji hipotoniyasından fərqləndirmək lazımdır. Bütün hallarda, endokrin sisteminin, həzm aparatının, ağ ciyərlərin və digər orqanların xəstəlikləri ilə bağlı olan simptomatik hipotoniyanı istisna etmək lazımdır.

«Xəstəliklər cədvəli»nin I, II qrafası üzrə şəhadətləndirilənlərdə neyrosirkulyator asteniya diaqnozu nevropatoloqun, oftalmoloqun, zərurət olduqda isə digər ixtisaslardan olan həkimlərin iştirakı ilə stasionar müayinə zamanı təyin edilməlidir. İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən, «neyrosirkulyator asteniya» diaqnozu ilə, vətəndaşlar «Xəstəliklər cədvəli»nin 48-ci maddəsi üzrə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar və müalicə olunmalıdırlar.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

müalicəsi müsbət nəticə verməyən, əmək qabiliyyətini və hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyətini mühüm dərəcədə aşağı salan, davamlı kəskin ifadə olunmuş vegetativ damar pozulmaları və daimi şikayətlər olduqda, hipertenziv reaksiyalarla və arterial təzyiqin labilliyi ilə müşayiət olunan neyrosirkulyator asteniya;

müalicəsi müsbət nəticə verməyən, əmək qabiliyyətini və hərbi xidməti vəzifələrini icraetmə qabiliyyətini mühüm dərəcədə aşağı salan, davamlı kəskin ifadə olunmuş vegetativ-damar pozulmaları, ürək ritminin davamlı pozulmaları və daimi şikayətlər olduqda hipotenziv reaksiyalarla və arterial təzyiqin 100/60 mm civə sütunundan aşağı təsbit olunmuş sabit göstəriciləri ilə müşayiət olunan neyrosirkulyator asteniya;

mühüm dərəcədə ifadə olunmuş vegetativ damar pozulmaları, ürək ritminin davamlı pozulmaları ilə müşayiət olunan davamlı kardialgiyalar olduqda, təkrar stasionar müalicəsi uğursuzluqla nəticələnən neyrosirkulyator asteniya (ürək ritminin davamlı pozulmalarının xarakteristikası «Xəstəliklər cədvəli»nin 42-ci maddəsinin izahatında verilmişdir).

«b» bəndinə mülayim dərəcədə ifadə olunmuş təzahürlərlə, o cümlədən ürək ritminin keçib gedən pozulmaları ilə müşayiət olunan, əmək qabiliyyətini və hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyətini aşağı salmayan neyrosirkulyator asteniya aiddir.

Dəqiqədə 5 və daha artıq ekstrasistola olduqda, stasionar müayinə aparılmalıdır.

Sakit vəziyyətdə nadir, tək-tək ekstrasistolaların olması, funksional xarakterli sinus aritmiyası bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

Miokardın üzvi (iltihabi, distrofik və digər xarakterli) dəyişiklikləri nəticəsində ürək ritminin pozulmaları olduqda, şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin 42-ci maddəsi üzrə keçirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
48	Keçirilmiş kəskin xəstəlikdən, xroniki xəstəliyin kəskinləşməsindən, travmadan və ya cərrahi müalicədən sonra qan dövranı sisteminin müvəqqəti funksional pozulmaları	Ç	Ç	Ç

 

Bu maddə ilə çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular, o hallarda hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar ki, onlarda qeyri-revmatik miokarditlərə görə stasionar müalicənin başa çatmasından sonra ürəyin zədələnməsinin davamlı və obyektiv əlamətləri (qan dövranı çatışmazlığı, ürək ritmi və keçiriciliyi pozulmalarının müxtəlif formaları) aşkar olunmasın.

Keçirilmiş qeyri-revmatik miokarditdən sonra «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər tibb müəssisəsindən çıxarıldıqdan sonra 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər üçün aktiv revmatizmdən, qeyri-revmatik miokarditlərdən, miokard infarktından sonra, habelə ürəkdə, tac qan damarlarında, iri magistral və periferik damarlarda cərrahi əməliyyatdan sonra funksiyaların müvəqqəti pozulmaları olduqda, bərpa müalicəsinin başa çatması və hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyətinin tam bərpası üçün 1 aydan çox vaxt tələb olunduqda, xəstəliyə görə 30 gün müddətinə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır.

Ürəyin xroniki işemik xəstəliyinin kəskinləşməsindən (stenokardiyanın ardıcıl tutmaları, ürəyin keçib gedən ritm və keçiricilik pozulmaları, ürək çatışmazlığının keçib gedən formaları), hipertoniya xəstəliyinin kəskinləşməsindən (hipertonik krizlərdən sonrakı hal), ürək aritmiyalarına görə aparılmış elektroimpuls terapiyasından sonra «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər barəsində 15 gündən 30 günədək xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır.

Cərrahi xəstəliklərə görə aparılmış operativ müdaxilələrdən (varikoseleyə görə aparılmış cərrahiyyə əməliyyatlarından və s.) sonra fəsadlaşmalar olmadıqda, müalicə müəssisəsindən çıxarıldıqdan sonra hərbi xidmətə çağırış zamanı vətəndaşların 3 ay müddətinədək müvəqqəti yararsızlığı, hərbi qulluqçulara isə 15 gün müddətinə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır. Operativ müdaxilələrdən sonra fəsadlaşmaların olduğu və hərbi xidmət vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinin tam bərpası üçün 1 aydan artıq müddət tələb olunduğu hallarda hərbi qulluqçulara 30 gün müddətinə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır.

 

Tənəffüs orqanlarının xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
49	Burun boşluğunun, burunətrafı ciblərin, udlağın xəstəlikləri:
	a) mühüm dərəcədə ifadə olunmuş üfunətli zökəm (özena)	C	C	C
	b) burun tənəffüsünün davamlı çətinləşməsi ilə müşayiət olunan polipoz sinusitlər, tez-tez kəskinləşmələrlə irinli sinusitlər	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) burun tənəffüsünün davamsız çətinləşməsi ilə polipoz sinusitlər, nadir kəskinləşmələrlə irinli sinusitlər, irinsiz sinusitlər	A-3	A	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
	ç) burun tənəffüsünün davamlı çətinləşməsi və (və ya) burunətrafı ciblərin barofunksiyasının davamlı pozulması ilə burun boşluğunun, burun-udlağın xəstəlikləri	A- 3	A	A HDQ-də- YS
	d) xroniki dekompensasiya olunmuş tonzillit, xroniki atrofik, hipertrofik, qranulyoz faringit (nazofaringit)	A-3	A	A

 

Xəstəliyin tez-tez kəskinləşməsi dedikdə, ildə 2 dəfə və daha çox kəskinləşmə olması başa düşülür.

Xroniki polipoz sinusitin olması burunətrafı ciblərin kontrastlaşdırma ilə 2 proyeksiyada rentgenoqrafiyası və (və ya) rentgenotomoqrafiyası ilə təsdiq olunmalıdır. Burunətrafı ciblərin xroniki irinli (irinsiz) xəstəliklərinin diaqnozu rinoskopik məlumatlarla, ciblərin 2 proyeksiyada rentgenoqrafiyası, əng sinusiti olduqda isə diaqnostik punksiya ilə də təsdiq edilməlidir.

Aşağıdakı xəstəliklər bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur:

burun tənəffüsünün cüzi dərəcədə pozulması ilə yuxarı tənəffüs yollarının selikli qişasının davamsız subatrofik təzahürləri və burun arakəsməsinin əyriliyi;

diaqnostik punksiya zamanı irin və ya transudat alınmadığı və əng cibi dəliyinin keçiriciliyi saxlanıldığı halda, əng cibi selikli qişasının divaryanı qalınlaşması;

burunətrafı ciblərdə aparılmış cərrahi əməliyyatdan sonrakı qalıq əlamətləri (ağız dəhlizinin keçid büküşünün xətvari çapığı);

cərrahi əməliyyat aparılmış cibin burun boşluğu ilə dəlik vasitəsi ilə birləşməsi və ya rentgenoqramda vual).

Burunətrafı ciblərin barofunksiyasının pozulmalarının davamlı xarakteri şəhadətləndirilən şəxsin şikayətləri, burun boşluğunun vəziyyəti, təzyiqin dəyişmələrinə dözümlülüyün sınaqdan əvvəl və sonra burunətrafı ciblərin rentgenoloji müayinələrinin aparılması ilə barokamerada sınaqdan keçirilməsi, tibbi və xidməti xasiyyətnamələrin məlumatları əsasında təyin edilir.

Xroniki dekompensasiya olunmuş tonzillit dedikdə, xroniki tonzillitin tez-tez kəskinləşməsi, tonzillogen intoksikasiyanın (subfebrilitet, tez yorulma, süstlük, kefsizlik) olması, badamcıqlarətrafı toxumanın və regionar limfa düyünlərinin iltihab prosesinə cəlb edilməsi (paratonzilyar abses, regional limfadenit) və metatonzillyar fəsadlaşmalarla xarakterizə olunan forması başa düşülməlidir.

Xroniki dekompensasiya olunmuş tonzillitin obyektiv əlamətlərinə damaq badamcığını şpatellə basdıqda və ya onu zondlayarkən lakunadan irin ifrazı və ya kazeoz tıxacların çıxması, damaq badamcıqları üzərində kobud çapıqların olması, damaq qövslərinin hiperemiyası və ödemi, onların badamcıqlarla bitişməsi, epitelaltı qatda irinləmiş follikulların olması, döş-körpücük—məməyəbənzər əzələlərin ön kənarı boyunca limfa düyünlərinin böyüməsi aiddir.

Xroniki tonzillitin digər formaları bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən, xroniki tonzillitin istənilən forması ilə vətəndaşlara müalicə təyin olunur.

İrinsiz sinusitlər hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
50	Qırtlağın və traxeyanın boyun hissəsinin xəstəlikləri və zədələnmələri
	a) tənəffüs və (və ya) səs funksiyalarının mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) tənəffüs və (və ya) səs funksiyalarının mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) tənəffüs funksiyalarının cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B

 

Bu maddə müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, qırtlağın və ya traxeyanın boyun hissəsinin anadangəlmə və qazanılmış xəstəliklərini, zədələnmələrinin nəticələrini nəzərdə tutur.

«a» bəndinə səsyaranmanın, təbii nəfəs yolları ilə tənəffüsün, qırtlaq-udlağın ayırıcı funksiyasının davamlı olmaması (yoxluğu), qırtlağın orta stenozu aiddir.

«b» bəndinə obstruktiv tip üzrə II dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə tənəffüsün davamlı çətinləşməsi və (və ya) aparılmış müalicədən sonra 3 ay və daha çox davam edən səsyaranmanın davamlı çətinləşməsi (funksional afoniya, xırıltılı səs, səsin gurluğunun zəifləməsi) aiddir.

Səsyaranmanın davamlı çətinləşməsinin təsdiq olunması üçün səsin gurluğunu dəfələrlə yoxlamaq (müayinə dövrü ərzində 3 dəfədən az olmayaraq) lazımdır.

«c» bəndinə obstruktiv tip üzrə I dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə tənəffüsün davamlı pozulması aiddir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
51	Tənəffüs orqanlarının digər xəstəlikləri
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	A-3	A	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

III dərəcəli tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı ilə müşayiət olunan bronx-ağciyər aparatının, plevranın xroniki xəstəlikləri və ağ ciyərlərin irinli xəstəlikləri;

III mərhələ sarkoidoz;

histoloji müayinələrin nəticəsi ilə təsdiq edilmiş, tənəffüs çatışmazlığının dərəcəsindən asılı olmayaraq, alveolyar proteinoz, alveolar ağciyər mikrolitiazı, idiopatik fibrozlaşdırıcı alveolit.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

II dərəcəli tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı ilə müşayiət olunan bronx-ağciyər aparatının xroniki xəstəlikləri;

ilkin hərbi qeydiyyata alınan, hərbi xidmətə çağırılan, hərbi xidmətə könüllü daxil olan vətəndaşlarda, habelə çağırış üzrə və ya könüllü xidmət keçən əsgərlər, matroslar, çavuşlarda histoloji müayinələrin nəticələri ilə təsdiq olunmuş bronxoektazlar, I — II mərhələ sarkoidoz.

Xəstə diaqnostik punksiyadan imtina etdikdə, diaqnoz klinik, rentgenoloji və laborator məlumatlara əsasən müəyyən edilir.

Zabitlərin, gizirlərin və miçmanların hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığının dərəcəsindən asılı olaraq təyin edilir.

Tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı dərəcələrinin göstəriciləri 1 nömrəli cədvəldə — «Tənəffüs» (ağciyər) çatışmazlığı dərəcələrinin göstəriciləri»ndə verilmişdir (ixtisaslaşdırılmış səhiyyə müəssisələri və ya hərbi tibb müəssisələri üçün daha məlumatlı göstəricilərdən istifadə edilməsi mümkündür).

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
52	Bronxial astma:
	a) ağır dərəcəli	D	D	D
	b) orta ağır dərəcəli	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) yüngül dərəcəli	C	C	B
	ç) bronxların dəyişilmiş reaktivliyinin saxlanması ilə 3 il və daha artıq müddətdə tutmaların olmaması	B	B	A HDQ, DP, ÜH, XQ-də yararsız

 

Bronxial astma diaqnozu stasionar müayinədən sonra təyin edilməlidir.

«a» bəndinə xəstənin təkrar stasionar müalicəsini tələb edən, hormonal asılılıqlı, II — III dərəcəli ağciyər və ağciyər-ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan, ağır və tez-tez baş verən boğulma tutmaları ilə təzahür edən (hər həftə, çox vaxt astmatik hal), nəfəsvermənin zirvə sürətinin (NZS), yaxud sürətləndirilmiş nəfəsvermə həcminin (SNH1) birinci saniyə ərzində normal göstəricilərin 30 %-indən çox gündəlik dəyişmələri və tutmalararası dövrdə NZS-nin, yaxud SNH1-nin normal göstəricilərin 60%-indən az olması ilə xarakterizə olunan bronxial astma aiddir.

«b» bəndinə ayda bir dəfədən az olmayaraq təkrarlanan, müxtəlif bronxgenişləndirici dərmanların yeridilməsi ilə aradan qaldırılan boğulma tutmaları, NZS-nin, yaxud SNH1-nin göstəricilərinin 30 %-dən çox gündəlik dəyişmələri və tutmalararası dövrdə NZS-nin yaxud SNH1-nin normal göstəricilərin 60 — 80% arasında olması ilə xarakterizə olunan bronxial astma aiddir.

«c» bəndinə bronxgenişləndirici dərmanlarla asan aradan qaldırılan, ildə 2 — 3 dəfədən artıq olmayaraq qısamüddətli boğulma tutmaları olan, tutmadan kənar dövrdə simptomların olmaması və ağ ciyərlərin normal funksiyası ilə, NZS-nin, yaxud SNH1-nin 30 %-indən çox gündəlik dəyişmələri və tutmalararası dövrdə NZS-nin, yaxud SNH1-nin normal göstəricilərin 80%-indən çox olması ilə xarakterizə olunan bronxial astma aiddir.

Digər xəstəliklərin fəsadlaşmaları olan bronxospastik (obturasion, endokrin-humoral, nevrogen, toksiki və s.) sindromlar zamanı, hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası əsas xəstəliyin gedişindən asılı olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə təyin edilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
53	Kəskin xəstəliklərdən, xroniki xəstəliklərin kəskinləşməsindən, travmadan və ya cərrahi müalicədən sonra tənəffüs orqanlarının müvəqqəti funksional pozulmaları	Ç	Ç	Ç

 

Bu maddə ilə kəskin pnevmoniyaların gedişinin fəsadlaşma halları (infeksion-toksiki şok, irinləmə, parapnevmonik və metapnevmonik ekssudativ plevritlər, atelektazlar, geniş plevral şvartlar, viruslu pnevmoniyalardan sonra mühüm dərəcədə ifadə olunmuş astenizasiya və s.) olduqda, hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə 30 gün müddətinə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi, ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən isə, vətəndaşlara onların hərbi xidmətə müvəqqəti yararsızlığı haqqında qərar çıxarılır.

Kəskin pnevmoniyaların gedişinin fəsadlaşmadığı yüngül və orta ağır formalarından sonra hərbi qulluqçulara 15 — 20 gün müddətinə xəstəliyə görə məzuniyyət verilir.

Səsyaranmanın müxtəlif etiologiyalı pozulmalarında və ümumi sağlamlıq vəziyyəti yaxşı olduqda, hərbi qulluqçulara məzuniyyət verilməsi məqsədəuyğun deyil və onlar tam sağalanadək xüsusi müalicə almalıdırlar.

Yuxarı tənəffüs yollarının, əng və çənənin zədələnməsi, yaxud xəstəliyinə görə cərrahiyyə əməliyyatı (alın cibinin açılması, əngin və ya çənənin kistalarının, poliplərinin çıxarılması və s.) aparılmış hərbi qulluqçulara məzuniyyət o halda verilir ki, xüsusi müalicənin başa çatmasına baxmayaraq, xəstənin hərbi xidməti vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinin bərpası üçün 15 gündən az olmayan müddət tələb olunsun.

Yuxarı tənəffüs yollarının digər xəstəliklərinə görə aparılmış cərrahiyyə əməliyyatlarından sonra müvəqqəti funksional pozulmalar olduqda, hərbi qulluqçuların tam və ya qismən azad edilməsi barədə qərar çıxarılır.

 

Həzm orqanlarının xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
54	Dişlərin inkişafının və çıxmasının pozulmaları
	a) çənədə və ya əngdə 10 və daha artıq dişin olmaması və ya onların çıxarılan protezlə əvəz edilməsi; çənədə və ya əngdə 8 azı dişin olmaması; əngdə bir tərəfdən 4 azı dişin, çənədə digər tərəfdən 4 azı dişin olmaması və ya onların çıxarılan protezlə əvəz edilməsi	C	C	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
	b) çənədə və ya əngdə 4 və daha artıq frontal dişin olmaması və ya çıxarılmayan protezlə əvəz etmək mümkün olmadıqda, ikinci kəsici dişin, köpək dişin və birinci kiçik azı dişin ardıcıl olmaması	A-3	A	A HDQ-də FƏRDİ
	c) fəsadlaşmış çoxlu karies	A-2	A	A

 

«c» bəndi karioz, plomblanmış və çəkilmiş dişlərin cəmi 9-dan artıq olduqda və bu zaman ən azı 4 dişdə (kök kanalları plomblanmış dişlər də daxil olmaqla, pulpa və periodontun zədələnməsi ilə) xroniki iltihabın kliniki və ya rentgenoloji əlamətləri olduqda tətbiq edilir.

Dişlərin ümumi sayı hesablanarkən ağıl dişləri nəzərə alınmır. Diş kökləri, onları protezləşdirmə üçün istifadə etmək mümkün olmadıqda, dişlərin olmaması kimi qəbul edilir. Çıxarılmayan protezlə əvəz edilmiş dişlər, onların olmaması kimi qəbul edilmir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
55	Dişlərin bərk toxumalarının, pulpanın və periapikal toxumaların, diş ətinin və parodontun, tüpürcək vəzilərinin, ağız boşluğunun yumşaq toxumalarının, dilin xəstəlikləri:
	a) parodontitin, parodontozun ağır dərəcəli yayılmış formaları	C	C	B
	b) parodontitin, parodontozun orta ağır dərəcəli yayılmış formaları, stomatitlər, gingivitlər, xeylitlər və ağız boşluğunun selikli qişasının, tüpürcək vəzilərinin və dilin müalicə olunmayan digər xəstəlikləri	B	B	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
	c) parodontitin, parodontozun yüngül dərəcəli yayılmış formaları	A-2	A	A

 

Bu maddə, şəhadətləndirilən şəxslərdə parodontitin və ya parodontozun tez-tez kəskinləşmələrlə və (və ya) absesləşmə ilə müşayiət olunan generalizə olunmuş (yayılmış) formaları olduqda tətbiq edilir.

Parodontit, parodontoz diaqnozu bütün diş-çənə sisteminin rentgenoqrafiya müayinəsindən və yanaşı gedən xəstəliklərin aşkar edilməsindən sonra qoyulur. İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən, parodontoz və parodontit xəstəliyi olan vətəndaşlar müalicəyə göndərilirlər.

«a» bəndinə parodontal cibin dərinliyinin 5 mm və artıq olması, diş yuvasının sümük toxumasının diş kökü uzunluğunun 2/3-sinə qədər rezorbsiyası, dişin II — III dərəcəli laxlaması ilə müşayiət olunan parodontit aiddir.

«b» bəndinə ağız boşluğunun selikli qişasının müalicə olunmayan xəstəlikləri aiddir. Stomatitlər, xeylitlər, gingivitlər, leykoplakiyalar, prekanserozlar və digər xəstəliklər aşkar edildikdə, vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən müalicəyə göndərilirlər.

«c» bəndinə əsasən dişlərarası arakəsmələr nahiyəsində diş əti cibinin dərinliyi 3 mm-ə qədər olan, dişlərarası arakəsmələrin sümük toxumasının dağılmasının başlanğıc dərəcəsi, dişlərarası arakəsmələrin hündürlüyünün 1/3-indən az enməsi ilə səciyyələnən, lakin dişlərin laxlamasının olmadığı yüngül dərəcəli parodontit aiddir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
56	Üz-çənə anomaliyaları (anadangəlmə inkişaf qüsurlarından başqa), dişlərin və onların dayaq aparatlarının digər xəstəlikləri və dəyişiklikləri, əng və çənənin xəstəlikləri:
	a) tənəffüs, iybilmə, çeynəmə, udqunma və nitq funksiyalarının mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) tənəffüs, iybilmə, çeynəmə, udqunma və nitq funksiyalarının mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) tənəffüs, iybilmə, çeynəmə, udqunma və nitq funksiyalarının cüzi dərəcədə pozulması ilə	A-3	A	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ
	ç) funksiyaların pozulması olmadan obyektiv məlumatlar olduqda	A-3	A	A

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

əngin və (və ya) çənənin cərrahi müalicədən sonrakı transplantatlarla əvəz edilməmiş defektləri;

müalicədən (o cümlədən, cərrahi müalicədən) səmərə olmadıqda və ya ondan imtina edildikdə, üz-çənə nahiyəsinin defektləri və deformasiyaları, habelə çənənin, əngin, tüpürcək vəzilərinin, gicgah-çənə oynaqlarının tez-tez kəskinləşən («Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafası ilə şəhadətləndirilənlər üçün ildə 2 dəfədən çox, III qrafa ilə şəhadətləndirilənlər üçün ildə 4 dəfədən çox) xroniki xəstəlikləri, gicgah-çənə oynaqlarının ankilozu, çənənin kontrakturası və yalançı oynaqları;

üz-çənə nahiyəsinin müalicə olunmayan aktinomikozu.

Bəzi hallarda, hərbi xidməti vəzifələrini icra etmək qabiliyyəti saxlandıqda, üz-çənə nahiyəsinin qazanılmış defektləri və deformasiyaları olan zabitlər ortopedik müalicə metodlarının kafi nəticələri ilə «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilə bilərlər.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

dişləmin aralanmasının 5 mm-dən artıq olması və ya N.İ. Aqapova görə, çeynəmə səmərəliliyinin 60 faizdən az olması ilə səciyyələnən II — III dərəcəli dişləm anomaliyaları;

tez-tez kəskinləşmələrlə müşayiət olunan xroniki sialoadenitlər;

müalicəsi kafi nəticələnən üz-çənə nahiyəsinin aktinomikozu;

əng və çənənin, sekvestral boşluqların və sekvestrlərin olması ilə müşayiət olunan xroniki osteomieliti;

«Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafası üzrə şəhadətləndirilənlərdə cərrahi müalicədən sonra transplantatla əvəz edilmiş çənə defekti.

Vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən «b» bəndində göstərilən xəstəliklərlə müalicəyə göndərilirlər. Hərbi qulluqçular müalicədən sonra «Xəstəliklər cədvəli»nin 61-ci maddəsi üzrə şəhadətləndirilirlər. Cərrahi müalicədən imtina edildikdə və ya cərrahi əməliyyatın nəticəsi qeyri-qənaətbəxş olduqda, şəhadətləndirilmə «a» və ya «b» bəndi üzrə keçirilir.

Əgər dişləm anomaliyalarına görə cərrahi müalicədən sonra 6 aydan az vaxt keçmişsə, vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər.

N.İ. Aqapova görə 60 faizdən az çeynəmə səmərəliliyi ilə II dərəcəli dişləm anomaliyası (dişləmin 5 mm-dən 10 mm-ə qədər aralanması) və ya dişləmin 10 mm-dən artıq aralanması ilə (çeynəmənin səmərəliliyi nəzərə alınmadan) II dərəcəli dişləm anomaliyası olduqda şəhadətləndirilmə bu maddənin «b» bəndi üzrə, 60 faiz və daha artıq çeynəmə səmərəliliyi ilə II dərəcəli dişləm anomaliyası (dişləmin 5 mm-dən 10 mm-ə qədər aralanması) olduqda şəhadətləndirilmə bu maddənin «ç» bəndi üzrə keçirilir.

I dərəcəli dişləm anomaliyasının (diş cərgələrinin 5 mm-ə qədər daxil olmaqla yerdəyişməsi) olması bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
57	Mədənin, onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyi:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması və xəstəliyin tez-tez kəskinləşmələri ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması və xəstəliyin nadir kəskinləşmələri ilə	C	C	B

 

Xora xəstəliyinin olması, hökmən endoskopik müayinə və (və ya) hipotoniya şəraitində aparılmış rentgenoloji müayinə ilə təsdiq edilməlidir.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

cərrahi müalicəyə əks-göstəriş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, penetrasiya, mədə çıxacağının stenozu (kontrast maddənin mədədə 24 saatdan artıq ləngiməsi) ilə fəsadlaşmış, qidalanma zəifliyi (BÇİ — 18,5 — 19,0 və az) ilə müşayiət olunan mədənin və onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyi;

massiv qastroduodenal qanaxma (dövran edən qan həcminin 30 faizə qədər və çox azalması) ilə fəsadlaşmış xora xəstəliyi, göstərilmiş fəsadlaşmadan sonra bir il müddətində;

mədənin ekstirpasiyası və ya onun subtotal rezeksiyası;

mədənin rezeksiyasının, mədə-bağırsaq anostomozu qoyulmasının qidalanmanın pozulması (BÇİ — 18,5 — 19,0 və az) ilə müşayiət olunan nəticələri;

mədə-bağırsaq anostomozu qoyulması ilə kötük və ya selektiv vaqotomiyanın həzm funksiyasının mühüm dərəcədə pozulması ilə (müalicəyə tabe olmayan dempinq-sindrom, fasiləsiz ishal, qidalanma zəifliyi (BÇİ — 18,5 — 19,0 və az), davamlı anastomozitlər, anastomoz xoraları) müşayiət olunan nəticələri.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

tez-tez (ildə 2 dəfə və çox) kəskinləşmələrlə müşayiət olunan xora xəstəliyi;

nəhəng xoralarla (mədədə 3 sm və böyük, yaxud onikibarmaq bağırsaqda 2 sm və böyük diametrli) xora xəstəliyi;

mədənin kallyoz xoraları ilə müşayiət olunan xora xəstəliyi;

soğanaqdankənar xora ilə müşayiət olunan xora xəstəliyi;

soğanaqda və ondan kənar çoxlu xoralarla müşayiət olunan xora xəstəliyi;

uzun müddət (mədədə — 3 ay və daha artıq, onikibarmaq bağırsaqda — 2 ay və daha artıq) çapıqlaşmayan xoralarla müşayiət olunan xora xəstəliyi;

perforasiya və ya posthemorragik anemiyanın inkişafına səbəb olmuş qanaxma ilə fəsadlaşmış (göstərilən fəsadlaşmalardan sonra 5 il ərzində) xora xəstəliyi, yaxud onikibarmaq bağırsaq soğanağının kobud çapıq deformasiyası;

onikibarmaq bağırsağın fasiləsiz residivləşən (çapıqlaşmadan sonra 2 aya qədər müddət ərzində residivləşən xoralar) xora xəstəliyi;

kötük və ya selektiv vaqotomiyanın, mədə rezeksiyasının, mədə-bağırsaq anostomozu qoyulmasının nəticələri.

Onikibarmaq bağırsaq soğanağının kobud deformasiyası evakuasiyanın ləngiməsi (kontrast maddənin mədədə 2 saatdan artıq ləngiməsi) ilə müşayiət olunan, süni hiptoniya şəraitində dürüst yerinə yetirilmiş duodenoqrafiyada aydın seçilən deformasiya hesab edilir.

«Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə həzm funksiyasının pozulması olmayan, onikibarmaq bağırsaq soğanağının cüzi deformasiyası və nadir (ildə 1 dəfə) kəskinləşmələrlə onikibarmaq bağırsağın və ya mədənin xora xəstəliyi ilə hərbi qulluqçuların şəhadətləndirilməsi «c» bəndi üzrə keçirilir.

Birinci dəfə təyin olunmuş mədənin və onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyi diaqnozu ilə «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilən vətəndaşlara bu maddənin «c» bəndi tətbiq edilir, «Xəstəliklər cədvəli»nin II qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər isə 61-ci maddəyə əsasən hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Residiv olduqda, xəstəliyin gedişindən və remissiyanın müddətindən (davamlılığından) asılı olaraq, qərar «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə çıxarılır.

Xəstəliyin remissiya fazasında onikibarmaq bağırsaq soğanağının keçirilmiş xorasının etibarlı əlaməti — süni hipotoniya şəraitində yerinə yetirilmiş fibroqastroskopiyada xoradan sonrakı çapığın olması və (və ya) duodenoqrafiyada soğanaqda kobud çapıq deformasiyasının olması, keçirilmiş mədə xorasının əlaməti isə — fibroqastroskopiyada xoradan sonrakı çapığın olmasıdır.

Mədənin və onikibarmaq bağırsağın fəsadlaşmamış simptomatik xoraları ilə hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası əsas xəstəliyin ağırlıq dərəcəsindən və gedişindən asılı olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə təyin edilir. Fəsadlaşmış simptomatik xoralarla «Xəstəliklər cədvəli»nin bütün qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası həzm funksiyalarının pozulma dərəcəsindən asılı olaraq, bu maddənin «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə təyin edilir.

Mədənin, onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyinin kəskinləşməsi (residivi) dedikdə, qastroduodenal sistemin istənilən nahiyəsində təkrar xora əmələ gəlməsi ilə, xəstədə müalicəyə qədər müşahidə olunmuş kliniki mənzərənin əsas əlamətlərini təkrarlayan kliniki simptomlar kompleksi başa düşülür.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
58	Mədənin və onikibarmaq bağırsağın digər xəstəlikləri, qaraciyərin, öd kisəsinin, öd yollarının və mədəaltı vəzinin xəstəlikləri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması və xəstəliyin tez-tez kəskinləşmələri ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	A-3	A	A HDQ, DP-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

qaraciyərin sirrozu;

xroniki proqressivləşən aktiv hepatitlər;

ağır gedişli xroniki residivləşən pankreatitlər (fasiləsiz pankreatik və ya pankreatogen ishal, proqressivləşən arıqlama, polihipovitaminozlar);

biliodigestiv anastomozların qoyulmasından, mədəaltı vəzinin rezeksiyasından sonrakı hallar;

cərrahi müalicədən sonrakı fəsadlaşmalar (öd fistulu, mədəaltı vəzinin fistulu və s.).

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

təkrar və uzunmüddətli stasionar müalicə tələb edən, sekretor, turşu ifrazetmə funksiyalarının pozulması, tez-tez kəskinləşmələr və qidalanma zəifliyi (BÇİ — 18,5 — 19,0 və az) ilə müşayiət olunan qastritlər, qastroduodenitlər, stasionar müalicə uğursuzluqla nəticələndikdə;

qaraciyərin funksiyasının pozulması ilə müşayiət olunan və (və ya) mülayim aktivlikdə olan xroniki lobulyar və persistəedici hepatitlər;

stasionar müalicə tələb edən tez-tez (ildə 2 dəfə və çox) kəskinləşmələrlə müşayiət olunan xroniki xolesistitlər;

sekretor və ya inkretor funksiyaların pozulması və tez-tez (ildə 2 dəfə və çox) kəskinləşmələrlə müşayiət olunan xroniki pankreatitlər.

pankreatitlərin cərrahi müalicədən sonra yalançı kista (marsupilizasiya və s.) ilə nəticələnməsi.

Öd kisəsinin çıxarılmasından sonra və ya öd axacaqlarının, mədəaltı vəzinin, öd kisəsinin xəstəliklərinin cərrahi müalicəsindən sonra yaxşı nəticələrlə ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən vətəndaşlar, çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular «b» bəndi üzrə, «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafasında nəzərdə tutulmuş hərbi qulluqçular isə «c» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

nadir kəskinləşmələrlə sekretor funksiyanın cüzi dərəcədə pozulması olan xroniki qastritlər, qastroduodenitlər;

ödçıxarıcı yolların diskineziyası;

fermentopatik (xoşxassəli) hiperbilirubinemiyalar;

nadir kəskinləşmələrlə təzahür edən və müalicəsi yaxşı nəticələnən xroniki xolesistitlər, pankreatitlər.

Qaraciyərin funksiyasının pozulması olmadan və (və ya) minimal aktivlikdə xroniki hepatiti olan vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən, çağırış üzrə və könüllü (müddətdən artıq) hərbi xidmət keçən əsgərlər, matroslar, çavuşlar «b» bəndi, zabitlər və gizirlər (miçmanlar) isə «c» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

Xroniki hepatit diaqnozu ixtisaslaşdırılmış bölmə şəraitində aparılmış müayinə və qaraciyərin punksiya biopsiyasının nəticələri ilə, biopsiya aparılması mümkün olmadıqda və ya ondan imtina edildikdə isə qaraciyərin zədələnməsinin sabitliyini təsdiqləyən kliniki, laborator, instrumental müayinələrin məlumatları və dispanser müşahidə aparıldığı halda, onun nəticələri ilə təsdiq olunmalıdır.

 

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
59	Qida borusunun, bağırsaqların (onikibarmaq bağırsaqdan başqa) və peritonun xəstəlikləri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması və tez-tez kəskinləşmələrlə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-3	A	A  HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

qazanılmış qida borusu-traxeya və ya qida borusu-bronx fistulları;

sistematik buclama, balonla dilyatasiya (genişləndirmə) və ya cərrahi müalicə tələb edən, mühüm kliniki təzahürlərlə qida borusunun çapıq daralmaları və ya sinir-əzələ xəstəlikləri;

həzm funksiyasının kəskin pozulması ilə xroniki qeyri-spesifik xoralı kolitlər və enteritlərin ağır formaları;

həzm funksiyasının və qidalanmanın pozulması ilə ((BÇİ 18,5 — 19,0 və az) müşayiət olunan nazik bağırsağın (1,5 m-dən az olmamaqla) və yoğun bağırsağın (30 sm-dən az olmamaqla) rezeksiyasından sonrakı hal;

yeriş zamanı və ya bədənə şaquli vəziyyət verildikdə düz bağırsağın bütün qatlarının düşməsi (III mərhələ);

qeyri-təbii anus, cərrahi müalicənin yekun mərhələsi kimi bağırsaq və ya nəcis fistulu;

anus sfinkterinin III dərəcəli çatışmazlığı;

davamlı və ya tez-tez açılan fistullarla xroniki paraproktit (zabitlər «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər).

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

cərrahi müalicə tələb etməyən, kliniki təzahürlərlə qida borusunun divertikulları;

konservativ müalicənin nəticələri qənaətbəxş olduqda, qida borusunun çapıq daralmaları və sinir-əzələ xəstəlikləri;

təkrar və uzunmüddətli (2 aydan artıq) stasionar müalicə tələb edən və stasionar müalicəsi uğursuzluqla nəticələnən, sekretor, turşu ifrazetmə funksiyalarının pozulması, tez-tez kəskinləşmələr və həzm prosesinin pozulması ilə (BÇİ — 18,5 — 19,0 və az) müşayiət olunan enteritlər;

həzm funksiyasının pozulması dərəcəsindən və kəskinləşmələrin tezliyindən asılı olmayaraq, xroniki residivləşən qeyri-spesifik xoralı kolitlər, Kron xəstəliyi;

nazik bağırsağın (1 m-dən az olmayaraq) və ya yoğun bağırsağın (20 sm-dən az olmayaraq) rezeksiyası, dempinq-sindromun nadir təzahür etməsi ilə mədə-bağırsaq anastomozu;

təkrar stasionar müalicə tələb edən və təxliyyə funksiyasının pozulması ilə müşayiət olunan qarın boşluğunda bitişmə prosesi (periton bitişmələri), (bitişmə prosesi rentgenoloji və endoskopik müayinənin məlumatları ilə təsdiq olunmalıdır);

fiziki yük zamanı düz bağırsağın düşməsi (II mərhələ);

anus sfinkterinin I — II dərəcəli çatışmazlığı;

tez-tez kəskinləşmələrlə (ildə 2 dəfə və çox) xroniki paraproktit.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə qida borusunun xəstəlikləri, peritonun bitişmələri;

defekasiya aktı zamanı düz bağırsağın düşməsi (I mərhələ);

nadir kəskinləşmələrlə xroniki paraproktit.

Düz bağırsağın düşməsi, bağırsaq və nəcis fistulları, anusun daralması və ya sfinkterin çatışmazlığı olduqda, şəhadətləndirilənlərə cərrahi müalicə təklif edilir. Cərrahi əməliyyatdan sonra hərbi qulluqçulara «Xəstəliklər cədvəli»nin 61-ci maddəsi üzrə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır, əgər cərrahi əməliyyatdan sonra 6 aydan az vaxt keçmişsə, vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası müalicənin nəticələrindən asılı olaraq təyin edilir. Xəstəliyin residivləşməsi və ya müalicədən imtina edilməsi hallarında qərar bu maddənin «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə çıxarılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
60	Yırtıqlar:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	C
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	c) funksiyanın pozulması ilə müşayiət olunmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A- 4	A	A HDQ, ÜH, XQ-də FƏRDİ

 

Yırtıq olduqda, «Xəstəliklər cədvəli»nin I — III qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlərə cərrahi müalicə təklif olunur. Uğurlu müalicədən sonra onlar hərbi xidmətə yararlıdırlar.

Bu maddənin tətbiqi üçün əsas müalicənin nəticələrinin qeyri-qənaətbəxş olması (cərrahi müalicədən sonra xəstəliyin residivləşməsi) və ya müalicədən imtina edilməsi, habelə müalicənin aparılmasına əks-göstərişlərin olmasıdır.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

əlin köməyi ilə və ya bədənə üfüqi vəziyyət verməklə yerinə salına bilən, yaxud daxili orqanların funksiyasını pozan, təkrar residivləşən, böyük ölçülü xarici yırtıqlar;

döş qəfəsi orqanlarının funksiyasını pozan və ya tez-tez (ildə 2 dəfə və daha çox) boğulan diafraqmal yırtıqlar (o cümlədən, diafraqmanın qazanılmış relaksasiyası);

yerinə salına bilinməyən ventral yırtıqlar.

Cərrahi müalicədən sonra yırtığın bir dəfə residiv verməsi «a» bəndinin tətbiq edilməsi üçün əsas vermir.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

müalicənin kafi nəticələri ilə, «a» bəndində göstərilən pozulmalarla müşayiət olunmayan, diafraqmanın qida borusu dəliyinin yırtıqları;

bədənin şaquli vəziyyətində fiziki yük, öskürək zamanı təzahür edən ortaölçülü residivləşən xarici yırtıqlar;

bandaj gəzdirilməsini tələb edən ventral yırtıqlar.

«c» bəndinə yırtıq qapılarının, müsbət «öskürək təkanı» simptomunun olması ilə yırtıqlar, habelə yırtıq kisəsi və yırtıq möhtəviyyatı olmayan yırtıqlar aiddir.

Kiçik, fizioloji həlqə hüdudlarında göbək yırtığı, qarının ağ xəttinin peritonönü piy şişi, habelə fiziki yük, gücənmə zamanı yırtıq şişi olmadan qasıq həlqələrinin genişlənməsi bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
61	Kəskin xəstəlikdən, xroniki xəstəliyin kəskinləşməsindən və ya cərrahi müalicədən sonra həzm orqanlarının müvəqqəti funksional pozulmaları	Ç	Ç	Ç

 

Mədə və onikibarmaq bağırsağın kəskin xora xəstəliyindən sonra soğanağın kobud deformasiyası olmadıqda, hərbi-həkim komissiyası tərəfindən «Xəstəliklər cədvəli»nin II qrafası üzrə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçulara məzuniyyət verilməsi barədə qərar çıxarılır.

Mədənin və ya onikibarmaq bağırsağın selikli qişasının eroziv dəyişiklikləri olan və «Xəstəliklər cədvəli»nin I — II — III qrafaları üzrə şəhadətləndirilən şəxslər müalicə olunur və müalicədən sonra hərbi xidmətə yararlı sayılırlar.

Cərrahi xəstəliklərə görə aparılmış operativ müdaxilələrdən (appendektomiya, hernioplastika əməliyyatlarından, kəskin və xroniki paraproktitlərə görə aparılmış cərrahiyyə əməliyyatlarından və s.) sonra fəsadlaşmalar olmadıqda, müalicə müəssisəsindən çıxarıldıqdan sonra hərbi xidmətə çağırış zamanı vətəndaşların 3 ay müddətinədək müvəqqəti yararsızlığı, hərbi qulluqçulara isə 15 gün müddətinə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır. Operativ müdaxilələrdən sonra fəsadlaşmalar olduqda və hərbi xidməti vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinin tam bərpası üçün 15 gündən artıq müddət tələb olunduğu hallarda hərbi qulluqçulara 15 gündən 30 günədək xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır.

 

Dərinin və dərialtı toxumaların xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
62	Dərinin və dərialtı toxumaların xəstəlikləri:
	a) xroniki ekzemanın, psoriazın çətin müalicə olunan yayılmış formaları, dəri örtüyünün yayılmış lixenifikasiyası ilə atopik dermatit, bullyoz dermatozlar	D	D	D
	b) xroniki övrə, residivləşən Kvinke ödemləri, yayılmış psoriaz, yayılmış absesləşən və xroniki xora piodermiyası, çoxsaylı konqlobat aknelər, ekzemanın məhdud və tez-tez təkrarlanan formaları, dəri örtüyünün ocaqlı lixenifikasiyası ilə atopik dermatiti, diskoid qırmızı qurd eşənəyi, fotodermatitlər, yayılmış qırmızı yastı dəmrov	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) ekzemanın məhdud və nadir residivləşən formaları, psoriazın, sklerodermiyanın, qırmızı yastı dəmrovun məhdud formaları, ixtioz	C	C	B
	ç) ocaqlı dazlığın və vitiliqonun yayılmış və total formaları	C	C	A HDQ, ÜH, XQ-də FƏRDİ
	d) kserodermiya, follikulyar keratoz; ekzemanın məhdud formaları davamlı remissiyada, ocaqlı dazlığın və vitiliqonun məhdud formaları	A-3	A	A

 

Ocaqlı dazlığın yayılmış forması dedikdə, hər birinin diametri 10 sm-dən az olmayan çoxsaylı (3-dən artıq) dazlıq ocaqlarının olması, ocaqlar birləşdikdə isə başın tüklü hissəsinin yarıdan çoxunda tüklərin bitməməsi başa düşülür.

Vitiliqonun yayılmış forması dedikdə, müxtəlif anatomik nahiyələrin dəri örtüyündə çoxsaylı depiqmentasiyalaşmış ləkələrin olması başa düşülür.

Müxtəlif anatomik nahiyələrin dərisində çoxsaylı (3 və çox) psoriatik piləklərin olması psoriazın yayılmış forması kimi başa düşülür.

Atopik dermatitdə yayılmış lixenifikasiya dedikdə, üzün, dirsək çuxurunun, dizaltı çuxurun dərisinin zədələnməsi, eləcə də dərinin total zədələnməsi başa düşülür.

«b» bəndinə, habelə ekzemanın məhdud və tez-tez residivləşən (ildə 3 dəfə və daha çox) formaları, tək-tək, lakin iri (xəstənin ovcu boyda və daha iri ölçüdə) psoriatik piləklər aiddir. Residivləşən Kvinke ödemləri və (və ya) xroniki övrə ilə xəstələnmiş «Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafalarına görə şəhadətləndirilənlər barəsində qərar köpüşüklərin (urtikariyaların) 2 aydan az olmayaraq fasiləsiz residivləşməsi və stasionar müalicənin uğursuzluğu hallarında «b» bəndi üzrə çıxarılır.

«c» bəndinə zədələnmə ocaqlarının lokalizasiyasından, sayından və ölçülərindən asılı olmayaraq, sklerodermiyanın piləkli forması aiddir. «c» bəndində göstərilən dəri xəstəliklərinin məhdud formaları dedikdə, müxtəlif lokalizasiyalı tək-tək zədələnmə ocaqları, o cümlədən müxtəlif anatomik nahiyələrdə xəstənin ovcu boyda sahəni tutan zədələnmə ocaqları başa düşülür.

Ekzema xəstəliyində anatomik nahiyələrdən birinin zədələnməsi (ayağın, baldırın, əlin, başın və s.) məhdud forma kimi qiymətləndirilir.

Məhdud sklerodermiyası olan şəxslərin şəhadətləndirilməsi yalnız sklerodermiyanın piləkli formalarında keçirilir.

Dəri xəstəliklərinin nadir residivləşən formalarına, son 3 il ərzində 1 dəfədən az olmayaraq kəskinləşmə halları aiddir.

«ç» bəndinə kosmetik qüsur kimi üzdə vitiliqo ocaqlarının olması da aiddir.

Anamnezdə son 10 ildə residivləşməyən atopik dermatitin (ekssudativ diatezin, uşaq ekzemasının, neyrodermitin) olması, eləcə də məhdud sklerodermiyanın bir növü olan «ağ ləkələr xəstəliyi», vitiliqonun məhdud formaları (üz və bədənin görünən nahiyələri istisna olmaqla) bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
63	Dərinin və dərialtı toxumaların kəskin xəstəliklərindən və xroniki xəstəliklərinin kəskinləşməsindən sonrakı müvəqqəti funksional pozulmalar	Ç	Ç	Ç

 

Bu maddə ilə hərbi qulluqçulara məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar dəri və dərialtı toxumaların ağır gedişli və fəsadlaşmalarla müşayiət olunan xəstəliklərinin uzunmüddətli müalicəsindən sonra astenizasiya saxlanıldıqda çıxarılır.

 

Sümük-əzələ sistemi və birləşdirici toxumanın xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
64	İnfeksion və iltihab mənşəli artropatiyalar, birləşdirici toxumanın sistem zədələnmələri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə, davamlı və kəskin dərəcədə ifadə olunmuş dəyişikliklərlə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması və xəstəliyin tez-tez kəskinləşmələri ilə	D	D	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması və xəstəliyin nadir kəskinləşmələri ilə	C	C	B

 

Bu maddə revmatoid artriti, Bexterev xəstəliyini, Reyter xəstəliyini, düyünlü periartriiti, Vegener qranulematozunu, psoriatik artropatiyanı və infeksiyalarla bağlı olan digər artritləri, birləşdirici toxumanın digər sistem xəstəliklərini nəzərdə tutur.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

orqanların və sistemlərin dəyişikliklərinin təzahür olunma dərəcəsindən, kəskinləşmə tezliyindən və funksional pozulmaların dərəcəsindən asılı olmayaraq, birləşdirici toxumanın sistem xəstəlikləri;

funksiyaların mühüm pozulmaları ilə revmatoid artrit və ankilozlaşdırıcı spondiloartrit (Bexterev xəstəliyi) və ya onların sistem formaları, hərbi xidməti vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinin davamlı itirilməsi ilə.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

sistem əlamətləri olmayan, mülayim dərəcədə ifadə olunmuş ekssudativ-proliferativ dəyişikliklərlə və oynaqların funksional çatışmazlığı ilə müşayiət olunan oynaqların və onurğanın iltihabi xəstəliklərinin tədricən proqressivləşən formaları;

prosesin aktivliyinin kliniki-laborator əlamətləri olan revmatoid artritin və Bexterev xəstəliyinin başlanğıc formaları.

«c» bəndinə oynaqların və onurğanın nadir (ildə 1 dəfə və az) kəskinləşən xroniki xəstəlikləri aiddir.

Oynaqların ekssudativ-proliferativ dəyişiklikləri, prosesin aktivliyinin laborator əlamətləri saxlandıqda və müalicə uğursuz olduqda, kəskin iltihabi artropatiyaların uzun sürən (4 ay və daha çox) gedişli hallarında çağırış üzrə xidmət keçən hərbi qulluqçular da «c» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

Reyter xəstəliyinin xroniki formaları və infeksiya ilə bağlı digər xroniki artritlər (reaktiv artritlər), habelə psoriatik artrit olduqda, hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası digər orqan və sistemlərin zədələnməsindən, oynaqların funksiyasının vəziyyətindən asılı olaraq «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə təyin edilir. Oynaqların funksiyası hərəkətlərin həcminin qiymətləndirilməsi cədvəlinə (2 nömrəli cədvəl) əsasən təyin olunur.

5 ildən artıq müddətdə xəstəliyin kəskinləşməməsi və oynaqların funksiyasının pozulmaması ilə reaktiv artritlərin xroniki formaları bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

Oynaqların kəskin iltihabi xəstəliklərindən sonra şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin 86-cı maddəsi üzrə keçirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
65	İri oynaqların, sümüklərin və qığırdaqların cərrahi xəstəlikləri və zədələnmələri, osteopatiya və xondropatiyalar:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A- 3	A	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

Sümüklərin və oynaqların xəstəlikləri ilə hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar, bir qayda olaraq, stasionar müayinədən və müalicədən sonra çıxarılır. Bu zaman, xəstəliyin residivləşməyə və ya proqressivləşməyə meyilliliyini, sağalmanın davamlılığını və hərbi xidmətin xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır. Müalicənin nəticələri qənaətbəxş olmadıqda və ya ondan imtina edildikdə, ətrafın və ya oynağın funksiyasından asılı olaraq qərar «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə çıxarılır.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

iri oynağın qüsurlu vəziyyətdə ankilozu, fibrozlu ankiloz, süni oynaq;

oynağın patoloji hərəkətliliyi (dayanıqsız oynaq) və ya hərəkətlərin mühüm dərəcədə məhdudlaşması ilə oynağın davamlı kontrakturası;

ağrı sindromunun kəskinləşməsinin tez-tez (ildə 2 dəfə və çox) residivləri, oynaq qığırdaqlarının dağılmaları (rentgenoqramda oynaq yarığının eninin 2 mm-dən az olması) və ətrafların oxunun deformasiyası ilə müşayiət olunan iri oynaqların mühüm dərəcədə ifadə olunmuş deformasiyaedici (sümüklərin oynaq uclarında 2 mm-dən kiçik olmayan kobud sümük artımlarının olması) osteoartrozu;

ətrafın qeyri-sabitliyi ilə müşayiət olunan, sümüklərin 1 sm-dən böyük defekti;

bud sümüyü başının aseptik nekrozu;

sekvestral boşluqların, sekvestrlərin, uzun müddət sağalmayan və ya tez-tez (ildə 2 dəfə və çox) açılan fistulların olması ilə müşayiət olunan osteomielit.

İri oynaqların funksional əlverişli vəziyyətdə olan ankilozlarında, yaxşı funksional kompensasiyası olan süni oynaqda «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən şəxslərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası «b» bəndi üzrə təyin edilir.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

ətraf əzələlərinin mülayim dərəcədə ifadə olunmuş atrofiyası ilə müşayiət olunan, cüzi fiziki yük nəticəsində yaranan, oynağın nəzərəçarpan qeyri-sabitliyi («laxlaması») və ya residivləşən sinoviti ilə iri oynaqların tez-tez (ildə 3 dəfə və daha çox) çıxıqları;

iri oynaqların birində ağrı sindromu ilə müşayiət olunan deformasiyaedici (rentgenoqramda oynaq yarığının eni 2 — 4 mm) osteoartroz;

hər il kəskinləşən (o cümlədən ilkin xroniki) osteomielit;

ətrafın hərəkətinə və ya standart hərbi geyim forması, ayaqqabı və ya sursat gəzdirilməsinə mane olan hiperostozlar;

hərəkətlərin həcminin mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan iri oynaqlardan birinin davamlı kontrakturası.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

bazu oynağının nadir hallarda (ildə 3 dəfədən az) baş verən çıxıqları, orta dərəcəli fiziki yük nəticəsində yaranan oynaqların qeyri-sabitliyi və sinoviti;

sekvestral boşluqları və sekvestrləri olmayan, nadir (2 — 3 ildə 1 dəfə) kəskinləşmələrlə keçən osteomielit;

hərəkətlərin həcminin cüzi pozulması ilə iri oynaqlardan birinin davamlı kontrakturası.

Proses başa çatmadıqda, xondropatiyaları olan vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən və hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən, «Xəstəliklər cədvəli»nin 86-cı maddəsi üzrə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər, sonradan isə proses başa çatmadıqda, hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar «c» bəndi üzrə çıxarılır.

3 il və daha artıq müddət ərzində kəskinləşmə, sekvestral boşluqlar və sekvestrlər olmadıqda, osteomielit prosesi başa çatmış hesab edilir.

İri oynağın çıxığının təkrarlanması tibbi sənədlərlə və oynaq çıxığının yerinə salınmasına qədərki və ondan sonrakı rentgenoqramlarla təsdiq olunmalıdır. Oynaq bağlarının və kapsulunun zədələnməsi nəticəsində yaranmış oynağın qeyri-sabitliyi kliniki və rentgenoloji müayinələrlə təsdiq edilməlidir.

Oynaqların qeyri-sabitliyinə görə şəhadətləndirilənlərə cərrahi müalicə təklif olunur. Uğurlu müalicədən sonra vətəndaşlar hərbi xidmətə çağırılarkən və hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən, «Xəstəliklər cədvəli»nin 86-cı maddəsi üzrə 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər.

Diz oynağının qeyri-sabitliyinin cərrahi müalicəsindən sonra şəhadətləndirilmə «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə keçirilir.

Uğurlu cərrahi müalicədən sonra hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin və məzuniyyətdən sonra sıra hazırlığı, fiziki hazırlıq üzrə məşğələlərdən və bütün növ nəqliyyat vasitələrini idarə etməkdən 6 ay müddətinə, oynaq bağlarının və kapsulunun zədələnməsi səbəbindən yaranmış diz oynağının qeyri-sabitliyinin müalicəsindən sonra isə 12 ay müddətinə azad edilmənin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır.

Sümüklərin kistoz degenerasiyası, iri oynağın ayırıcı osteoxondrozu olduqda, şəhadətləndirilənlərə operativ müalicə təklif olunur. Operativ müalicədən imtina edildikdə və ya müalicə qeyri-qənaətbəxş olduqda, yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar, ətrafın və ya oynağın funksiyalarının pozulma dərəcəsindən asılı olaraq çıxarılır.

Oynaqların funksiyalarının pozulmaması ilə Osqud-Şlatter xəstəliyi olan «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilən şəxslər «2» təyinat göstəricisi ilə hərbi xidmətə yararlı hesab edilirlər.

Oynaqlarda hərəkətlərin həcmi qiymətləndirilərkən 2 nömrəli cədvəl rəhbər tutulmalıdır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
66	Onurğanın xəstəlikləri və onların nəticələri (anadangəlmə deformasiyalar və inkişaf qüsurlarından başqa):
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A- 3	A	A ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ; HDQ-də YS

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

tez-tez (ildə 3 dəfə və daha çox) kəskinləşmələrlə infeksion spondilit;

travmatik spondilopatiya (Kümmel xəstəliyi);

mühüm dərəcədə ifadə olunmuş daimi ağrı sindromu və onurğanın qeyri-sabitliyi ilə müşayiət olunan III — IV dərəcəli (fəqərə cisminin köndələn diametrinin yarısından çoxunun yerdəyişməsi) spondilolistez;

qeyri-sabitliklə müşayiət olunan onurğanın boyun hissəsinin deformasiyaedici spondilyozu;

yan amiotrofik skleroz sindromu, sfinkterlərin funksiyasının pozulması ilə dərin para- və tetraparezlə müşayiət olunan, eləcə də davamlı klinik effekti olmayan uzunmüddətli (ildə 3 aydan az olmayaraq) stasionar müalicədən sonra poliomielitik, kaudal, damar, kompression, mühüm dərəcədə ifadə olunmuş ağrı sindromu və statodinamik pozulmalarla müşayiət olunan onurğanın döş və bel hissələrinin deformasiyaedici spondilyozu;

döş qəfəsinin kəskin deformasiyası (qabırğa donqarı və digər) və restriktiv tipli III dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə müşayiət olunan, rentgenoloji təsdiq edilmiş fəqərə cisimlərinin pazabənzər deformasiyaları və onların onurğanın daha çox əyilmiş yerlərində (kifozlar, IV mərhələ skoliozlar və digər) rotasiyası ilə onurğanın təsbit olunmuş əyrilikləri.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

döş qəfəsinin orta dərəcədə deformasiyası və restriktiv tipli II dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə müşayiət olunan onurğanın osteoxondropatiyaları (kifozlar, III mərhələ struktur və qeyri-struktur skoliozlar);

nadir kəskinləşmələrlə müşayiət olunan infeksion spondilit;

fəqərələrarası oynaqlar nahiyəsində çoxsaylı massiv dimdiyəoxşar artımlarla yayılmış deformasiyaedici spondilyoz və fəqərələrarası osteoxondroz, ağrı sindromu ilə;

ağrı sindromu ilə müşayiət olunan I və II dərəcəli spondilolistez (fəqərə cisminin köndələn diametrinin müvafiq olaraq 1/4 və 1/2 hissəsi qədər yerdəyişməsi);

«Xəstəliklər cədvəli»nin I və II qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlər üçün fəqərələrarası diskin çıxarılmasından sonrakı hallar.

Funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması üçün ətrafların əzələlərinin zəifliyi, onların tez yorulması, funksiyanın kompensasiyası olmadan ayrı-ayrı əzələ qruplarının parezi, eləcə də çanaq sfinkterlərinin zəifliyi xarakterikdir.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

fəqərələrin rotasiyası ilə müşayiət olunan onurğanın təsbit olunmuş qazanılmış əyrilikləri (II mərhələ skolioz, fəqərə cisminin ön səthinin hündürlüyünün 2 dəfə və daha çox azalması, 3 və daha çox fəqərənin pazabənzər deformasiyası ilə müşayiət olunan osteoxondropatik kifoz və s.);

kliniki və rentgenoloji müayinələrlə aşkar edilmiş ağır fiziki yük zamanı ağrı sindromu və deformasiyaların aydın anatomik əlamətləri olan məhdud deformasiyaedici spondilyoz (3 və daha çox fəqərə cisminin zədələnməsi) və fəqərələrarası osteoxondroz (3 və daha çox fəqərələrarası diskin zədələnməsi);

müalicədən sonra funksiyanın cüzi dərəcədə pozulması və ağrı sindromu ilə müşayiət olunan hemilaminektomiya, yaxud laminektomiya cərrahiyyə əməliyyatlarının nəticələri.

Funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması üçün bir nevromer zonasında həssaslığın natamam itməsi ilə təzahür edən hərəki və hissi pozulmalar, vətər refleksinin itməsi və ya zəifləməsi, ətrafların ayrı-ayrı əzələlərinin gücünün zəifləməsi (funksiyalarının ümumi kompensasiyası olduqda) səciyyəvidir.

Spondilyoz anatomik cəhətdən qapayıcı səfhələrin bütün dairəsini əhatə edən dimdiyəbənzər artımlarla və fəqərə cisminin deformasiyası ilə təzahür edir. Xondrozun kliniki təzahürünün əlamətləri onurğanın zədələnmiş hissəsinin statik funksiyasının pozulması — boyun (bel) lordozunun düzəlməsi və ya kifoz əmələ gəlməsi, fizioloji lordoz əvəzinə lokal lordoz və kifozun müştərək olmasıdır.

Fəqərələrarası xondrozun rentgenoloji simptomları bunlardır:

onurğanın formasının pozulması (statik funksiyanın pozulması);

fəqərələrarası diskin hündürlüyünün azalması;

fibroz halqanın ön hissəsində və ya pulpoz nüvədə əhəng duzlarının çökməsi;

fəqərə cisimlərinin standart rentgenoqrafiya ilə təyin edilən yerdəyişməsi (ön, arxa, yan);

seqmentdə hərəkətlilik patologiyası (dinamik funksiyanın pozulması);

fəqərə cisimlərinin bütün səthlərinin dəqiq konturlarının saxlanması, onlarda destruktiv dəyişikliklərin olmaması.

Fəqərələrarası osteoxondroz zamanı sadalanan əlamətlərə disk müstəvisində əmələ gələn və fəqərə cisminin meydançasını davam etdirən kənar artımlar, eləcə də rentgenoqramlarda aşkar edilən strukturu aydın təsvir olunan subxondral osteoskleroz da əlavə olunur. Fiziki yük zamanı ağrı sindromunun olması şəhadətləndirilənin tibbi sənədlərində əks olunmuş tibbi yardım üçün dəfələrlə edilmiş müraciətlərlə təsdiq olunmalıdır. Məhdud deformasiyaedici spondilyozun və fəqərələrarası osteoxondrozun yalnız sadalanan kliniki və rentgenoloji əlamətlərinin məcmusu bu maddənin «c» bəndinin tətbiqi üçün əsas verir.

Skoliozun mərhələsi rentgenoqramlar üzrə rentgenoloq tərəfindən skolioz bucaqlarının V.D. Çaklinin müəyyən etdiyi üsulla ölçülməsi əsasında təyin edilir. Deformasiyanın ölçüsündən asılı olaraq skoliozların 4 mərhələsi ayırd edilir:

I mərhələ gövdənin azacıq asimmetriyası, tinli çıxıntıları birləşdirən xəttin bir qədər əyilməsi, uzanmış vəziyyətdə əyriliyin düzəlməməsi, əyrilik qövsünün qabarıq tərəfində kiçik əzələ yastığının olması, fəqərələrin torsiyaya (fırlanmaya) meyilli olması və əyilmə bucağının 10 dərəcə və ondan kiçik olması ilə xarakterizə olunur.

II mərhələ gövdənin daha ifadə olunmuş asimmetriyası, onun bir qədər yana əyilməsi, əyrilik qövsünün qabarıq tərəfində əzələ yastığının aydın təyin edilməsi, fəqərələrin torsiyası və kiçik pazabənzər deformasiyası, əyilmə bucağının 11 — 25 dərəcə arasında olması ilə xarakterizə olunur.

III mərhələ döş qəfəsinin deformasiyası, arxadan əyrilik qövsünün qabarıq tərəfində arxa qabırğa donqarının, öndən əyrilik qövsünün basıq tərəfində az ifadə olunmuş ön qabırğa donqarının təyin edilməsi, onurğanın bel hissəsində — lordoz, fəqərə və disklərin ifadə olunmuş torsiyası və pazabənzər deformasiyası, əyilmə bucağının 26 — 50 dərəcə arasında olması ilə xarakterizə olunur.

IV mərhələ onurğanın və döş qəfəsinin kobud, təsbit olunmuş deformasiyası, düz proyeksiyada çəkilmiş rentgenoqramda fəqərələrin yan proyeksiyada görünməsi və əyilmə bucağının 50 dərəcədən böyük olması ilə xarakterizə olunur.

Başın yuxarı dartılması zamanı və ya uzanmış vəziyyətdə düzələn, önə əyilmə zamanı təsbit olunmuş rotasiya aşkar edilməyən onurğanın yana (əksər hallarda sola) sadə (qeyri-struktur) əyriliyi olan qamət skoliozu (uzanmış vəziyyətdə ön-arxa istiqamətdə çəkilmiş onurğanın rentgenoqramında əyriliyin düzəlməsi) həqiqi struktur skoliozu kimi qiymətləndirilməməlidir. Yeniyetmə dövründə rentgenoqramda fəqərə cisimlərinin rotasion yerdəyişməsi əlamətləri olmayan onurğa sütununun təsbit olunmamış yana doğru azacıq əyriliyi (5 — 8 dərəcə) təyin oluna bilər ki, bu da hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

«ç» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

onurğanın əyrilikləri (I mərhələ skolioz), o cümlədən osteoxondropatik kifoz (xəstəliyin son mərhələsi);

funksiyaların pozulması olmadan deformasiyaedici spondilyozun və fəqərələrarası osteoxondrozun təcrid olunmuş təzahürləri.

Simptomsuz keçən fəqərələrarası osteoxondroz (Şmorli yırtığı) bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil, hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

Onurğanın patoloji dəyişikliklərinin xarakteri çoxoxlu, yük altında və funksional rentgenoloji müayinələr və digər müayinələrlə təsdiq edilməlidir.

Normada, başı önə əyərkən VII boyun fəqərəsinin tinli çıxıntısı ilə ənsə sümüyünün qabarı arasındakı məsafə 3 — 4 sm artır, başı arxaya əyərkən isə 8 — 10 sm azalır. VII boyun və I oma fəqərələrinin tinli çıxıntıları arasındakı məsafə önə əyilmə zamanı adi duruşla müqayisədə 5 — 7 sm artır, arxaya əyildikdə isə 5 — 6 sm azalır. Onurğanın bel və döş hissələrində yanlara doğru hərəkətlər (əyilmələr) şaquli xətdən 25 — 30 dərəcə hədlərində mümkündür.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
67	Əlin və barmaqların olmaması, deformasiyaları, qüsurları:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-3	A	A  HDQ, ÜH, DP-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

əl oynaqları (əl oynağı dedikdə, əli saidlə birləşdirən və mil-bilək, bilək, əldarağıarası, bilək-əldarağı, biləkarası oynaqların, habelə distal mil-dirsək oynağının daxil olduğu oynaqlar kompleksi başa düşülür) səviyyəsində iki əlin olmaması;

hər iki əldə əldarağı-falanqa oynaqları səviyyəsində 3 barmağın olmaması;

hər iki əldə əsas falanqaların distal ucları səviyyəsində 4 barmağın olmaması;

hər iki əldə əldarağı-falanqa oynaqları səviyyəsində birinci və ikinci barmaqların olmaması.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

əl oynağı səviyyəsində bir əlin olmaması;

əldarağı sümükləri səviyyəsində əlin olmaması;

bir əldə əldarağı-falanqa oynaqları səviyyəsində 3 barmağın olmaması;

bir əldə əsas falanqaların distal ucları səviyyəsində 4 barmağın olmaması;

bir əldə əldarağı-falanqa oynaqları səviyyəsində birinci və ikinci barmaqların olmaması;

bir əldə falanqalararası oynaqlar səviyyəsində birinci barmağın və orta falanqaların distal ucları səviyyəsində ikinci-beşinci barmaqların olmaması;

hər iki əldə əldarağı-falanqa oynaqları səviyyəsində birinci barmaqların olmaması;

əlin və barmaqların qan dövranının kəskin pozulması və ya əlin xırda əzələlərinin işemik kontrakturasının inkişafı ilə dirsək və mil arteriyasının və ya ayrılıqda onlardan hər birinin zədələnməsi;

3 və daha çox əldarağı sümüklərinin köhnə çıxıqları və ya qüsurları;

3 və daha çox əldarağı-falanqa oynaqlarının dağılması, qüsurları və artroplastikasından sonrakı hal;

3 və daha çox barmağın bükücü əzələ vətərlərinin əldarağı sümükləri səviyyəsindən proksimal hissədə köhnə zədələri və ya qüsurları;

3 və daha çox barmağın davamlı kontraktura və ya trofikanın mühüm dərəcəli pozulmaları (anesteziya, hiposteziya və digər pozulmalar) ilə nəticələnmiş köhnə zədələrinin məcmusu.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

bir əldə falanqalararası oynaq səviyyəsində birinci barmağın və əsas falanqa səviyyəsində ikinci barmağın və ya orta falanqaların distal ucları səviyyəsində III-V barmaqların olmaması;

bir əldə orta falanqaların distal ucları səviyyəsində II — IV barmaqların olmaması;

hər iki əldə orta falanqaların proksimal ucları səviyyəsində 3 barmağın olmaması;

bir əldə əldarağı-falanqa oynağı səviyyəsində I və ya II barmağın olmaması;

sağ (solaxaylar üçün — sol) əldə və ya hər iki əldə falanqalararası oynaq səviyyəsində I barmağın olmaması;

bir əldə əsas falanqaların proksimal ucları səviyyəsində 2 barmağın olmaması;

hər iki əldə II — IV barmaqların distal falanqalarının olmaması;

əl oynağı sümüklərinin köhnə çıxıqları, osteoxondropatiyaları;

2 əldarağı sümüklərinin qüsurları və ya çıxıqları;

3 və daha artıq əl darağı sümüyünün xroniki osteomiyeliti, yalançı oynaqları;

2 əldarağı-falanqa oynağının dağılması, qüsurları və artroplastikasından sonrakı hal;

karpal və ya lateral kanal sindromu;

2 barmağın bükücü əzələ vətərinin əldarağı sümükləri səviyyəsində və birinci barmağın uzun bükücü əzələsi vətərinin köhnə zədələnmələri;

əlin funksiyasının mülayim dərəcədə və trofiki pozulmaları ilə (anesteziyalar, hipesteziyalar və s.), ən azı 2 barmağın qan dövranının mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan əl strukturlarının, əl oynağının və barmaqların zədələnmələrinin məcmusu.

«ç» bəndinə əl strukturlarının və barmaqların «a», «b» və «c» bəndlərində göstərilməyən zədələnmələri aiddir.

Barmaq sümüklərinin, vətərlərinin, damarlarının və ya sinirlərinin barmaqların qüsurlu vəziyyətdə davamlı kontrakturalarının inkişafına gətirib çıxaran zədələnmələri və xəstəlikləri barmağın olmaması kimi hesab edilir.

Birinci barmaqda dırnaq falanqasının, digər hər hansı barmaqda 2 (iki) falanqanın olmamasını əldə həmin barmağın olmaması kimi hesab etmək lazımdır.

Barmaq falanqasının onun proksimal başcığı səviyyəsində olmaması falanqanın olmaması kimi sayılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
68	Yastıayaqlılıq və ayağın digər deformasiyaları:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-3	A	A

 

Bu maddə ayağın qazanılmış təsbit olunmuş deformasiyalarını nəzərdə tutur.

«Xəstəliklər cədvəli»nin I — III qrafalarına əsasən çalovabənzər ayaqla şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyasını təyin edərkən nəzərə almaq lazımdır ki, dayaq yükü verilməklə səth üzərinə düzgün qoyulmuş ayaqda boylama tağların yüksəlməsi çox vaxt normanın variantı olur.

Ayağın arxa hissəsinin supinasiyası, ön hissəsinin pronasiyası şəklində deformasiyası olduqda, hündür daxili və xarici tağları olan (kəskin burulmuş ayaq adlanan) ayaq çalovabənzər ayaq hesab edilir. Bu zaman ayağın ön hissəsi yastılaşmış, enlənmiş və bir qədər içəri çevrilmiş olur, orta ayaq darağı sümüklərinin başcıqları altında yastılanmalar və ya çəkicəbənzər deformasiyalar var. Funksional pozulmalar daha çox bütün ayağın və ya onun elementlərinin içəriyə və ya bayıra rotasiyası şəklində deformasiyalarının yanaşı gedən eversion-inversion komponentəri olduğu zaman baş verir.

«a» bəndinə qəbul edilmiş hərbi nümunəli ayaqqabıdan istifadə edilməsi mümkün olmayan at, daban, varus, çalovabənzər, yastı-valqus, ekvino-varus ayaqlar və ayaqların digər travma və ya xəstəlik nəticəsində qazanılmış kəskin ifadə olunmuş dönməz əyrilikləri aiddir.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

mühüm dərəcədə ifadə olunmuş ağrı sindromu, ekzostozlar, barmaqların kontrakturası və ayağın orta hissəsinin oynaqlarında artrozun olması ilə III dərəcəli boylama və ya III — IV dərəcəli köndələn yastıayaqlılıq;

ayağın bir hissəsinin hər hansı səviyyədə olmaması və ya bütün barmaqlarının olmaması;

hər iki ayaqda bütün barmaqların caynaqvari, yaxud çəkicəbənzər deformasiyalarla davamlı kombinə olunmuş kontrakturası;

ağrı sindromu və aşıqaltı oynaqda II mərhələ artrozla Beler bucağının mənfi 10 dərəcədən çox azalması ilə müşayiət olunan daban sümüyünün posttravmatik deformasiyası.

Dekompensasiya, yaxud subkompensasiya olunmuş boylama yastıayaqlılıqda ayaq nahiyəsində ağrılar ayaq üstündə durduqda yaranır və adətən, axşama doğru onlar pastozlaşanda güclənirlər. Zahirən ayaq pronasiya olunmuş, orta hissədə uzanmış və enlənmiş, boylama tağ enmiş olur, qayığabənzər sümük ayağın medial kənarında dəridən aydın təsvir olunur, daban valqus vəziyyətində olur.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

cüzi ağrı sindromu və statikanın pozulması ilə müşayiət olunan, təyin edilmiş hərbi nümunəli ayaqqabı gəzdirilməsinin uyğunlaşdırılması mümkün olan ayağın mülayim dərəcədə ifadə olunmuş deformasiyaları;

daban sümüyünün valqus əyriliyi olmadan və ayağın orta hissəsi oynaqlarının deformasiyaedici osteoartrozu olmadan III dərəcəli boylama yastıayaqlılıq;

ayağın orta hissəsi oynaqlarının II mərhələ deformasiyaedici osteoartrozu ilə II dərəcəli köndələn və ya boylama yastıayaqlılıq;

ayaqaltı bükmə hərəkətinin 10 dərəcədən az və ayaqarxası bükmə hərəkətinin 20 dərəcədən az həddə məhdudlaşması ilə müşayiət olunan birinci ayaqdarağı sümüyünün III mərhələ deformasiyaedici osteoartrozu;

Beler bucağının 0-dan mənfi 10 dərəcəyədək azalması və aşıqaltı oynaqda artrozun olması ilə müşayiət olunan daban sümüyünün posttravmatik deformasiyası.

«ç» bəndinə barmaqların kontrakturası olmadan və ekzostozlarsız ayağın orta hissəsi oynaqlarının I mərhələ deformasiyaedici osteoartrozu ilə müşayiət olunan I və ya II dərəcəli köndələn, yaxud boylama yastıayaqlılıq aiddir.

Barmağın ayaqdarağı-falanqa oynağı səviyyəsində olmaması, habelə barmağın tam kontrakturası və ya hərəkətsizliyi ayaqda barmağın olmaması kimi hesab edilir.

Boylama yastıayaqlılıq və daban sümüyünün çəkicəbənzər deformasiyası ayaq üstündə yük altında profil rentgenoqramlarına görə qiymətləndirilir.

Boylama tağın bucağı və hündürlüyü rentgenoqramlarda üçbucaq qurulması yolu ilə təyin edilir. Normada tağın bucağı 125 — 130 dərəcəyə, tağın hündürlüyü 39 mm-ə bərabərdir.

I dərəcəli yastıayaqlılıqda: boylama içəri ayaqaltı tağın bucağı 131 — 140 dərəcə, tağın hündürlüyü 35 — 25 mm-dir;

II dərəcə yastıayaqlılıqda: boylama içəri tağın bucağı 141 — 155 dərəcə, tağın hündürlüyü 24 — 17 mm-dir;

III dərəcə yastıayaqlılıqda: boylama içəri tağın bucağı 155 dərəcədən çoxdur, tağın hündürlüyü 17 mm-dən azdır.

Daban sümüyünün posttravmatik deformasiyasının dərəcəsini təyin etmək üçün biri aşıqaltı sümüyün ön bucağının ən hündür nöqtəsini və arxa oynaq fasetinin zirvəsini birləşdirən, digəri daban sümüyü qabarının yuxarı səthi boyunca keçən iki xəttin kəsişməsindən yaranan Beler bucağını (daban sümüyü qabarının oynaq hissəsinin bucağını) hesablayırlar. Bu bucaq normada 20 — 40 dərəcə təşkil edir. Onun kiçilməsi, adətən posttravmatik yastıayaqlılıqda müşahidə olunur.

Aşıqaltı oynağın vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün ən informativ müayinə, onun daban sümüyünün arxa oynaq fasetinə perpendikulyar olan tac müstəvidə yerinə yetirilmiş kompüter tomoqrafiyasıdır.

Köndələn yastıayaqlılıq ayağın ön və orta hissələrinin düz proyeksiyada, yük altında çəkilmiş rentgenoqramlarına görə qiymətləndirilir. Köndələn yastıayaqlılığın dərəcələrinin təyin edilməsinin etibarlı meyarları birinci ayaqdarağı sümüyünün və birinci barmağın uzaqlaşma bucağının göstəriciləridir. Rentgenoqramlarda I — II ayaqdarağı sümüklərinin boylama oxlarına və I barmağın əsas falanqasına uyğun üç düz xətt çəkilir. I dərəcəli deformasiyada I — II ayaqdarağı sümükləri arasındakı bucaq 10 — 12 dərəcə, I barmağın uzaqlaşma bucağı isə 15 — 20 dərəcə təşkil edir. II dərəcəli deformasiyada bu bucaqlar müvafiq olaraq 15 və 30 dərəcəyədək, III dərəcəli deformasiyada müvafiq olaraq 20 və 40 dərəcəyədək böyüyürlər, IV dərəcəli deformasiyada isə 20 və 40 dərəcəni keçmiş olurlar.

Ayaq oynaqlarının I mərhələ deformasiyaedici osteoartrozu rentgenoloji olaraq, oynaq yarığının 50%-dən az daralması və oynaq yarığı kənarından 1 mm-i keçməyən kənari sümük artımları ilə xarakterizə olunur. II mərhələ artroz oynaq yarığının 50%-dən artıq daralması və oynaq yarığı kənarından 1 mm-dən artıq kənari sümük artımları ilə, oynaqda birləşmiş sümüklərin oynaq uclarının deformasiyası və subxondral osteosklerozu ilə xarakterizə olunur. III mərhələ artrozda oynaq yarığı rentgenoloji olaraq təyin edilmir, nəzərə çarpan kənari sümük artımları, oynaqda birləşmiş sümüklərin oynaq uclarının kobud deformasiyası və subxondral osteosklerozu olur.

Ayağın orta hissəsinin oynaqlarında artroz olmayan, barmaqların kontrakturaları və ekzostozları olmayan I və ya II dərəcəli boylama yastıayaqlılıq, habelə I dərəcəli köndələn yastıayaqlılıq bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
69	Funksiyanın pozulmasına səbəb olan və (və ya) hərbi geyim formasını, ayaqqabı və sursat gəzdirilməsini çətinləşdirən ətrafların qazanılmış deformasiyaları:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	A ÜH, DP-də  FƏRDİ; HDQ-də YS
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-3	A	A  HDQ-də FƏRDİ

 

Bu maddə ətrafların qazanılmış qısalmasını, o cümlədən sümüklərin sınıqlardan sonrakı bucaq deformasiyası nəticəsində yaranan qısalmalarını nəzərdə tutur.

«a» bəndinə qolun və ya qıçın 8 sm-dən artıq qısalması aiddir.

«b» bəndinə qolun və ya qıçın 5 sm-dən 8 sm-ə qədər qısalması aiddir.

«c» bəndinə qıçın 2 sm-dən 5 sm-ə qədər qısalması aiddir.

«ç» bəndinə qolun 5 sm-dək və ya qıçın 2 sm-dək qısalması aiddir.

Qıçın qısalmasına görə «Xəstəliklər cədvəli»nin I — II — III qrafaları üzrə şəhadətləndirilənlərə, kompression-distraksion osteosintezdən istifadə edilməklə, müalicə təklif olunur. Müalicədən imtina edildikdə və ya onun nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda, hərbi xidmətə yararlılıq haqqında qərar bu maddənin müvafiq bəndləri üzrə çıxarılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
70	Ətrafın olmaması:
	a) yuxarı və ya aşağı ətrafların hər hansı səviyyədə ikitərəfli amputasion güdülləri, bütün yuxarı və ya aşağı ətrafın olmaması	D	D	D
	b) bazunun və ya budun yuxarı 1/3-nə qədər olan səviyyədə ətrafın olmaması	D	D	C

 

Bədxassəli yenitörəmələrə və ya damar xəstəliklərinə (endarteriit, ateroskleroz və s.) görə ətrafların istənilən səviyyədə amputasion güdülləri olduqda, qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin əsas xəstəliyi nəzərdə tutan maddələri üzrə də çıxarılır.

Müalicənin qeyri-qənaətbəxş nəticələri ilə protezləşdirməyə imkan verməyən qüsurlu güdüllər olan hallarda şəhadətləndirilmə «a» bəndi üzrə keçirilir.

Sidik-cinsiyyət sisteminin xəstəlikləri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
71	Böyrəklərin xroniki xəstəlikləri:
	a) xroniki böyrək çatışmazlığı ilə	D	D	D
	b) xroniki böyrək çatışmazlığı olmadan	C	C	C və ya B FƏRDİ

 

Bu maddə xroniki qlomerulonefrit, nefrotik sindrom, digər qlomerulyar xəstəlikləri, xroniki tubulointerstisial nefriti (infeksion interstisial nefrit, pielonefrit), büzüşmüş böyrəyi, böyrəklərin amiloidozunu və digər nefropatiyaları nəzərdə tutur.

İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən vətəndaşların, həmçinin hərbi qulluqçuların böyrək xəstəliklərinə görə şəhadətləndirilməsi stasionar müayinə və müalicədən sonra keçirilir.

Xroniki pielonefrit diaqnozu, 12 aydan artıq saxlanılan və kəmiyyət metodları ilə aşkar edilən leykosituriya və bakteriuriya olduqda, dermatoveneroloqun, uroloqun (qadınlar üçün bundan başqa, ginekoloqun) iştirakı ilə müayinədən sonra sidikçıxarıcı yolların və cinsiyyət orqanlarının iltihabı xəstəliklərinin istisna edilməsi və mütləq rentgenouroloji müayinə aparılması şərti ilə təyin edilir. Zərurət olduqda, böyrəklərin ultrasəs və radioizotop müayinəsi keçirilir.

Böyrəklərin xroniki xəstəliyi ilə bağlı olan və dərman korreksiyası tələb edən davamlı arterial hipertenziya olduqda, qərar «b» bəndi üzrə çıxarılır.

Sidikdə böyrəklərin keçirilmiş kəskin iltihabi xəstəliyindən sonra 4 aydan az olmayan müddətdə təyin edilən patoloji dəyişikliklər (protein, qanın formalı elementləri) olduqda, çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər. Əgər böyrəklərin keçirilmiş kəskin iltihabi xəstəliyindən sonra 12 ay müddətində davamlı patoloji sidik sindromu qalırsa, vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən də bu bənd üzrə şəhadətləndirilirlər.

Böyrəklərin kəskin iltihabi xəstəliklərindən sonra xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin və ya hərbi xidmət vəzifələrinin yerinə yetirilməsindən azad edilmənin zəruriliyi haqqında qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin 78-ci maddəsi üzrə çıxarılır.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
72	Obstruktiv uropatiya və reflyuks-uropatiya (hidronefroz, pionefroz), pielonefrit (ikincili), sidikdaşı xəstəliyi, böyrəklərin və sidik axarlarının digər xəstəlikləri, sistit, sidik kisəsinin digər xəstəlikləri, qeyri-zöhrəvi uretrit, uretranın strikturası, uretranın digər xəstəlikləri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-3	A	A XQ-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

böyrəklərin ifrazat funksiyasının mühüm dərəcədə ifadə olunmuş pozulmaları və ya xroniki böyrək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan xəstəliklər;

hər iki böyrəyin zədələnməsi ilə böyrəkdaşı xəstəliyi (daşlar, hidronefroz, pionefroz, müalicə olunmayan ikincili pielonefrit və digərləri), müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda;

ikitərəfli III mərhələ nefroptoz;

böyrəklərin çanaq distopiyası;

xəstəliyə görə çıxarılmış bir böyrəyin olmaması, digər böyrəyin funksiyasının istənilən dərəcədə pozulması ilə;

sidik kisəsinin rezeksiyası və ya plastikasından sonrakı hallar;

sidik kisəsi-sidik axarı reflyuksu və ikincili ikitərəfli pielonefrit və ya hidronefrozla müşayiət olunan sidik kisəsi boynunun sklerozu;

sistematik buclama tələb edən uretranın strikturası.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

tez-tez (ildə 3 dəfə və artıq) böyrək sancısı tutmaları, daşların çıxması, böyrəklərin ifrazat funksiyasının mülayim dərəcədə pozulması ilə səciyyələnən böyrəkdaşı xəstəliyi;

bir böyrəyin funksiyasının pozulması olmadan digər böyrəyin işləməməsi və ya xəstəliyə görə çıxarılma nəticəsində yoxluğu;

daimi ağrı sindromu, ikincili pielonefrit və ya vazorenal hipertenziya ilə ikitərəfli II mərhələ nefroptoz;

birtərəfli III mərhələ nefroptoz;

böyrəyin birtərəfli çanaq distopiyası;

sidik-ifrazat sisteminin ikincili birtərəfli dəyişiklikləri ilə (birtərəfli hidroureter, hidronefroz, ikincili pielonefrit və s.) müşayiət olunan sidik kisəsi boynunun sklerozu;

müalicənin nəticələri qənaətbəxş olduqda, ildə 2 dəfədən çox olmayaraq buclama tələb edən uretranın strikturası.

Dərman korreksiyası tələb edən davamlı simptomatik (renal) arterial hipertenziya olduqda, böyrəklərin funksiyasının pozulma dərəcəsindən asılı olmayaraq, qərar «b» bəndi üzrə çıxarılır.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

ultrasəs müayinəsinin məlumatları ilə təsdiq olunmuş, nadir (ildə 3 dəfədən az) böyrək sancısı tutmaları ilə böyrəklərin və sidik axarlarının xırda (0,5 sm-ə qədər) tək-tək daşları və sidikdə patoloji dəyişikliklərin olması;

böyrəklərin ifrazat funksiyasının pozulması olmadan böyrəklərin, sidik axarlarının tək-tək daşları (0,5 sm və daha iri);

cüzi kliniki təzahürlərlə və böyrəklərin ifrazat funksiyasının cüzi dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan ikitərəfli II mərhələ nefroptoz;

ikincili pielonefritlə müşayiət olunan birtərəfli II mərhələ nefroptoz;

ifrazat funksiyasının cüzi dərəcədə pozulması ilə böyrəklərin bel distopiyası.

«ç» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

sidik-ifrazat sisteminin tez-tez (ildə 3 dəfə və çox) kəskinləşmələrlə müşayiət olunan və stasionar müalicə tələb edən xroniki xəstəlikləri (sistit, uretrit və s.);

təkrar daş yaranma olmadan, sidikçıxarıcı yollardan (ləyəncik, sidik axarı, sidik kisəsi) tək daşın instrumental yolla çıxarılmasından və ya öz-özünə düşməsindən sonrakı hallar;

sidik-ifrazat sistemi daşlarının instrumental yolla xırdalanmasından sonrakı hallar («Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər üçün);

sidikdə patoloji dəyişikliklər olmadan böyrəklərin, sidik axarlarının yalnız ultrasəs müayinəsi ilə təsdiq edilmiş xırda (0,5 sm-ə qədər) tək-tək konkrementləri;

birtərəfli və ya ikitərəfli I mərhələ nefroptoz;

böyrəyin ifrazat funksiyası pozulmadıqda və sidikdə patoloji dəyişikliklər olmadıqda birtərəfli II mərhələ nefroptoz;

Böyrəklərin ifrazat funksiyasının pozulması xromosistoskopiya, ekskretor uroqrafiya və ya radioizotop müayinələrinin məlumatları ilə təsdiq edilməlidir. Xromosistoskopiya zamanı xəstə böyrək tərəfindən indiqokarminin sağlam böyrəkdən 4 — 5 dəqiqə gec ifraz edilməsini böyrəklərin ifrazat funksiyasının mülayim dərəcədə pozulması hesab etmək lazımdır və ekskretor uroqramlarda kontrast maddənin ifrazı və toplanması ləngiyir.

Nefroptozun mərhələsi müayinə olunan şəxsin şaquli vəziyyətində çəkilmiş rentgenoqramlar üzrə rentgenoloq tərəfindən təyin edilir: I mərhələ — böyrəyin aşağı qütbünün 2 fəqərə, II mərhələ — 3 fəqərə, III mərhələ — 3 fəqərədən artıq aşağı enməsidir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
73	Kişi cinsiyyət orqanlarının xəstəlikləri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) obyektiv əlamətlər olduqda cüzi kliniki təzahürlərlə	A-3	A	A

Bu maddə prostat vəzinin xoşxassəli hiperplaziyasını, iltihabi və digər xəstəliklərini; xaya hidropsunu, orxit və epididimitləri, artıq pülük dərisini, fimoz və parafimozu, kişi cinsiyyət orqanlarının digər xəstəliklərini nəzərdə tutur.

Kişi cinsiyyət orqanlarının xəstəliklərinə görə tibbi göstərişlər üzrə şəhadətləndirilənlərə cərrahi müalicə təklif olunur. Müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, şəhadətləndirilmə funksional pozulmaların dərəcəsindən asılı olaraq keçirilir.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

müalicə qeyri-qənaətbəxş nəticələndikdə və ya ondan imtina edildikdə, sidik ifrazının mühüm dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan prostat vəzinin III — IV mərhələ xoşxassəli hiperplaziyası;

cinsiyyət üzvünün olmaması.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

sidik ifrazının mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan (qalıq sidiyin 50 ml-ə qədər olması) prostat vəzinin II mərhələ xoşxassəli hiperplaziyası;

xaya qişalarının və ya toxum ciyəsinin residivləşən (təkrar cərrahi müalicədən sonra) birtərəfli və ya ikitərəfli hidropsu, mayenin həcmi 100 ml-dən artıq olmaqla.

Xaya qişası və ya toxum ciyəsi hidropsunun bir dəfə residivi «b» bəndinin tətbiqi üçün əsas deyil.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

prostat vəzinin I mərhələ xoşxassəli hiperplaziyası;

prostat vəzinin daşları ilə xroniki prostatit;

xəstənin ildə 3 dəfə və çox stasionar müalicəsini tələb edən xroniki prostatit.

«ç» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

xayanın və ya toxum ciyəsinin mayenin həcmi 100 ml-dən az olan hidropsu;

fimoz;

kişi cinsiyyət orqanlarının cüzi kliniki təzahürlərlə keçən digər xəstəlikləri.

Bir xayanın xəstəliklərə (qeyri-spesifik və xoşxassəli xarakterli), yaralanmalara və ya digər zədələnmələrə görə çıxarılmasından sonrakı yoxluğu bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə (hava-desant ixtisasından başqa) və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
74	Qadın cinsiyyət orqanlarının xroniki iltihabi xəstəlikləri
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	A-3	A	A

 

Bu maddə yumurtalıqların, uşaqlıq borularının, çanaq toxumasının, peritonun, uşaqlıq boynunun, uşaqlıq yolunun, vulvanın xroniki iltihabi xəstəliklərini nəzərdə tutur.

«a» bəndinə mühüm dərəcədə ifadə olunan kliniki təzahürlərlə və stasionar müalicə tələb edən tez-tez (ildə 3 dəfə və çox) kəskinləşmələrlə müşayiət olunan qadın cinsiyyət orqanlarının iltihabi xəstəlikləri aiddir.

«b» bəndinə mülayim dərəcədə ifadə olunan kliniki təzahürlərlə və stasionar müalicə tələb edən tez-tez (ildə 2 dəfə və çox) kəskinləşmələrlə müşayiət olunan qadın cinsiyyət orqanlarının iltihabi xəstəlikləri aiddir.

«c» bəndinə cüzi dərəcədə ifadə olunan kliniki təzahürlərlə və nadir kəskinləşmələrlə müşayiət olunan qadın cinsiyyət orqanlarının iltihabi xəstəlikləri aiddir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
75	Endometrioz:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	A-3	A	A

 

«a» bəndinə mühüm dərəcədə ifadə olunan kliniki təzahürlərlə, tez-tez (ildə 3 dəfə və çox) kəskinləşmələrlə müşayiət olunan, stasionar müalicə tələb edən endometrioz aiddir.

«b» bəndinə mülayim dərəcədə ifadə olunan kliniki təzahürlərlə, tez-tez (ildə 2 dəfə və çox) kəskinləşmələrlə müşayiət olunan endometrioz aiddir.

«c» bəndinə cüzi dərəcədə ifadə olunan kliniki təzahürlərlə və nadir kəskinləşmələrlə müşayiət olunan endometrioz aiddir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
76	Qadın cinsiyyət orqanlarının düşməsi, fistulları və digər qeyri-iltihabi xəstəlikləri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

müalicənin nəticəsi qeyri-qənaətbəxş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, uşaqlığın və ya uşaqlıq yolunun tam düşməsi, aralığın tam cırılması, cinsiyyət orqanlarının cəlb edilməsilə yaranmış fistullar (sidik-cinsiyyət, bağırsaq-cinsiyyət).

Uşaqlığın düşməsi zamanı şaquli vəziyyətdə (və ya uzanmış halda — gücənəndə) bütün uşaqlıq öz arxasınca uşaqlıq yolunun divarlarını çevirərək, cinsiyyət yarığından bayıra çıxır.

Aralığın tam cırılması zamanı aralıq əzələlərinin bütövlüyü tamamilə pozulur və onlar düzbağırsağın divarına keçən çapıq toxuma ilə əvəz olunur, anus büzülüb-açılır və düzgün kənarlara malik olmur.

«b» bəndinə qadın cinsiyyət orqanlarının sallanması aiddir.

Uşaqlığın və uşaqlıq yolunun sallanması halında gücənmə zamanı cinsiyyət yarığı büzülüb-açılır və oradan uşaqlıq boynu, uşaqlıq yolunun ön və arxa divarları görünür, lakin bunlar cinsiyyət yarığı hüdudlarından kənara çıxmırlar.

Bu bəndə epitelin proliferasiyası ilə süd vəzilərinin xoşxassəli displaziyası da aiddir.

Cinsiyyət orqanlarının sidiyin saxlanmaması ilə fəsadlaşmış sallanması zamanı şəhadətləndirilmə müalicənin nəticələrindən asılı olaraq, «a» və ya «b» bəndi üzrə keçirilir.

Funksiyaların pozulması olmayan uşaqlığın qeyri-düzgün vəziyyəti bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələrinə daxil olmağa mane olmur.

Menorragiyalarla, qəbizliklərlə, oma sümüyü nahiyəsində və qarının aşağısında ağrılarla müşayiət olunan uşaqlığın düzgün olmayan vəziyyəti ilə şəhadətləndirilmə «c» bəndi üzrə keçirilir.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

uşaqlıq yolu divarlarının cüzi sallanmaları;

kiçik çanaq nahiyəsində, ağrı sindromu olmayan, çapıq və bitişmə prosesləri;

epitelin proliferasiyası olmayan süd vəzilərinin xoşxassəli displaziyası.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
77	Ovarial-menstrual funksiyanın pozulmaları:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	A	A	A

 

«a» bəndinə orqanların patologiyası ilə bağlı olmayan, anemiyaya gətirib çıxaran qanaxmalar aiddir.

«b» bəndinə oliqomenoreya, amenoreya (cərrahi əməliyyatdan sonrakı hallar istisna olmaqla) ilə təzahür edən, o cümlədən Şteyn-Levental sindromu zamanı ovarial-menstrual funksiyaların pozulmaları aiddir.

«c» bəndinə ümumi inkişaf kafi olduqda cinsi infantilizm, sonsuzluq aiddir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
78	Sidik-cinsiyyət sisteminin kəskin xəstəliklərindən, xroniki xəstəliklərinin kəskinləşməsindən və ya cərrahi müalicəsindən sonrakı müvəqqəti funksional pozulmalar	Ç	Ç	Ç

 

Bu maddə ilə vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən, hərbi xidmətə könüllü daxil olarkən, əgər onlarda böyrəklərin keçirilmiş kəskin iltihabi xəstəliyindən sonra sidikdə patoloji dəyişikliklər qalırsa, 12 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər.

Hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət (bir aydan az olmayaraq) verilməsinin zəruriliyi barədə qərar yalnız kəskin diffuz qlomerulonefritlərdən sonra, kəskin pielonefritlərin uzun sürən fəsadlaşmış gedişində, habelə qadın-cinsiyyət orqanlarının müalicə müddəti 2 aydan artıq olmayan kəskin iltihabi xəstəliklərindən (bartolinit, vulvit, kolpit, endometrit, andeksit) sonra çıxarılır.

Böyrəklərin kəskin iltihabi xəstəliklərindən sonra böyrəklərin funksiyasının pozulması və sidikdə patoloji dəyişikliklər olmadıqda, şəhadətləndirilənlər hərbi xidmətə yararlı hesab edilirlər. Xroniki nefritin (pielonefritin) olub-olmaması barədə son nəticə təkrar stasionar müayinədən sonra çıxarıla bilər.

Sidik daşı xəstəliyinə (böyrəklərin, sidik axarlarının, sidik kisəsinin daşlarına) görə aparılmış cərrahiyyə əməliyyatlarından sonra hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır.

Cərrahi xəstəliklərə görə aparılmış operativ müdaxilələrdən (xaya hidropsuna, xaya və ya toxum ciyəsinin kistasına, xayaların anadangəlmə distopiyasına görə aparılmış cərrahiyyə əməliyyatlarından) sonra hərbi xidmətə çağırış zamanı vətəndaşların 3 ay müddətinədək müvəqqəti yararsızlığı, hərbi qulluqçuların isə azad edilməsinin zəruriliyi barədə qərar çıxarılır.

 

Hamiləlik, doğuş və doğuşdan sonrakı dövr

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
79	Hamiləlik, doğuşdan sonrakı dövr və onların fəsadları	Ç	Ç	Ç

Hamilə qadınların yüngül və orta ağır dərəcəli toksikozu olduqda, hərbi xidməti vəzifələrini icra etməkdən azad edilməsi, ağır dərəcəli toksikoz olduqda isə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsi barədə qərar çıxarılır.

Hamiləliyin pozulması (abort) təhlükəsi olduqda, xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi barədə qərar stasionar müalicədən sonra çıxarılır.

Hərbi qulluqçu qadınlar, onlarda hamiləlik təyin edildikdə, xüsusi qurğularda hərbi xidmətə, RM, İŞM, RYK, EMS, lazer şüalanması mənbələri və I — II qrup patogenli mikroorqanizmlərlə işə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər.

 

Anadangəlmə anomaliyalar, deformasiyalar və xromosom pozulmaları

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
80	Orqanların və sistemlərin anadəngəlmə inkişaf anomaliyaları:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-3	A	A

 

Bu maddə anadangəlmə inkişaf qüsurlarının müalicəsinin mümkün olmadığı hallarda, müalicədən imtina edildikdə və ya onun nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda tətbiq edilir.

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

ürək çatışmazlığının olub-olmamasından asılı olmayaraq, kombinə olunmuş və ya müştərək anadangəlmə ürək qüsurları;

II — IV FS ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan təcrid olunmuş anadangəlmə ürək qüsurları;

III dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə müşayiət olunan tənəffüs orqanlarının anadangəlmə inkişaf qüsurları;

qulaq seyvanının anadangəlmə olmaması, damağın və dodağın anadangəlmə yarıqları, həzm orqanlarının digər anadangəlmə anomaliyaları, mühüm dərəcədə ifadə olunmuş kliniki təzahürlərlə və funksiyaların kəskin pozulması ilə;

döş qəfəsinin kəskin deformasiyası (qabırğa donqarı və s.) və restriktiv tip üzrə III dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə müşayiət olunan onurğanın anadangəlmə təsbit olunmuş əyrilikləri (skoliozlar və s.);

osteoskleroz (osteopetroz, mərmər xəstəliyi);

dərəcəsindən asılı olmayaraq, bir böyrəyin funksiyasının pozulması ilə digər böyrəyin və ya onun funksiyasının olmaması;

ifrazat funksiyasının mühüm dərəcədə pozulması və ya xroniki böyrək çatışmazlığı ilə böyrəklərin polikistozu;

vazorenal arterial hipertenziya və böyrək qanaxmaları ilə müşayiət olunan böyrək damarlarının anomaliyaları (anqioqrafiya məlumatları ilə təsdiq olunmuş);

cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları (cinsiyyət üzvünün olmaması, uşaqlıq yolunun atreziyası);

ətrafın 8 sm-dən artıq qısalması ilə sümüklərin deformasiyası;

ətrafın seqmentinin olmaması;

bud sümüklərinin içəri kondiluslarının çıxıntıları arasındakı məsafə 20 sm-dən artıq olduqda, qıçların O-şəkilli əyriliyi və ya baldırların içəri topuqları arasındakı məsafə 15 sm-dən artıq olduqda, qıçların X-şəkilli əyriliyi («Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər üçün «b» bəndi tətbiq edilir);

funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə sümüklərin, oynaqların, vətərlərin, əzələlərin digər inkişaf qüsurları, xəstəlikləri və deformasiyaları;

anadangəlmə ixtioz, ixtioz formalı eritrodermiya.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

I FS ürək çatışmazlığı ilə anadangəlmə ürək qüsurları;

botal axacığının bitişməməsi;

mədəciklərarası arakəsmənin defekti;

döş qəfəsinin deformasiyası və restriktiv tip üzrə II dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə müşayiət olunan onurğanın anadangəlmə təsbit olunmuş əyrilikləri (skoliozlar və digər);

böyrəklərin polikistozu;

ifrazat funksiyasının mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan böyrəklərin displaziyaları, böyrəklərin və onların elementlərinin ikiləşməsi, nalabənzər böyrək, sidik axarlarının və ya sidik kisəsinin anomaliyaları;

xayalıq, yaxud aralıq hipospadiyası;

ətrafın 5 sm-dən 8 sm-ə qədər qısalması ilə sümüklərin deformasiyası;

bud sümüklərinin içəri kondilusları arasındakı məsafə 12 sm-dən 20 sm-dək olduqda, qıçların O-şəkilli əyriliyi və ya baldırların içəri topuqları arasındakı məsafə 12 sm-dən 15 sm-dək olduqda, qıçların X-şəkilli əyriliyi;

funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan sümüklərin, oynaqların, vətərlərin, əzələlərin digər inkişaf qüsurları və deformasiyaları;

resessiv ixtioz (qara və qaralan);

dövri xəstəlik.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

ürək çatışmazlığı olmayan anadangəlmə ürək qüsurları;

ikitərəfli mikrotiya;

ətrafın 2 sm-dən 5 sm-dək qısalması ilə sümüklərin deformasiyası;

funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan sümüklərin, oynaqların, vətərlərin, əzələlərin digər inkişaf qüsurları və deformasiyaları;

funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə böyrəklərin tək-tək solitar kistaları;

cinsiyyət üzvünün kökündən ortasına qədər sidik kanalının fistulu;

xayaların qasıq kanallarında və ya onların xarici dəliklərində ilişib qalması (ləngiməsi);

bir xayanın qarın boşluğunda ləngiməsi;

büzdümün bir neçə dəfə (3 dəfə və çox) radikal cərrahi müalicədən sonrakı residivləşən dermoid kistaları;

dominant (sadə) ixtioz;

ovucların, əllərin funksiyasını pozan, habelə ayaqların altının yerişi və standart ayaqqabı gəzdirilməsini çətinləşdirən irsi keratodermiyaları.

«ç» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

birtərəfli mikrotiya;

funksiyaların pozulması olmayan böyrəklərin anadangəlmə anomaliyaları;

bir xayanın qasıq kanalında və ya onun xarici dəliyində ləngiməsi;

qolun 5 sm-dək, qıçın 2 sm-dək qısalması ilə sümüklərin deformasiyaları.

Hemolitik anemiyalarla (mikrosferositoz və s.) və eritrosit membranının anomaliyaları, hüceyrədaxili enzimlərin çatışmazlığı, hemoqlobinopatiyalarla bağlı hemolitik anemiyalarla şəhadətləndirilmə qanyaradıcı sistemin funksiyalarının pozulma dərəcəsindən asılı olaraq «a», «b» və ya «c» bəndləri üzrə keçirilir. Qanyaradıcı sistemin funksiyalarının pozulması olmayan hallarda (eritrosit fermentlərinin çatışmazlığı və s.) «ç» bəndi tətbiq edilir.

Beşinci bel fəqərəsinin sakralizasiyası və ya birinci oma fəqərəsinin lümbalizasiyası, göstərilən fəqərələrin qövslərinin bitişməməsi, tac şırımı səviyyəsində hipospadiya, döş qəfəsinin I dərəcəli (2 sm-dən artıq olmayaraq) deformasiyası bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

Sinir sisteminin anadangəlmə qüsurları olan şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin 23-cü maddəsi üzrə, ruhi pozuntuları olanlar isə qüsurun xarakterinə uyğun olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin 14-cü və ya 20-ci maddəsi üzrə şəhadətləndirilirlər.

Əlin və ya ayağın anadangəlmə qüsurları olan şəxslər funksiyaların pozulma dərəcəsindən asılı olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin 67-ci və ya 68-ci maddələrinin müvafiq bəndləri üzrə şəhadətləndirilirlər.

 

Travmaların, zəhərlənmələrin və xarici amillərin digər təsirlərinin nəticələri

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
81	Kəllə sümüklərinin sınıqları (kəllə sümüklərinin, üz sümüklərinin, o cümlədən çənə və əngin sınıqları, kəllə sümüklərinin digər sınıqları):
	a) kəllə boşluğunda yad cismin olması ilə; kəllə tağı və kəllə əsası sümüklərinin plastik materialla əvəz edilmiş 20 sm2-dən artıq və ya plastik materialla əvəz edilməmiş 8 sm2-dən artıq sümük defektinin olması	D	D	D
	b) kəllə tağı və kəllə əsası sümüklərinin plastik materialla əvəz edilməmiş 8 sm2-ə qədər və ya plastik materialla əvəz edilmiş 20 sm2-ə qədər defekti ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ

 

«a» bəndinə habelə, aşağıdakılar aiddir:

üz-çənə nahiyəsinin yaralanma və travmalarından sonrakı transplantatlarla əvəz edilməmiş, defekt və deformasiyaları;

gicgah-çənə oynaqlarının ankilozları;

müalicənin, o cümlədən cərrahi müalicənin səmərəsi olmadıqda və ya ondan imtina edildikdə, çənənin yalançı oynaqları, üz-çənə nahiyəsinin kontrakturaları.

Kəllə sümüklərinin plastik materialla əvəz edilməmiş 8 sm2-dən artıq və ya plastik materialla əvəz edilmiş 20 sm2-dən artıq defekti, kliniki təzahürlər olmadan beyin maddəsində yad cisimlərin olması ilə hərbi xidməti vəzifələrini icraetmə qabiliyyəti saxlandıqda zabitlər, gizirlər və miçmanlar «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilə bilərlər.

Kəllə sümüklərinin sümük-plastik trepanasiyasından sonrakı defekti kəllə sümüklərinin autosümüklə əvəz edilmiş defekti kimi təyin edilir. Kəllə-beyin zədələnməsindən sonra qoyulan diaqnostik frezer dəlikləri kəllə sümüklərinin birləşdirici toxuma çapığı ilə əvəz edilmiş defektinə cəmlənirlər.

Bu maddədə göstərilməyən üz-çənə nahiyəsi zədələnmələrinin nəticələri olan şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin 56-cı maddəsi üzrə şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
82	Onurğanın, gövdə sümüklərinin, yuxarı və aşağı ətrafların sümüklərinin sınıqları (çanaq, kürək, körpücük, bazu, mil və dirsək sümüklərinin, bud sümüyü boynunun və bud sümüyünün, qamış və incik sümüklərinin, digər borulu sümüklərin, topuqların sınıqları):
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

müalicənin nəticələrindən asılı olmayaraq, iki və artıq fəqərə cisimlərinin II — III dərəcəli kompressiyası ilə çoxlu dəlib keçən qeyri-sabit sınıqları;

fəqərə cisimlərinin sınıqları, çıxıqları və sınıq-çıxıqlarının spondilodez və korporodez tətbiqi ilə cərrahi müalicəsindən sonrakı nəticələri («Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası xəstəliyə görə məzuniyyətdən sonra onurğanın funksiyasından asılı olaraq, «a» və ya «b» bəndi üzrə təyin edilir);

onurğanın mühüm dərəcəli skoliotik və ya kifotik deformasiyaları ilə fəqərə cisimlərinin çoxsaylı sınıqlarının uzaq nəticələri;

çanaq həlqəsinin bütövlüyünün pozulması ilə müşayiət olunan çanaq sümüklərinin düzgün bitişməmiş çoxsaylı şaquli sınıqları;

bud sümüyü başının mərkəzi çıxığının nəticələri (sümüklərin oynaq uclarının və ətrafın oxunun deformasiyası, 2 mm-dən az ölçüdə oynaq yarığı ilə bud-çanaq oynağının ankilozu və ya deformasiyaedici artrozu);

ətrafın funksiyasının mühüm dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan uzun borulu sümüklərin fəsadlaşmış sınıqları.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

funksional pozulmaların dərəcəsindən və müalicənin nəticələrindən asılı olmayaraq, fəqərə cisminin təzə sınığı və ya çıxığı;

fəqərə cisminin kompression dəlib keçən sınığı və ya çıxığı;

II — III dərəcəli pazabənzər deformasiya ilə iki fəqərə cisminin sınığının uzaq nəticələri;

müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda, çanaq həlqəsi bütövlüyünün pozulması ilə müşayiət olunan çanaq sümüklərinin birtərəfli sınıqlarından sonrakı hallar;

ətrafın funksiyasının mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan bud sümüyü başının mərkəzi çıxığının nəticələri;

müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda, bud sümüyü boynunun sınıqları;

ətrafın funksiyasının mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan uzun borulu sümüklərin fəsadlaşmış sınıqları.

Yalançı oynaqlar olduqda, şəhadətləndirilənlərə operativ müalicə təklif olunur. Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar müalicə başa çatdıqdan sonra onun nəticələrindən asılı olaraq çıxarılır. Cərrahi əməliyyatdan imtina edildikdə, şəhadətləndirilmə «a» bəndi üzrə keçirilir.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

cüzi ağrı sindromu və fəqərələrin II dərəcəli kifotik deformasiyası ilə fəqərə cisimlərinin I dərəcəli kompressiyası olan kompression sınıqları və onların nəticələri;

bud-çanaq oynağı funksiyasının cüzi dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan, osteosintez tətbiq olunmuş bud sümüyü boynunun sınıqları;

sümüklərin sınıqlarından sonra çıxarılmamış metal konstruksiyalar (onların çıxarılmasından imtina edildikdə);

müalicədən sonra funksiyanın cüzi dərəcədə pozulması və ağrı sindromu ilə müşayiət olunan fəqərə çıxıntıları və qövslərinin sınığının nəticələri.

Fəqərə cisimlərinin müsbət nəticələrlə başa çatan sınıqlarından sonra III qrafa üzrə şəhadətləndirilənlər barəsində «Xəstəliklər cədvəli»nin 86-cı maddəsi üzrə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar çıxarılır.

Çanağın ayrı-ayrı sümüklərinin çanaq həlqəsinin deformasiyası olmadan bitişmiş və təcrid olunmuş sınıqları bu maddənin tətbiqi üçün əsas deyil və hərbi xidmətkeçməyə, hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olmağa mane olmur.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
83	Döş qəfəsinin, qarın boşluğunun, çanağın daxili orqanlarının travmaları (travmatik pnevmo- və hemotoraks, ürəyin, ağciyərin, mədə-bağırsaq traktının, qaraciyərin, dalağın, böyrəklərin, çanaq orqanlarının, qarın boşluğunun digər orqanlarının travmaları, çoxsaylı ağır travmalar):
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	ç) funksiyaların pozulması olmayan obyektiv əlamətlər olduqda	A-4	A	A HDQ, DP-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə aşağıdakı yaralanma və travmalardan sonrakı hallar və onların nəticələri aiddir:

III dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə müşayiət olunan bronx-ağciyər aparatının yaralanma və travmaları;

perikardın geniş obliterasiyası;

ürəyin və ya aortanın anevrizması;

həzm funksiyasının mühüm dərəcədə pozulması (müalicəyə tabe olmayan dempinq-sindrom, arasıkəsilməz ishal və s.) və ya qidalanmanın xeyli zəifləməsi (BÇİ — 18,5 — 19,0 və az) ilə müşayiət olunan, qida borusunun, mədənin rezeksiyası və ya mədə-bağırsaq anastomozunun qoyulması, nazik bağırsağın (1,5 m-dən az olmamaqla) və ya yoğun bağırsağın (30 sm-dən az olmamaqla) rezeksiyası;

biliodigestiv anastomozların qoyulması;

müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda, öd və ya mədəaltı vəzinin fistulları;

qaraciyərin payının və ya mədəaltı vəzinin bir hissəsinin rezeksiyası;

bir böyrəyin olmaması və digər böyrəyin funksiyasının dərəcəsindən asılı olmayaraq pozulması;

aralığın tam cırılması (bu cırılma zamanı aralıq əzələlərinin bütövlüyü tamamilə pozulur və onlar düzbağırsağın divarına keçən çapıq toxuma ilə əvəz olunur, anus büzülüb-açılır və düzgün kənarlara malik olmur);

cinsiyyət üzvünün olmaması.

Ağciyərin kənar edilməsindən sonra II — III dərəcə tənəffüs çatışmazlığı olduqda, ağciyər kökündə, ürəkdə və ya iri damarların yaxınlığında yerləşmiş yad cisim olduqda, fəsadlaşmaların və ya funksional pozulmaların olmasından asılı olmayaraq, ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən, hərbi xidmətə çağırılarkən vətəndaşlar və hərbi qulluqçular «a» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası «b» bəndi üzrə təyin edilə bilər.

Ürəyin, perikardın yaralanmasının, iri damarlar nahiyəsində divararalığından yad cisimlərin cərrahi əməliyyat yolu ilə çıxarılmasının nəticələri zamanı «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilən şəxslərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası ürək çatışmazlığının ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin 42-ci maddəsi üzrə, tənəffüs çatışmazlığı olduqda 51-ci maddənin «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə, I — II qrafalar üzrə şəhadətləndirilənlərin hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası isə «Xəstəliklər cədvəli»nin 42-ci maddəsinin «a», «b» və ya «c» bəndi, yaxud 51-ci maddəsinin «a» və ya «b» bəndi üzrə müəyyən edilir. Bu zaman, «Xəstəliklər cədvəli»nin 83-cü maddəsi də həmin maddələrlə eyni vaxtda tətbiq edilir.

Funksiyalarının mülayim dərəcədə pozulması ilə müşayiət olunan iki və daha çox boşluq orqanının politravmasının nəticələri ilə şəhadətləndirilmə «a» bəndi üzrə keçirilir.

«b» bəndinə aşağıdakı yaralanma və travmalardan sonrakı hallar və onların nəticələri aiddir:

II dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı ilə müşayiət olunan bronx-ağciyər aparatının yaralanma və travmaları;

tənəffüs çatışmazlığının dərəcəsindən asılı olmayaraq, bir ağciyərin olmaması;

mədənin, nazik bağırsağın (1 m-dən az olmamaqla) və ya yoğun bağırsağın (20 sm-dən az olmamaqla) rezeksiyası;

dempinq-sindromun (qeyri-sabit stul, qidalanma pozulması) nadir təzahürləri ilə mədə-bağırsaq anastomozunun qoyulması;

dalağın olmaması;

bir böyrəyin olmaması, digər böyrəyin isə funksiyasının normal olması.

«c» bəndinə yaralanmaların, travmaların cüzi kliniki təzahürlərlə müşayiət olunan nəticələri: ağciyər payının çıxarılması, mədənin rezeksiyası, böyrəyin və digər orqanların bir hissəsinin rezeksiyası aiddir.

«ç» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

tənəffüs çatışmazlığı olmayan, ağciyərin keçirilmiş atipik rezeksiyasından, qanaxmanı dayandırmaq məqsədi ilə torakotomiyalardan və ya laparotomiyalardan, pnevmotoraksın və ya hematoraksın ləğv edilməsindən, bağırsağın, mədənin, qaraciyərin yaralarının sağalma ilə nəticələnən tikilməsindən sonrakı hallar («Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər üçün — yaralanmanın və ya travmanın alınma anından 6 aydan tez olmayaraq baş verən hallar).

Tənəffüs çatışmazlığı olmayan ağciyərin atipik rezeksiyası aparılmış hərbi qulluqçulara stasionar müalicə başa çatdıqdan sonra «Xəstəliklər cədvəli»nin 53-cü maddəsi üzrə xəstəliyə görə məzuniyyət verilir.

«Xəstəliklər cədvəli»nin 83-cü maddəsi üzrə həmçinin iltihabi xəstəliklərin və bronx-ağciyər aparatının inkişaf anomaliyalarının cərrahi müalicəsinin nəticələri olan şəxslər də şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
84	Dərinin və dərialtı toxumanın travmalarının nəticələri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	B
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	A HDQ, ÜH, DP, XQ-də FƏRDİ

 

«a» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, standart hərbi geyim forması, ayaqqabı və ya sursat gəzdirilməsinə mane olan və ya oynaqlarda hərəkəti mühüm dərəcədə məhdudlaşdıran, boyun, gövdə və ətraf nahiyələrində özündən altdakı toxumalarla bitişmiş, xoralaşan və ya asan yaralanan və tez-tez xoralaşan iri kelloid, hipertrofik çapıqlar;

dəri səthinin 20 faiz və daha çox hissəsini əhatə etmiş və ya böyrəklərin amiloidozu ilə fəsadlaşmış dərin yanıqlardan sonrakı hallar.

«b» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, oynaqlarda hərəkətləri mülayim dərəcədə məhdudlaşdıran və ya standart hərbi geyim forması, ayaqqabı və ya sursat gəzdirilməsini xeyli çətinləşdirən, xoralaşmayan kelloid, hipertrofik və atrofik çapıqlar;

müalicənin nəticələri qeyri-qənaətbəxş olduqda və ya ondan imtina edildikdə, üzü eybəcərləşdirən çapıqlar;

aşağı ətrafın dəri səthinin 50 faizinin və daha çox hissəsinin dərin yanıqlarının nəticələri.

«c» bəndinə aşağıdakılar aiddir:

oynaqlarda hərəkətləri cüzi dərəcədə məhdudlaşdıran və ya standart hərbi geyim forması, ayaqqabı və ya sursat gəzdirilməsini cüzi dərəcədə çətinləşdirən, uzunmüddətli yeriş və digər fiziki gərginlik zamanı xoralaşmayan elastik çapıqlar;

yuxarı ətrafın dəri səthinin 70 faizdən çox hissəsinin plastikası ilə dərin yanıqlarının nəticələri.

Oynaqlarda hərəkətlərin həcmini qiymətləndirərkən 2 nömrəli cədvələ əsaslanmaq lazımdır.

Kauzalgiya əlamətləri ilə müşayiət olunan çapıqların uğursuz cərrahi müalicəsindən sonra qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin 26-cı maddəsi üzrə çıxarılır.

Gözlərin, əllərin və ya ayaqların zədələnməsi ilə müşayiət olunan yanıqların və ya donvurmaların nəticələri olan şəxslər «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə şəhadətləndirilirlər.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
85	Dərmanlarla və bioloji maddələrlə zəhərlənmələr, qeyri-tibbi təyinatlı maddələrin toksiki təsiri; xarici amillərin (radiasiyanın, aşağı, yüksək temperatur və işığın, havanın və ya suyun yüksək təzyiqinin, digər xarici amillərin) təsiri:
	a) funksiyaların mühüm dərəcədə pozulması ilə	D	D	D
	b) funksiyaların mülayim dərəcədə pozulması ilə	C	C	C və ya B FƏRDİ
	c) funksiyaların cüzi dərəcədə pozulması ilə	C	C	B

 

Bu maddə dərmanlarla, RYK və digər toksiki maddələrlə zəhərlənmələrin, EMS-nin, lazer şüalarının, ionlaşdırıcı şüalanmanın, digər xarici amillərin kəskin və ya xroniki təsirinin, allergik reaksiyaların nəticələrini nəzərdə tutur.

Şüa xəstəliyi keçirmiş hərbi qulluqçuların şəhadətləndirilməsi zamanı təkcə periferik qanın tərkibindəki dəyişikliklər yox, xəstəliyin digər kliniki təzahürləri də nəzərə alınır. Çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçularda keçirilmiş I dərəcəli şüa xəstəliyindən, «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçularda keçirilmiş II dərəcəli şüa xəstəliyindən sonra cüzi qalıq təzahürləri olduqda, şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin 86-cı maddəsi üzrə keçirilir.

Heç bir patoloji nəticə qalmadan kəskin şüa xəstəliyi keçirmiş şəxslər «c» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər.

RM və İŞM-lə işləyən və illik yol verilən doza həddindən 5 dəfə çox şüalanma almış hərbi qulluqçular stasionar müayinəyə göndərilirlər. Şüa xəstəliyinin əlamətləri olmadıqda, çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular «c» bəndi üzrə RM və İŞM-lə işə yararsız hesab edilirlər. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə şəhadətləndirilən hərbi qulluqçuların RM və İŞM-lə işə yararlılığı fərdi qaydada təyin edilir.

Hərbi qulluqçulara təminat normaları üzrə verilən əsas ərzaq məhsullarına kliniki təzahürlü qida allergiyasından (stasionar müayinə ilə təsdiq olunmuş) əziyyət çəkən şəxslər «b» bəndi üzrə şəhadətləndirilirlər. Digər allergiya xəstəlikləri (övrə, pollinoz, allergik rinitlər, dermatitlər və s.) olduqda, zədələnmiş orqanın və ya sistemin funksiyalarının vəziyyətindən asılı olaraq şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə keçirilir.

Kəskin zəhərlənmələrdən, toksiko-allergik təsirlərdən, kəskin allergik xəstəliklərdən (anafilaktik şok, zərdab xəstəliyi, Layel, Stivens-Conson sindromları), digər xarici amillərin təsirindən sonra hərbi xidmətə və hərbi-uçot ixtisası üzrə xidmətə yararlılıq kateqoriyası, xəstəliyin nəticəsindən və zədələnmiş orqan və ya sistemlərin funksiyalarının pozulma dərəcəsindən asılı olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin müvafiq maddələri üzrə təyin edilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
86	Xəstəliklərin, yaralanmaların, travmaların, zəhərlənmələrin, xarici amillərin digər təsirlərinin nəticələrinin müalicəsindən sonra sümük-əzələ sisteminin, birləşdirici toxumanın, dərinin, dərialtı toxumanın müvəqqəti funksional pozulmaları	Ç	Ç	Ç

 

Oynaqların kəskin iltihabi xəstəliklərini keçirmiş, «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilən şəxslər müalicə bitdikdən sonra 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız sayılırlar. Oynaqların iltihabi xəstəliklərinin kəskin formalarını keçirdikdən sonra 6 ay müddətində iltihab əlamətləri olmadıqda, onlar hərbi xidmətə yararlı hesab edilirlər.

Hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar o hallarda çıxarılır ki, stasionar müalicə qurtardıqdan sonra iltihabın kliniki və laborator əlamətləri olmasın, fiziki yükdən sonra oynaqlarda mülayim, keçib gedən ağrı hissləri saxlanılsın və hərbi xidmət vəzifələrini icra etmək qabiliyyətinin bərpası üçün 15 gün və daha artıq müddət tələb olunsun.

Sümüklərdə və oynaqlarda cərrahi əməliyyatlardan, vətərlərin (əl və ayaq barmaqları vətərlərindən başqa) plastikasından və ya tendolizindən sonra hərəkətlərin müvəqqəti məhdudlaşması, sümüklərin sınıqlarından sonra bərkiməmiş sümük döyənəkləri olduqda, hərbi qulluqçulara xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyi haqqında qərar o hallarda çıxarılır ki, hərbi xidmət vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinin bərpası üçün 15 gün və daha artıq müddət tələb olunsun.

Borulu sümüklərin sınıqlarının nəticələrinin müalicəsi qeyri-qənaətbəxş olduğu hallarda, xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsi haqqında qərar çıxarılmır. Bu zaman, «Xəstəliklər cədvəli»nin 82-ci maddəsinin «a», «b» və ya «c» bəndi üzrə hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası müəyyən edilir.

Əlin, ayağın xırda sümüklərinin və topuqların sınıqları olduqda, «Xəstəliklər cədvəli»nin II qrafası üzrə şəhadətləndirilənlərə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsi haqqında qərar çıxarılmır. Belə hallarda, stasionar müalicə başa çatdıqdan sonra aparılacaq zəruri müalicə tədbirləri göstərilməklə, hərbi xidmət vəzifələrinin icrasından azad edilmə haqqında qərar çıxarılır. Müharibə dövründə bu hərbi qulluqçular sağalanların taboruna (komandasına) göndərilirlər.

Sınıq bitişdikdən sonra borulu sümükdə ştift (lövhəcik) qalmışsa, «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər, onun çıxarılması üçün 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Cərrahiyyə əməliyyatından imtina edildikdə, şəhadətləndirilmə «Xəstəliklər cədvəli»nin 82-ci maddəsi üzrə keçirilir.

Fəqərələrin köndələn, tinli çıxıntılarının sınıqlarından, ştiftin, lövhəciyin və digər konstruksiyaların çıxarılmasından sonra hərbi qulluqçuların azad edilməsi haqqında qərar çıxarılır.

Xırda sümüklərin stasionar müalicə tələb etməyən fəsadlaşmamış qapalı sınıqlarında «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə hərbi qulluqçuları, məzuniyyət verilməsinin və ya azad edilmənin zəruriliyi haqqında qərar çıxarmaqla, ambulator qaydada şəhadətləndirməyə icazə verilir.

Borulu və digər sümüklərin yalnız gips sarğısı ilə immobilizasiya tələb edən fəsadlaşmamış qapalı sınıqlarında sümük döyənəyi əlamətləri yarandıqdan sonra «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər gips sarğısı açılana qədər xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsi haqqında qərar çıxarılmaqla, tibb müəssisəsindən ambulator müalicəyə buraxıla bilərlər.

hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinin kursantlarını və dinləyicilərini müalicəni davam etdirmək üçün hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisəsinin lazaretinə, çağırış üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçuları isə əgər bu xəstələr üçün lazımi şərait yaradılmışsa, hərbi hissənin tibb məntəqəsinə yerləşdirmək və mütləq hospitalın cərrahı (travmatoloqu) tərəfindən ayda ən azı bir dəfə müayinə etdirmək lazımdır. Xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsinin zəruriliyinin müəyyənləşdirilməsi üçün bu şəxslərin hərbi-həkim komissiyası tərəfindən şəhadətləndirilməsi hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisəsinin lazaretində, hərbi hissənin tibb məntəqəsində müalicə başa çatdıqdan sonra keçirilir. Zərurət olduqda, hərbi qulluqçular təkrar hospitallaşdırıla bilərlər.

Çənənin, əngin və üzün yumşaq toxumalarının travmalarının nəticələri ilə xəstəliyə görə məzuniyyət verilməsi haqqında qərar çıxarmaq üçün əsas sınıqların ləng bitişməsi, qalın çapıqların, yaxud cərrahi və ya ortopedik müalicənin mürəkkəb metodlarının tətbiq edilməsini tələb edən sınıqların, habelə travmatik osteomielitlə müşayiət olunan sınıqların olmasıdır.

Oynaqlarda hərəkətlərin həcmini qiymətləndirərkən 2 nömrəli cədvəl əsas götürülməlidir.

Kəskin ekzogen təsirlərdən və intoksikasiyalardan sonra qalıq təzahürləri olduqda, «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər 6 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Bundan sonra onların hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası orqan və sistemlərin funksiyalarının bərpa olunması dərəcəsindən asılı olaraq «Xəstəliklər cədvəli»nin 85-ci maddəsi üzrə təyin edilir.

 

Digər xəstəliklər^[33]

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
87	Qeyri-kafi fiziki inkişaf:
	a) bədən çəkisi 45 kq-dan az və boy 148 sm-dən az olduqda	C	C	C
	b) həmin fiziki göstəricilər, ilkin hərbi qeydiyyata alınarkən və ya hərbi xidmətə çağırılarkən ilk dəfə aşkar edildikdə	Ç	—	—

 

Yaxşı fiziki inkişafı və qidalanması, mütənasib bədən quruluşu olan, boyu 148 sm-dən və bədən çəkisi 45 kq-dan az olmayan, «Xəstəliklər cədvəli»nin I — II qrafaları üzrə şəhadətləndirilən şəxslər hərbi xidmətə yararlı hesab edilirlər və ƏTC-yə müvafiq olaraq Silahlı Qüvvələrin növləri və qoşun növləri üzrə təyin edilirlər.

Bədən çəkisi 45 kq-dan az və (və ya) boyu 148 sm-dən az olan, «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilənlər endokrinoloq tərəfindən müayinə edilməlidirlər. Bu şəxslər «b» bəndinə əsasən 12 ay müddətinə hərbi xidmətə müvəqqəti yararsız hesab edilirlər. Fiziki inkişaf çatışmazlığı saxlandıqda, şəhadətləndirilmə «a» bəndi üzrə keçirilir.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
88	Enurez	C	C	C və ya B FƏRDİ

 

İlkin hərbi qeydiyyata alınarkən və hərbi xidmətə çağırılarkən, gecə sidik saxlaya bilməməkdən əziyyət çəkən vətəndaşların, habelə hərbi qulluqçuların müayinə və müalicəsi stasionar şəraitdə aparılır.

Müayinə kompleks olmalı, uroloqun, nevropatoloqun, dermatoveneroloqun və zərurət olduqda, psixiatrın iştirakı ilə aparılmalıdır. Psixonevroloji statusunda patoloji dəyişikliklər olan şəxslər müvafiq profilli şöbələrdə, psixonevroloji statusunda patologiya aşkar edilməyən hallarda isə urologiya şöbəsində (uroloqu olan cərrahiyyə şöbəsində) müayinə olunur və şəhadətləndirilirlər. Müayinə prosesində skeletin (türk yəhəri, onurğanın bel şöbəsi), xarici cinsiyyət orqanlarının (fimoz, fistullar, sidik kanalının inkişaf qüsurları) vəziyyətinə, sidik-cinsiyyət sisteminin inkişaf anomaliyalarının olmasına xüsusi diqqət yetirilir. Bundan başqa, mütləq diurez (gündüz, gecə), sidik kisəsinin həcmi və forması müayinə (sistoskopiya, xromosistoskopiya, sistoqrafiya) edilir.

Sidikburaxmanın müvəqqəti funksional pozulmaları ilə hərbi-həkim komissiyaları hərbi qulluqçuların xidməti vəzifələrinin icrasından qismən azad edilmələri haqqında qərar çıxarırlar.

Müşahidələr və təkrar müayinələrin nəticələri, habelə Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrindən, hərbi hissədən alınmış məlumatlar hərbi qulluqçuda gecə sidik saxlaya bilməmənin mövcudluğunu və müalicənin səmərə vermədiyini təsdiq etdiyi hallarda şəhadətləndirilmə keçirilir.

Əgər gecə sidik saxlaya bilməmək hər hansı xəstəliyin əlamətlərindən biridirsə, qərar «Xəstəliklər cədvəli»nin əsas xəstəliyi nəzərdə tutan maddəsi üzrə çıxarılır.

Gecə sidik saxlaya bilməməsi yalnız anamnezində qeyd edilən və son 3 ildə müşahidə edilməyən, «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası üzrə şəhadətləndirilən vətəndaşlar hərbi xidmətə yararlı hesab edilirlər. Onlar HDQ-də, ÜH-də, DP-də, sərhəd qoşunlarında xidmətə yararsızdırlar.

 

Maddə	Xəstəliklərin adı, funksiyaların pozulma dərəcəsi	Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası
		I qrafa	II qrafa	III qrafa
89	Nitq pozulmaları:
	a) bütün nitq aparatını əhatə edən, tənəffüsün pozulması və nevrotik təzahürlərlə müşayiət olunan yüksək dərəcəli kəkələmə, nitqin çox çətin anlaşılmasına səbəb olan digər pozulmaları	C	C	C
	b) nitqin kifayət qədər aydın olmamasına səbəb olan mülayim dərəcədə kəkələmə və digər nitq pozulmaları	B	B	B

 

Nitq pozulmaları ilə şəhadətləndirilənlər nevropatoloq, zəruri hallarda psixiatr və otorinolarinqoloq, imkan daxilində, həm də loqoped tərəfindən dərindən müayinə edilirlər. Hərbi xidmətə yararlılıq kateqoriyası haqqında qərar müayinənin nəticələri və hərbi hissədən, Azərbaycan Respublikasının Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrindən, hərbi xidmətə daxil olana qədər təhsil və ya iş yerindən alınmış və onun sağlamlıq vəziyyətini səciyyələndirən sənədlərin müfəssəl öyrənilməsi əsasında çıxarılır.

Kəkələmənin ifadə olunma dərəcəsi müxtəlif şəraitlərdə nitq funksiyasının vəziyyətinin dinamik müşahidəsi yolu ilə təyin edilir və xəstəliyin daha çox ifadə olunma məqamları üzrə qiymətləndirilir. Hərbi xidmətə yararlıq kateqoriyası haqqında qərar kəkələmənin şəhadətləndirilənin hərbi xidmət vəzifələrini icraetmə qabiliyyətinə nə dərəcədə təsir etməsi nəzərə alınmaqla çıxarılır.

Yalnız ifadənin başlanğıcında tələffüzün ləngiməsi, «büdrəməsi», çox da böyük olmayan (bir nəfəsə deyilən) ifadənin qalan sözləri sərbəst və ya azca ləngimiş, lakin sözlər təkrarlanmadan tələffüz olunduğu hallar hərbi xidmətkeçməyə mane olmayan mülayim dərəcəli kəkələmə hesab edilir.

 

 

1 nömrəli cədvəl

 

Tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığı dərəcələrinin göstəriciləri

 

Göstəricilər	Norma	Tənəffüs (ağciyər) çatışmazlığının dərəcələri
		I dərəcə (cüzi)	II dərəcə (mülayim)	III dərəcə (mühüm)
1. Kliniki:
a) təngnəfəslik	olmur	əvvəllər mümkün olan səylərlə	adi gərginlikdən yaranır	sakit halda həmişə olur
b) sakit halda tənəffüsün tezliyi (1 dəqiqədə)	20-yə qədər	norma daxilində	21 — 28	29 və tez
c) sianoz	olmur	olmur və ya gərginlikdən sonra artan, cüzi	aydın, bəzən çox nəzərə çarpan	kəskin ifadə olunmuş, diffuz
ç) sakit halda nəbzin sayı (dəqiqədə)	80-a qədər	tezləşməyib	tezləşməyə meyillidir	xeyli tezləşib
2. İnstrumental:
a) hemoqlobinin oksigenlə doyması (faizlə)	90-dən çox	90 — 80	79 — 60	60-dan az
b) ağciyərlərin həyat həcminin (AHH) faizlə normal həcmə nisbəti	90 — 85	84 — 70	69 — 50	50-dən az
c) ağciyərlərin maksimal ventilyasiyasının (AMV) faizlə normal həcmə nisbəti	85 — 75	74 — 55	54 — 35	35-dən az
ç) 1 saniyədə sürətləndirilmiş nəfəsvermə həcmi (SNH1 ) (faizlə)	85 — 75	74 — 55	54 — 35	35-dən az
d) 1 saniyədə sürətləndirilmiş nəfəsvermə həcminin ağciyərlərin həyat həcminə nisbəti (SNH1 /AHH) tiffno indeksi (faizlə)	70-dən çox	70 — 55	54 — 40	40-dan az

 

 

2 nömrəli cədvəl

 

Oynaqlarda hərəkətin həcminin qiymətləndirilməsi cədvəli

(dərəcə ilə)

 

Oynaq	Hərəkət	Norma	Hərəkətin məhdudlaşması
			cüzi	mülayim	mühüm
Bazu, çiyin qurşağı ilə	bükmə	180	115	100	80
	açma	40	30	20	15
	uzaqlaşdırma	180	115	100	80
Dirsək	bükmə	40	80	90	100
	açma	180	150	140	120
	içəriyə hərlənmə	180	135	90	60
	bayıra hərlənmə	180	135	90	60
Əl	bükmə	75	35	20 — 25	15
	açma	65	30	20 — 25	15
	uzaqlaşdırma:
	radial	20	10	5	2 — 3
	ulnar	40	25	15	10
Bud-çanaq	bükmə	75	100	110	120
	açma	180	170	160	150
	uzaqlaşdırma	50	25	20	15
Diz	bükmə	40	60	90	110
	açma	180	175	170	160
Aşıq-baldır	ayaqaltı bükmə	130	120	110	100
	ayaqarxası bükmə (açma)	70	75	80	85

 

 

 

 

 

 

3 nömrəli cədvəl

 

Vətəndaşların sağlamlıq vəziyyətinə dair əlavə tələblər

 

a) ilkin hərbi qeydiyyata alınan, hərbi xidmətə çağırılan, //çıxarılıb// hərbi xidmətə könüllü daxil olan vətəndaşlar, çağırış və bağlaşma üzrə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular^[34]

 

Fiziki inkişaf göstəriciləri. Xəstəliklərin və «Xəstəliklər cədvəli»nin maddələrinin siyahısı

Təyinat göstəriciləri. Qoşunların, hərbi hissələrin növləri

1

2

3

4

Xüsusi təyinatlı hissələr, dəniz piyadası, hava-desant, desant-hücum hərbi hissələri,//çıxarılıb//[35]

Suüstü gəmilər

Tankların, özügedən artilleriya qurğularının, tank və dartıcılar üzərində qurulmuş mühəndis maşınlarının sürücüləri və ekipaj üzvləri

PDM-lərin, zirehli maşınların və raket hissələrinin buraxıcı qurğularının sürücüləri və ekipaj üzvləri

Sərhəd qoşunları[36]

Azərbaycan Respublikası DİN-in Daxili Qoşunlarının hissələri, qarovul hissələri[37]

Kimya hissələri, yanacaqdoldurma və saxlama mütəxəssisləri

Zenit-raket hissələri, döyüş raket komplekslərinin müdafiə və mühafizə mütəxəssisləri

Xüsusi qurğular

Radiotexniki hissələr, rabitə hissələri

//çıxarılıb//digər qoşunların, orqanların qalan hissələri[38]

Q R A F A L A R

1

2

3

4

5[39]

6

7

8

9

10

11

GÖRMƏ ORQANI

boy (sm-lə)

hündür olmayaraq

185

185

175

180

180

aşağı olmayaraq

170; //çıxarılıb//

155

155

görmə itiliyi, uzaq üçün, aşağı olmayaraq

korreksiyasız

0,6//0,6

0,5//0,4

0,5//0,4 sürücülər — 0,8/0,4

0,5//0,1 sürücülər — 0,8/0,4

0,5/0,5

0,5//0,1

0,5//0,1

0,5//0,1

0,5//0,1

korreksiya ilə

0,5//0,1

0,5//0,1 və ya 0,4//0,4

rəng duyğusu

dixromaziya

YS

YS

sürücülər-YS

sürücülər-YS

YS

YS

YS

rəng duyğusu zəifliyi

III və ya II dərəcə

YS

sürücülər-YS

sürücülər-YS

YS

YS

I dərəcə

YS

Eşitmə

pıçıltı nitqi (m), az olmayaraq

6/6

6/6

6/6; ekipaj üzvləri — 1/4 və ya 3/3

6/6;ekipaj üzvləri — 1/4 və ya 3/3

6/6

6/6

5/5

5/5

5/5

5/5

1/4 və ya 3/3

Tam sağalma ilə nəticələnmiş və 12 ay müddətində remissiyanın davamlılığı ilə keçirilmiş virus hepatitindən, tifo-paratifoz xəstəliklərindən sonrakı hallar

YS

YS

YS

YS

Maddələr 2-ç, 3-ç

YS

YS

YS

YS

Zəif qidalanma

YS

YS

YS

YS

YS

II dərəcəli piylənmə

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr: 14-ç, 16-ç, 17-ç, eləcə də anamnezində 16-c maddəsinə və ya mərkəzi sinir sisteminin üzvi zədələnməsi təzahürləri olmadan və tam sağalma ilə nəticələnmiş kəskin və ya xroniki infeksiyalar zamanı ruhi pozuntulara görə çağırışdan möhlət alması

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Nadir rast gəlinən sadə və qıcolma bayılmaları

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 29-c, 30-c

YS

YS

YS

YS

YS

Bahar katarı və konyunktivanın digər allergik xəstəlikləri, proqressivləşən həqiqi qanadabənzər pərdə

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Çəpgözlük; heç olmasa, bir gözdə görmə sahəsinin 20 dərəcədən artıq məhdudlaşması

YS

YS

YS

sürücülər — YS

YS

YS

YS

Maddə — 38-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 39-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 45-ç

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 46-c, 47-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 49-c, 49-ç

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 51-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 54-c

xüsusi təyinatlı hissələr — YS

Maddələr — 54-b, 55-b, 59-ç

YS

YS

YS

YS

Ödçıxarıcı yolların diskineziyası, xoşxassəli hiperbilirubinemiya

YS

YS

YS

YS

YS

Həzm funksiyasının pozulması olmayan bağırsaq rezeksiyasından sonrakı hal

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 62-d

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 65-ç, 67-ç

YS

YS

YS

YS

Oynaqların funksiyasının pozulması olmadan Osqud-Şlatter xəstəliyi

YS

Maddələr — 72-ç 73-ç 75-c

YS

YS

YS

YS

Travma və ya qeyri-vərəm və ya xoşxassəli xarakterli xəstəliklərə görə cərrahi əməliyyat nəticəsində bir xayanın olmaması

YS

Anamnezində 78-ci maddəyə görə çağırışdan möhlət alması

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Qeydlər: 1. Bədən çəkisi 90 kq-dan artıq olan şəxslər hava-desant və desant-hücum hissələrində hərbi xidmətə yararsızdırlar. 2. Təlim hissələrində hərbi xidmət üçün təyinat göstəricisi Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin növünə və qoşun növünə müvafiq olaraq təyin edilir. b) RM, İŞM, RYK, EMS və lazer şüalanması mənbələri, I-II qrup patogenli mikroorqanizmlərlə xidmət keçənlər (işləyənlər) və həmin xidmətlər (işlər) üçün seçilənlər 3. 5-ci qrafanın müddəaları Sərhəd Qoşunlarına həqiqi hərbi xidmətə qəbul olunan və ya hərbi xidmət keçən aşağıdakı kateqoriya şəxslərə şamil edilir: [40] - çağırış üzrə Sərhəd Qoşunlarına müddətli həqiqi hərbi xidmətə qəbul olunan hərbi vəzifəlilərə; - hərbi xidmətə könüllü daxil olan və dövlət sərhədinin bilavasitə mühafizəsini həyata keçirən əsas bölmələrdə xidmət etməsi nəzərdə tutulan hərbi vəzifəlilərə; - dövlət sərhədinin bilavasitə mühafizəsini həyata keçirən əsas bölmələrdə hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçulara.

 

Fiziki inkişafın göstəriciləri. Xəstəliklərin və «Xəstəliklər cədvəli»nin maddələrinin siyahısı		RM, İŞM	RYK	EMS mənbələri	Lazer şüalanması mənbələri	I — II qrup patogenli mikroorqanizmlər
		Q R A F A L A R
		12	13	14	15	16
Görmə orqanı
Görmə itiliyi uzaq üçün korreksiya ilə		0,5/0,2	0,5/0,2	0,5/0,2	0,6/0,5	0,5/0,2
Refraksiya (dptr) çox olmayaraq	yaxıngörmə	10,0/10,0			10,0/10,0
	uzaqgörmə	8,0/8,0			8,0/8,0
	astiqmatizm	3,0/3,0			3,0/3,0
Rəng duyğusu	dixromaziya	YS	YS	YS	YS	YS
	istənilən dərəcəli rəng duyğusu zəifliyi		YS			YS
Eşitmə —  pıçıltılı nitqi (m-lə), az olmayaraq		5/5	5/5	5/5	5/5	5/5
Tam sağalma ilə nəticələnən və 12 ay müddətində davamlı remissiyası olan, keçirilmiş virus hepatiti, tifo-paratifoz xəstəliklərindən sonrakı hallar		YS	YS			YS
Maddələr — 1-a, 2-c, 3-c, 5-b, 7-a		FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	YS
Maddələr — 10-b, 10-c; residivləşməyə və yenidən törəməyə meyilli olan şişönü xəstəliklər		YS	YS	YS	YS	YS
Döş vəzisinin xoşxassəli displaziyası		YS	YS	YS	YS
Dəri örtüyünün tualetinə və fərdi mühafizə vasitələrindən istifadəyə mane olan xəstəliklər və travmaların nəticələri		YS	YS	YS	YS	YS
Maddələr — 11-c, 12-b, 13-b		YS	YS	YS	YS	YS
Zəif qidalanma		YS	YS	YS		YS
II dərəcəli piylənmə		YS	YS	YS		YS
Maddələr — 14-b, 16-b, 17-b		YS	YS	YS	YS	YS
Maddələr — 21-b, 22-c, 24-c, 24-ç, 25-b, 25-c, 26-c		YS	YS	YS	YS	YS
Katarakta		YS	YS	YS	YS	YS
Tor qişanın degenerativ-distrofik xəstəlikləri		FƏRDİ	FƏRDİ	YS	YS	FƏRDİ
Xroniki konyunktivitlər, blefaritlər, maddə — 31-b		FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ
Maddələr — 32-b, 33-b		YS	YS	YS	YS	YS
Xarici qulaq keçəcəyinin, qulaq seyvanının, qulaqyanı nahiyənin ekzeması		YS	YS	FƏRDİ		YS
Maddələr — 38-a, 38-b		YS	YS			YS
Maddələr — 39-b, 43-b, 44-b, 46-a		YS	YS	YS	YS	YS
Maddələr — 40-b, 42-c, 43-c, 44-c, 45-c, 47-b		FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ
Maddə — 47-a		FƏRDİ	FƏRDİ	YS	FƏRDİ	FƏRDİ
Maddələr — 49-b, 49-c		FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ
Bütün yuxarı tənəffüs yollarının yayılmış subatrofik dəyişiklikləri; hiperplastik laringit		YS	YS			YS
Maddə — 51-b		YS	YS	FƏRDİ	FƏRDİ	YS
Maddələr — 52-b, 52-c		YS	YS	YS		YS
Leykoplakiya və obliqat prekanserozlar (Manqanatinin abraziv xeyliti, Braun xəstəliyi və s.)		YS	YS	YS	YS	YS
Maddələr — 58-b, 59-b		YS	YS	YS	YS	YS
Dərinin residivləşən xroniki və göbələk xəstəlikləri		YS	YS			YS
Maddələr — 62-b, 64-c, 67-b, 67-c		YS	YS	YS	YS	YS
Funksiyanın cüzi dərəcədə pozulması ilə mübadilə poliartritləri		FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ
Maddələr — 71-b, 72-b, 76-b		YS	YS	YS		YS
Maddələr — 77-b, 79		YS	YS	YS	YS	YS
Maddələr — 82-b, 83-b, 88		YS	YS	YS	YS	YS
I ağırlıq dərəcəli kəskin şüa xəstəliyindən sonrakı hal		FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ	FƏRDİ
II — IV ağırlıq dərəcəli şüa xəstəliyindən sonrakı hal və ya onun davamlı nəticələrinin olması		YS	YS	YS	YS	YS
Maddə — 85-b		YS	YS	YS	YS	YS
Periferik qanın tərkibinin davamlı dəyişiklikləri (hemoqlobinin kişilərdə 130 q/l-dən və qadınlarda 120 q/l-dən az olması; leykositlərin sayının 4,5x10 /l-dən, trombositlərin sayının 18x10 /l-dən az olması)		YS	YS	YS	YS	YS

Qeydlər:

1. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası üzrə, «sülh dövründə hərbi xidmətə yararsız, müharibə dövründə məhdud yararlı» və ya « həm dinc dövrdə, həm də müharibə dövründə hərbi xidmətə yararsız»lıq nəzərdə tutan xəstəliklərə görə RM, İŞM, RYK, EMS və lazer şüalanması mənbələri və I — II qrup patogenli mikroorqanizmlərlə işləyən və ya işləmək üçün seçilən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin, digər qoşunların hərbi qulluqçuları ixtisası üzrə işə yararsız sayılırlar.

2. RM, İŞM, RYK, EMS, lazer şüalanması mənbələri və I — II qrup patogenli mikroorqanizmlərlə xidmət üçün seçilən hərbi qulluqçular əgər bu cədvəldə yararlılıq dərəcəsi «fərdi» nəzərdə tutulmuşsa, işə yararsız sayılırlar.

c) Təlim (xidmət) üçün seçilən hərbi qulluqçular, bəzi hərbi uçot ixtisasları üzrə təlim üçün seçilən və hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular.

 

 

Fiziki inkişaf göstəriciləri. Xəstəliklərin və «Xəstəliklər cədvəli»nin maddələrinin siyahısı

Dərin sularda işləyən dalğıc, akvanavt

Dalğıc, dalğıclıq mütəxəssisi; yüksək təzyiqli qaz mühiti şəraitində işləyən digər mütəxəssislər

Gəmini texniki vasitələrlə idarəetmə mütəxəssisi (sükançı, sükançı-siqnalçı); görmə rabitəsi və müşahidə üzrə mütəxəssis (siqnalçı); optik ölçü vasitələrinin mütəxəssisi (məsafəölçən, vizirçi); raket silahını idarəetmə vasitələrinin mütəxəssisi (raket silahının şturman elektriki, atışı cihazla idarəetmə üzrə mütəxəssis)

Hava balışı üzərində gəmini (kateri) texniki vasitələrlə idarəetmə üzrə mütəxəssis, gəmi (kater) sürücüsü, mərkəzi idarəetmə postunun operatoru

Gəmiəleyhinə silahı idarəetmə vasitələrinin mütəxəssisi (torpeda elektriki, torpedaçı, gəmiəleyhinə silahdan müdafiə üzrə operator-mütəxəssis)

Radiotexniki müşahidə vasitələrinin (hidroakustik, radiometrist) mütəxəssisi

Radio-rabitə vasitələrini idarəetmə üzrə mütəxəssis (radioteleqrafçı)

Aviasiya mexaniki

HHQ-nin təminat hissə və bölmələrinin mexaniki (istilik maşınlarının mütəxəssisi, oksigençi, kompressorçu və s.)

Radiolokasiya stansiyasının operatoru, həmçinin displeylərlə və informasiya əksetdirən digər bloklarla işləyən şəxslər

Tankəleyhinə idarəolunan reaktiv mərminin operatoru

Kəlləçarxçı; qülləli, keçiyəbənzər, körpülü, tırtıllı avtomobil, dəmiryol və üzən kranların krançısı

Dəmiryol nəqliyyatı sürücüsü

Elektromontyor, elektroçilingər, işləyən elektrik qurğularına xidmət edən personal

Yanğınsöndürən

Qazanxana operatoru (ocaqçı)

QRAFALAR

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

Boy (sm-lə)

170-180

170-180

Görmə orqanı

görmə itiliyi, az olmayaraq

korreksiyasız

uzaq üçün

0,6/0,6

0,6/0,6 zabitlər, miçmanlar 0,3/0,3-dən 0,5/0,5-dək FƏRDİ

1,0/1,0

1,0/1,0

0,8/0,8

0,6/0,6

kəllə çırxçı 0,5/0,2 krançı 0,8/0,4

1,0/1,0

0,8/0,5

yaxın üçün

1,0/1,0

0,8/0,8

0,8/0,8

0,8/0,8

1,0/1,0

1,0/1,0

korreksiya ilə uzaq üçün

0,8/0,8

0,5/0,2

0,5/0,5

0,5/0,5

0,7/0,5

0,5/0,2

0,5/0,2

refraksiya (dptr), çox olmayaraq

yaxıngörmə

0,5/0,5

0,5/0,5

YS

YS

0,5/0,5

3,0/3,0

6,0/6,0

6,0/6,0

6,0/6,0

6,0/6,0

2,0/2,0

0,5/0,5

uzaqgörmə

1,0/1,0

YS

YS

YS

YS

3,0/3,0

3,0/3,0

3,0/3,0

3,0/3,0

2,0/2,0

1,0/1,0

astiqmatizm

0,5/0,5

0,5/0,5

YS

sadə 0,5/0,5

0,5/0,5

1,0/1,0

2,0/2,0

2,0/2,0

2,0/2,0

2,0/2,0

1,0/1,0

0,5/0,5

rəng duyğusu

dixromaziya

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

rəng duyğusu zəifliyi

III və ya II dərəcə

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

I dərəcə

YS

YS

YS

Eşitmə

pıçıltı nitqi (m-lə), az olmayaraq

6/6

6/6, zabitlər, miçmanlar — 4/4

6/6

6/6

6/6

6/6

6/6

6/6

6/6

1/4 və ya 3/3

6/6

1/4 və ya 3/3

6/6

1/4 və ya 3/3

Maddələr — 2-ç, 3-ç

YS

YS

YS

YS

Çoxsaylı ziyilli və piqment nevusları

YS

YS

Zəif qidalanma

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

I dərəcəli piylənmə

YS

YS

II dərəcəli piylənmə

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 14-ç, 16-ç, 17-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 22-ç

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Nadir rast gəlinən sadə və qıcolma tutmaları ilə bayılmalar, maddə — 23-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 25-ç, 27-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 26-ç

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 29-c, 30-c

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Binokulyar görmə olmadıqda çəpgözlük

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Heç olmasa, bir gözdə görmə sahəsinin göstəriləndən çox məhdudlaşması:

10 dərəcə

YS

YS

YS

YS

20 dərəcə

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Akkomodasiyanın və qaranlığa adaptasiyanın pozulması

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Mühüm dərəcəli nistaqm, göz almasının yellənən spazmı

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Xarici qulaq keçəcəyinin və qulaq seyvanının ekzeması, maddə — 38-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 39-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 42-ç, 45-ç, 46-c

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 43-c, 44-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 47-b

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 49-c, 49-ç, 49-d, 50-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 51-c, 52-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Dodaqarxasını tutmağa mane olan dişlərin olmaması; çıxarılan diş protezlərinin olması

YS

YS

YS

Maddələr — 54-b, 55-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 55-c

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

Maddə — 56-c; 60% və daha çox çeynəmə aktivliyi ilə II dərəcəli dişləm anomaliyaları

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 56-ç; I dərəcəli dişləm anomaliyaları

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

Maddələr — 57-b, 58-b, 59-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 57-c, 58-c, 59-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Həzm funksiyası pozulmadan bağırsaq rezeksiyasından sonrakı hal

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 60-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 62-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 62-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 65-b, 65-c, 65-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Oynağın funksiyası pozulmadan Osqud-Şlatter xəstəliyi

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

Maddələr — 66-c, 66-ç

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 67-b, 67-c, 67-ç, 68-b, 68-c, 68-ç, 69-b, 69-c, 69-ç

YS

YS zabitlər, miçmanlar — fərdi

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 71-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 72-b, 72-c, 72-ç, 73-b, 73-c, 73-ç, 75-b, 75-c, 76-b, 76-c, 77-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 80-b, 80-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 80-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Mərkəzi sinir sisteminin üzvi zədələnməsinin təzahürləri və funksiyasının pozulması olmadan kəllə tağı sümüklərinin köhnə içəri basılmış sınıqları

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 82-b, 83-b, 83-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 82-c, 83-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 84-b, 84-c, 85-b, 85-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 89-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

 

Qeydlər:

1. «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə hərbi xidmətə yararsızlıq və ya hərbi xidmətə yararlılığın fərdi qiymətləndirilməsini nəzərdə tutan xəstəlikləri olan zabitlər, gizirlər, miçmanlar və könüllü hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçular bu cədvəldə nəzərdə tutulan hərbi uçot ixtisasları üzrə işə yararsız sayılırlar.

2. Zabitlər gizirlər, miçmanlar və könüllü hərbi xidmət keçən hərbi qulluqçuların sağlamlıq vəziyyətinə tələblər bu cədvəldə nəzərdə tutulmadığı hallarda, onların hərbi uçot ixtisası üzrə xidmətə yararlılığı «Xəstəliklər cədvəli»nin III qrafası ilə təyin edilir.

 

 

 

ç) hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə və hərbi liseylərə daxil olanlar^[41]

 

Fiziki inkişaf göstəriciləri. Xəstəliklərin və «Xəstəliklər cədvəli»nin maddələrinin siyahısı

Hərbi liseylər

Hərbi xidmətdə olmayan vətəndaşlar, zabit rütbəsi olmayan hərbi qulluqçular

Zabitlər

AR Dövlət Sərhəd Xidmətinin Akademiyası və digər hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələri, hərbi dəniz məktəbləri və digər hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələrinin bu profilli fakültələri

hava-desanthərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələri (fakültələri)

tankçı zabit və gizirlər hazırlayan fakültələr vəhərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələri

hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələrinin raket, zenit-raket, kimya, topoqrafiya, avtomobil hərbi fakültələri

başqa hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələri və dövlət ali ixtisas təhsili müəssisələri nəzdində hərbi fakültələr

hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələrinin hərbi dəniz fakültələri

başqa hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsilmüəssisələri

Q R A F A L A R

33

34

35

36

37

38

39

40

Boy (sm-lə)

artıq olmayaraq

tank məktəbləri və fakültələri — 175

aşağı olmayaraq

145

155; Hərbi Dəniz məktəbləri (fakültələri) — 150

170

150

150

150

Görmə orqanları

görmə itiliyi, aşağı olmayaraq

korreksiyasız

uzaq üçün

0,8/0,8

0,8/0,8

0,6/0,6

0,6/0,6

0,5/0,5

0,5/0,1 və ya 0,4/0,4

yaxın üçün

1,0/1,0

1,0/1,0

0,8/0,8

0,8/0,8

0,8/0,8

0,8/0,5

0,8/0,8

korreksiya ilə

uzaq üçün

0,8/0,5

0,8/0,8

yaxın üçün

0,6/0,4

refraksiya (dptr), çox olmayaraq

yaxıngörmə

0,5/0,5

1,0/1,0

2,0/2,0

2,0/2,0

3,0/3,0

4,0/4,0

3,0/3,0

6,0/6,0

uzaqgörmə

2,0/2,0

2,0/2,0

2,0/2,0

2,0/2,0

3,0/3,0

4,0/4,0

3,0/3,0

6,0/6,0

astiqmatizm

0,5/0,5

1,0/1,0

1,0/1,0

1,0/1,0

1,0/1,0

2,0/2,0

2,0/2,0

3,0/3,0

rəng duyğusu

dixromaziya

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

rəng duyğusu zəifliyi

III və ya II dərəcə

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

I dərəcə

kimya — YS

Eşitmə

pıçıltı nitqi (m-lə), az olmayaraq

6/6

6/6

6/6

6/6

6/6

6/6

5/3 və ya 4/4

5/3 və ya 4/4

Maddələr — 2-ç, 3-ç, 6-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

Maddə — 12-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

Maddə — 13-d

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

FƏRDİ

FƏRDİ

Maddə — 13-e

YS

YS

YS

Maddələr — 16-ç, 17-ç

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

FƏRDİ

FƏRDİ

Maddə — 22-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 24-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

Maddə — 29-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

FƏRDİ

Maddə — 33-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

Bir gözdə spazm və ya akkomodasiyanın iflici

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Görmə sinirinin qeyri-travmatik etiologiyalı proqressivləşməyən atrofiyası

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

FƏRDİ

Maddələr — 37, 38-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

Maddə — 39-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

Maddələr — 42-ç, 43-ç, 45-ç, 46-c, 47b, 49-c, 51-c, 55-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

Maddələr — 49-d, 54-b

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 54-a

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

FƏRDİ

Maddə — 54-c

YS

Maddə — 55-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Davamlı, müalicə olunmayan stomatitlər, gingivitlər, xeylitlər

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 56-c, 56-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 58-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

FƏRDİ

Xroniki qastroduodenit, xolesistit, ödçıxarıcı yolların diskineziyası, xoşxassəli hiperbilirubinemiya

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

FƏRDİ

Nadir kəskinləşən xroniki pankreatit, xroniki hepatit

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 60-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

FƏRDİ

Maddələr — 62-d, 65-ç, 66-ç, 67-ç, 68-ç, 69-ç

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 69-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

FƏRDİ

Maddələr — 72-ç, 73-ç, 75-c; bir xayanın qasıq kanalında və ya onun xarici dəliyində ləngiməsi

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 79

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddələr — 83-ç, 84-c

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Maddə — 87

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Profilaktik peyvənd və antibiotiklərlə müalicə aparılmasına mane olan allergik hallar

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

YS

Qeydlər:

1. Hərbi liseylərə, həmçinin bütün hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olanlar üçün (zabitlər istisna olmaqla) əks-göstərişlər «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası ilə hərbi xidmət keçmək üçün «3,4» təyinat göstəricilərini, hava desant hazırlığı və sərhəd xidməti hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə (fakültələrinə) daxil olanlar üçün isə «Xəstəliklər cədvəli»nin I qrafası ilə hərbi xidmət keçmək üçün «2,3,4» təyinat göstəricilərini nəzərdə tutan xəstəliklər sayılır.

2. «Xəstəliklər cədvəli» üzrə «sıradankənar hərbi xidmətə yararlılığı» nəzərdə tutan xəstəliklər zabitlər üçün hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə daxil olmağa əks-göstəricilər sayılırlar.

3. Hava desant hazırlığı üzrə hərbi qulluqçu hazırlayan xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə (fakültələrə) daxil olan vətəndaşların bədən çəkisi 90 kq-dan artıq olmamalıdır.

 

 

 

 

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 29 fevral tarixli, 59 nömrəli qərarı ilə TƏSDİQ EDİLMİŞDİR

 

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin dəyişiklik edilmiş bəzi qərarlarının

 

Siyahısı

 

1. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2003-cü il 2 iyun tarixli, 73 nömrəli qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2003-cü il, № 6, maddə 342; 2005-ci il, № 10, maddə 975; 2006-cı il, № 9, maddə 830; 2007-ci il, № 5, maddə 544) ilə təsdiq edilmiş «Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin dəyişikliklər və əlavələr edilən bəzi qərarlarının Siyahısı»ndan 21-ci bənd çıxarılsın.

2. «Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin bəzi qərarlarına əlavə və dəyişikliklər edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2004-cü il 21 sentyabr tarixli, 137 nömrəli qərarının (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2004-cü il, № 9, maddə 752) 2-ci və 3-cü bəndləri çıxarılsın.

3. «Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin bəzi qərarlarına dəyişikliklər edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2004-cü il 20 oktyabr tarixli, 154 nömrəliqərarının (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2004-cü il, № 10, maddə 871) 3-cü bəndi çıxarılsın.

4. «Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin bəzi qərarlarına əlavə və dəyişikliklər edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il 1 iyul tarixli, 125 nömrəli qərarının (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 7, maddə 659) 2-ci bəndi çıxarılsın.

5. «Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin bəzi qərarlarına əlavələr edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il 7 sentyabr tarixli, 167 nömrəliqərarının (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 9, maddə 858) 3-cü bəndi çıxarılsın.

6. «Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin bəzi qərarlarına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi və bəzi qərarlarının qüvvədən düşmüş hesab edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il 3 noyabr tarixli, 201 nömrəli qərarının (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, №11, maddə 1061) 5-ci bəndi çıxarılsın.

 

 

 

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 29 fevral tarixli, 59 nömrəli qərarı ilə TƏSDİQ EDİLMİŞDİR

 

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qüvvədən düşmüş bəzi qərarlarının

 

Siyahısı

 

1. «Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə»nin («Hərbi-həkim ekspertizasının təşkili və aparılması Qaydası» və «Hərbi qulluqçuların, hərbi xidmətə çağırılan və ya müqavilə (kontrakt) üzrə hərbi qulluğa daxil olan vətəndaşların sağlamlığının vəziyyətinə dair tələblər»in) təsdiq edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 18 mart tarixli, 48 nömrəli qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2000-ci il, № 3 (II kitab), maddə 237; 2001-ci il, № 1, maddə 73, № 10, maddə 659; 2002-ci il, № 1, maddə 84; 2003-cü il, № 6, maddə 342; 2004-cü il, № 9, maddə 752, № 10, maddə 871; 2005-ci il, № 4, maddə 381, № 7, maddə 659, № 9, maddə 858, № 11, maddə 1061).

2. «Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə»nin («Hərbi-həkim ekspertizasının təşkili və aparılması Qaydası» və «Hərbi qulluqçuların, hərbi xidmətə çağırılan və ya müqavilə (kontrakt) üzrə hərbi qulluğa daxil olan vətəndaşların sağlamlığının vəziyyətinə dair tələblər»in) təsdiq edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 18 mart tarixli, 48 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş «Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə»yə əlavələr edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 25 yanvar tarixli, 24 nömrəli qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2001-ci il, № 1, maddə 73; 2004-cü il, № 9, maddə 752).

3. «Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə»nin («Hərbi-həkim ekspertizasının təşkili və aparılması Qaydası» və «Hərbi qulluqçuların, hərbi xidmətə çağırılan və ya müqavilə (kontrakt) üzrə hərbi qulluğa daxil olan vətəndaşların sağlamlığının vəziyyətinə dair tələblər»in) təsdiq edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 18 mart tarixli, 48 nömrəli qərarına dəyişikliklər edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 12 oktyabr tarixli, 164 nömrəli qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2001-ci il, № 10, maddə 659; 2002-ci il, № 1, maddə 84).

4. «Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə»nin («Hərbi-həkim ekspertizasının təşkili və aparılması Qaydası» və «Hərbi qulluqçuların, hərbi xidmətə çağırılan və ya müqavilə (kontrakt) üzrə hərbi qulluğa daxil olan vətəndaşların sağlamlığının vəziyyətinə dair tələblər»in) təsdiq edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 18 mart tarixli, 48 nömrəli və «Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə»nin («Hərbi-həkim ekspertizasının təşkili və aparılması Qaydası» və «Hərbi qulluqçuların, hərbi xidmətə çağırılan və ya müqavilə (kontrakt) üzrə hərbi qulluğa daxil olan vətəndaşların sağlamlığının vəziyyətinə dair tələblər»in) təsdiq edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 18 mart tarixli, 48 nömrəli qərarına dəyişikliklər edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 12 oktyabr tarixli, 164 nömrəli qərarlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2002-ci il 14 yanvar tarixli, 5 nömrəli qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2002-ci il, № 1, maddə 84).

5. «Hərbi-həkim ekspertizası haqqında Əsasnamə»nin («Hərbi-həkim ekspertizasının təşkili və aparılması Qaydası» və «Hərbi qulluqçuların, hərbi xidmətə çağırılan və ya müqavilə (kontrakt) üzrə hərbi qulluğa daxil olan vətəndaşların sağlamlığının vəziyyətinə dair tələblər»in) təsdiq edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 18 mart tarixli, 48 nömrəli qərarına dəyişiklik edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il 8 aprel tarixli, 66 nömrəli qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 4, maddə 381).

 

 

QƏRARA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI

 

1.       22 yanvar 2010-cu il tarixli 13 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2010-cu il, № 01, maddə 59)

2.       11 dekabr 2012-ci il tarixli 307 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 12, maddə 1371)

3.       2 oktyabr 2013-cü il tarixli 283 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı (“Azərbaycan” qəzeti, 6 oktyabr 2013-cü il, № 221; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 10, maddə 1204)

4.       06 dekabr 2013-cü il tarixli 336 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 12, maddə 1627)

5. 06 may 2015-ci il tarixli 175 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı (“Azərbaycan” qəzeti, 17 may 2015-ci il, № 104)